Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Η πώληση των Eurofighter και άλλων προηγμένων όπλων από τη Βρετανία και τη Γερμανία προς την Τουρκία, θέτει εκ νέου το ερώτημα, εάν οι δύο αυτές χώρες λειτουργούν ως "εχθροί" ή ως "φίλοι", εντός και εκτός εισαγωγικών, έναντι του ελληνισμού. Εντός εισαγωγικών, διότι στις διεθνείς σχέσεις καταρχήν δεν υπάρχουν εχθροί και φίλοι, παρά συμφέροντα. Εκτός εισαγωγικών, διότι πολιτισμικές και ιστορικές προτιμήσεις των λαών επιδρούν καταλυτικά στην πολιτική συμπεριφορά των κρατών.

Γιατί όμως επιλέγουμε να ασχοληθούμε με τη Γερμανία και όχι με τη Βρετανία; Διότι η ιστορία της Γερμανίας και του γερμανικού χώρου βρίσκεται πολυδιάστατα στο επίκεντρο της σύγχρονης οπτικής της ευρωπαϊκής ιστορίας. Και οι Άγγλοι άλλωστε γερμανικό φύλο είναι. Άρα η απώτερη γερμανική ιστορία επηρεάζει και αυτούς.

Ιστορικά, η συμπεριφορά των κρατικών εκφάνσεων του γερμανισμού έναντι του ελληνισμού ήταν αντιφατική. Ο κεντρικός της πυρήνας δεν θα βρεθεί όμως γραμμένος πουθενά. Το ποιος είναι αυτός ο πυρήνας, το κατενόησα σε μία και μόνον στιγμή, σε παρέα με 4-5 Γερμανούς φίλους στη διάρκεια των διδακτορικών μου σπουδών στη Γερμανία, κάπου στα μέσα του έτους 2000.

Ένας από αυτούς ήταν φορέας εθνικιστικών (όχι κατ’ ανάγκη ακραίων) αντιλήψεων. Εξαιρετικός γνώστης της ιστορίας, η συζήτηση μαζί του ήταν πάντα ενδιαφέρουσα, αν και συχνά εξέφραζε έντονο σαρκασμό και αλαζονεία κατά του Έλληνα συνομιλητή του.

Εκείνο το βράδυ είχαμε πιάσει συζήτηση για τα Σκόπια. Ο συγκεκριμένος φίλος ειρωνευόταν με το σύνηθες σαρκαστικό του ύφος την τότε ελληνική θέση άρνησης του "Μακεδονία" στο όνομα της γειτονικής χώρας. Κλιμακώνοντας, άρχισε να με ρωτά κοροϊδευτικά (στα γερμανικά): "Πώς ονομάζεται ο αδελφός σου, ε; Alexander, ε; Alexander;". Ειρωνευόμενος δηλαδή ότι τάχα ονοματοδοτούμε τα παιδιά ως "Αλέξανδρος", δήθεν για να επιβεβαιώσουμε την ελληνικότητα της Μακεδονίας.

Με ενστικτώδη μόνον επίγνωση της επίδρασης που θα είχε η απάντησή μου, απάντησα με αδιόρατη αποφασιστικότητα: "Nein, Konstantinus".

Αμέσως όλη η παρέα τινάχτηκε ‘ηττημένη’. Ο άμεσος συνομιλητής μου σώπασε απότομα και η συζήτηση, μετά από δευτερόλεπτα αμήχανης σιωπής, στράφηκε αλλού.

Κάθε δυτικός ξένος στον οποίο διηγούμαι το συμβάν, το αντιλαμβάνεται αμέσως χωρίς εξηγήσεις και γελά με το ‘πάθημα’ των Γερμανών φίλων μου. Στους Έλληνες πρέπει όμως να εξηγώ γιατί ‘ηττήθηκε’ η παρέα στο άκουσμα του "Konstantinus".

Ετυμολογικά, το Κωνσταντίνος είναι καθαρά λατινικό. Διαδόθηκε στον ευρύτερο ελληνικό χώρο μετά τον αυτοκράτορα Μέγα Κωνσταντίνο, που το 330 μ.Χ. μετέφερε την πρωτεύουσα του ρωμαϊκού κράτους στην πόλη που μετά τον θάνατό του ονομάστηκε Κωνσταντίνου-Πόλη.

Η κίνηση εκείνη στέρησε σε βάθος χρόνου τη ‘ρωμαϊκότητα’ από την παρηκμασμένη Δύση, καθιστώντας τήν πλουσιότερη και σταθερότερη ελληνική Ανατολή πολιτικό, οικονομικό, εμπορικό, στρατιωτικό και νομικό κέντρο του τότε γνωστού κόσμου για τους επόμενους πολλούς αιώνες – περισσότερους από τους αιώνες κοσμοκρατορίας της παλαιάς Ρώμη.

Σχεδόν 150 χρόνια μετά τη μεταφορά της ρωμαϊκής πρωτεύουσας, οι Γερμανοί κατέλυσαν το Δυτικό ρωμαϊκό κράτος, σχηματίζοντας γερμανικού πολιτισμού επικράτειες (Ιταλία – Οστρογότθοι, Ιβηρία – Βησιγότθοι και Σουηβοί, Γαλατία – Φράγκοι, Βρετανία – Σάξωνες, Βόρεια Αφρική – Βάνδαλοι). Μερικές δεκαετίες αργότερα, η ρωμαϊκή ("βυζαντινή") κυριαρχία στη Δύση αποκαταστάθηκε εν μέρει για 2-3 αιώνες, σταδιακά όμως κυριάρχησαν πλήρως τα γερμανικά φύλα.

