Tου Γιώργου Ι. Κωστούλα*

Έχοντας στο μυαλό μας τα όσα καταλογίζονται κατά καιρούς, εις βάρος των παλαιού τύπου επιχειρηματιών, ή των διαδόχων τους, σημερινών επαγγελματιών μάνατζερ, αλλά - το χειρότερο-  εις βάρος της επιχειρηματικότητας, εν γένει, ένα κείμενο, το παρόν, προς υπεράσπισή τους.

Το επιχειρείν είναι ένα ευγενές επάγγελμα. Το να είναι κανείς ηθικός προϋποθέτει ανάληψη κινδύνου. Και το αντίθετο. Η ουσία του συνίσταται στο να αποκτάς και να διατηρείς έναν πελάτη. Κι αυτό να το καταφέρνεις συνδυάζοντας, πόρους, ιδέες, διαδικασίες με τρόπο που να αποδίδει πραγματική αξία για τον πελάτη, σε ένα κόστος κατώτερο της αξίας του προϊόντος. Ή, άλλως, ικανοποιώντας συνεχώς τις ανάγκες των πελατών σου, έναντι ενός κέρδους που ικανοποιεί συνεχώς τις δικές σου ανάγκες.

Είναι επικίνδυνο, ότι προβλήματα που θα έπρεπε να χρεωθούν στους ηγέτες χρεώνονται στις επιχειρήσεις. Είναι σα να αποδεχόμαστε ότι η επιχείρηση, ως θεσμός, μοναδική πηγή της ευημερίας που όλοι επιθυμούμε για τις σύγχρονες κοινωνίες, είναι ηθικώς συζητήσιμη, αν όχι επιλήψιμη. Είναι επικίνδυνο να καταφρονούμε ό,τι επιθυμούμε.

Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι είναι φυσικό να κάνουμε συναλλαγές με έντιμους συναλλασσόμενους. Αυτό σημαίνει ότι η τιμιότητα επιστρέφει σε μας με την έννοια του ατομικού συμφέροντος.

Ο Άνταμ Σμιθ δεν αποθέωσε μόνο το ατομικό συμφέρον, αλλά έγραψε και τη "Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων", βάσει της οποίας, χωρίς την ηθική εμπιστοσύνη στα συμφωνημένα, την αμοιβαιότητα στη συμπεριφορά, τη φροντίδα για την επιβίωση του συστήματος ο καπιταλισμός δεν θα μπορούσε να δουλέψει. Η αγορά είναι αποτελεσματική, όχι παρά την ύπαρξη της ηθικής, αλλά ακριβώς χάρη σ΄ αυτήν.

Στα παραπάνω εντοπίζεται και ο πυρήνας του κινήματος τής ούτω καλούμενης εφηρμοσμένης ηθικής, όπου γίνεται λόγος για την Ηθική Ευφυΐα, στο πεδίο της επιχειρηματικότητας.

Έτσι, άλλοι λιγότερο και άλλοι περισσότερο: επενδυτές, καταναλωτές, προμηθευτές κ.λπ. πείθονται ότι τα υψηλά ηθικά στάνταρντ μιας εταιρείας δεν υποδεικνύουν μια ηθική εταιρεία μόνον, αλλά και μια καλή, αποδοτική εταιρεία, με καλά προϊόντα, μια καλή επένδυση, και βεβαίως μια καλή συνεργασία.

Κι ακόμα, ότι το αποτελεσματικό και το ηθικό μάνατζμεντ πάνε μαζί. Ό,τι προωθεί το ένα, προωθεί και το άλλο. Και ότι, αντίθετες θεωρίες απειλούν και βλάπτουν εξίσου και τα δύο.

Με άλλα λόγια, σε μια αέναη αλληλοδιαδοχή, δεν είναι αρκετό για μια εταιρεία να τα πηγαίνει καλά. Πρέπει να κάνει και τα καλά. Αλλά για να κάνει τα καλά πρέπει να τα πηγαίνει και καλά.

Η αρετή αποδίδει. Και μάλιστα  με πρακτικούς, μετρήσιμους όρους. Π.χ. αν δεν υπάρχει η εμπιστοσύνη μεταξύ των συμβαλλομένων, το κόστος των συναλλαγών είναι απαγορευτικά ακριβό. Ο Άνταμ Σμιθ το είχε πει: Οπουδήποτε και οποτεδήποτε υπάρχει εμπορική δραστηριότητα πάντα αυτή συνοδεύεται από επιμέλεια και συνέπεια. Ας θυμηθούμε την Αγγλία των αρχών του αιώνα και την παροιμιώδη τήρηση, στα όρια της τιμής, του λόγου και των εμπορικών υποσχέσεων.

Από το άλλο μέρος, είναι γνωστή η γενική αρχή ότι η εντιμότητα απελευθερώνει. Γίνεται κανείς πραγματικά ελεύθερος, όχι όταν απουσιάζουν οι φραγμοί, τα εμπόδια της μιας ή της άλλης μορφής, αλλά όταν οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με συνειδητοποίηση της ύπαρξή τους.

Εξάλλου, ακόμα κι αυτοί που δεν μετέρχονται ή δεν ενθαρρύνουν την τιμιότητα, δεν μένουν ασυγκίνητοι από την επαφή τους με το έργο ή την παρουσία τιμίων ανθρώπων.

Τμήμα της περιουσίας των εταιρειών, είναι το σύνολο των πεποιθήσεων, αρχών, συμπεριφορών, ιδεών και συνηθειών, που κατανέμονται σε όλη την εταιρεία. Είναι αυτά που προάγουν την οικονομική συνεργασία και δημιουργούν εμπιστοσύνη. Το όνομα  όλων αυτών μαζί; Κοινωνικό Κεφάλαιο. Ταυτόσημο αυτού που παλαιότερα ονομάζαμε "Φήμη και Πελατεία", είναι ένα πολυτιμότατο οικονομικό αγαθό. Όταν κάποιος το διακινδυνεύει επιπόλαια, έναντι ενός βραχυπροθέσμου οφέλους, είναι σα να ρευστοποιεί ένα μέρος της εταιρικής περιουσίας.

Οι Κοινωνίες, από το άλλο μέρος, μέσα από την Πολιτική καθορίζουν το πλαίσιο, εντός του οποίου λειτουργούν οι επιχειρήσεις, διαμορφώνοντας και διασφαλίζοντας το ζητούμενο: Την οικονομική αποδοτικότητα, ως κοινωνικό αγαθό.

Αυτό σημαίνει ότι οι κοινωνίες έχουν υπολογίσει ότι το κόστος ή τον κίνδυνο του επιχειρείν είναι καλύτερα να τον αναλαμβάνουν ιδιώτες, γι’ αυτό και παρέχουν την έγκρισή τους προς τούτο.

Ο Άνταμ Σμιθ είχε μια ευγενική άποψη γύρω από την