Η κατάκτηση όμως της Δυτικής Ευρώπης δεν ήταν αρκετή για τους Γερμανούς. Ουδέποτε έπαψαν να φθονούν το Ανατολικό ρωμαϊκό κράτος. Δεν ζήλευαν μόνον τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, αλλά την ίδια την έννοια της "ρωμαϊκότητας". Κυρίως, την αξίωση οικουμενικής κυριαρχίας που η ρωμαϊκότητα εμπεριείχε από τη φύση της. Όμοια και οι Τούρκοι αργότερα ίδρυσαν στη Μικρασία "σουλτανάτο του Ρουμ" ("της Ρώμης"), ενώ μετά την Άλωση η Μόσχα θεώρησε εαυτή ως "Τρίτη Ρώμη".

Έτσι, μόλις κάποιος ηγεμόνας τους (Καρλομάγνος) αισθάνθηκε αρκετά ισχυρός, στέφθηκε ετσιθελικά αυτοκράτορας της "Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας", αν και το κράτος του δεν είχε τίποτε το ρωμαϊκό, εκτός της στρατιωτικής επικυριαρχίας πάνω στην παλαιά Ρώμη. Ο Πάπας της Ρώμης νομιμοποίησε θρησκευτικά τον σφετερισμό τα Χριστούγεννα του 800 μ.Χ.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Καρλομάγνος δεν ήταν βασιλιάς γενικά "των Γερμανών", αλλά μόνον "των Φράγκων". Των σημερινών Γάλλων δηλαδή, που μόνον εμείς αποκαλούμε σήμερα έτσι, ενώ οι ίδιοι ακόμη αντιλαμβάνονται εαυτούς ‘σχεδόν’ ως Φράγκους ("français"). Τον Καρλομάγνο θεωρούν πρώτο τους βασιλιά και οι Γάλλοι και οι Γερμανοί, δείχνοντας έτσι τη βαθιά πολιτική και πολιτισμική συγγένεια μεταξύ των γερμανογενών ευρωπαϊκών λαών, ακόμη και αυτών που σήμερα θεωρούνται ‘λατινικοί’.

Ο σφετερισμός της ρωμαϊκότητας δεν σταμάτησε στον Καρλομάγνο. Το 962 ιδρύθηκε η λεγόμενη "Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους" (ή "πρώτο Ράιχ"), μια χαλαρή ένωση των περισσοτέρων γερμανικών κρατών (και της Αυστρίας, αλλά όχι της Πρωσίας), που διατηρήθηκε μέχρι το 1806. Ο δεύτερος εκείνος σφετερισμός της ρωμαϊκότητας, με την οποία ποτέ καμία πολιτισμική ή ιστορική σχέση δεν είχαν οι Γερμανοί, οριστικοποιήθηκε με την Άλωση, για την οποία είναι λοιπόν ανομολόγητα ευγνώμονες στους Τούρκους.

Είναι συνεπώς φυσιολογικό, ο (Ρωμαίος) Μέγας Κωνσταντίνος να αντιμετωπίζεται από τη γερμανογενή Δύση ανομολόγητα ως περίπου εχθρός. Θεωρούν ότι ‘έκλεψε’, τάχα, τη ρωμαϊκότητα από την παλαιά Ρώμη και την ‘έδωσε’ στην Ανατολή, στους ‘Έλληνες’, όπως αποκάλεσε (υποτιμητικά, τότε) πρώτος ο Καρλομάγνος τους μόνους νομιμοποιούμενους να ονομάζονται Ρωμαίοι.

Γι’ αυτό το λατινικότατο "Κωνσταντίνος" δεν χρησιμοποιείται στη Δύση, ενώ στην Ελλάδα έχει γίνει και θηλυκό, ονοματοδοτώντας ευρέως αγόρια και κορίτσια.

Όσο λοιπόν κι αν οι σύγχρονοι Έλληνες αδιαφορούμε ολοσχερώς για την ‘ιδιοκτησία’ της ρωμαϊκότητας, ένας λαός που συνειδητά ονόμαζε το κράτος του εκ του μη όντος "ρωμαϊκό" έως πριν 200 χρόνια και θεωρεί μέχρι σήμερα πρώτο βασιλιά του τον πρώτο σφετεριστή της ρωμαϊκότητας, εύλογα ανάγει τη ρωμαϊκότητα σε κεντρικής εθνογενετικής σημασίας έννοια. Βλέπει δε διαρκώς ανταγωνιστικά τον φυσικό της κληρονόμο, δηλαδή τον ελληνισμό.

Τα παραπάνω είναι άγνωστα στην Ελλάδα καθώς, σε αντίθεση με τη Γερμανία, η ρωμαϊκότητα έχει εξοβελιστεί από την εθνική μας ταυτότητα. Δεχθήκαμε αδιαμαρτύρητα τη γερμανική μετονομασία του μεσαιωνικού μας κράτους σε "Βυζάντιο", ενώ η έκφραση "Ρωμιός" για την εθνική μας ταυτότητα είναι πια απαρχαιωμένη. Πολλοί δε συμπολίτες μας βλέπουν σήμερα το ‘Βυζάντιο’ ως κάτι δήθεν μη ελληνικό.

Η ‘ήττα’ όμως των Γερμανών φίλων μου στο άκουσμα της λέξης Konstantinus, φανερώνει όσα δεν γνωρίζουμε για τη σχέση μας με τη ρωμαϊκότητα. Φανερώνει το, σήμερα πια, υποσυνείδητο υπόβαθρο του ιστορικού ανταγωνισμού της Γερμανίας έναντι της Ελλάδας. Όσο καλύτερα το κατανοήσουμε, τόσο ευκολότερα θα διαχειριστούμε τη σχέση μας με τη Γερμανία.

*Δ.Ν., Δικηγόρος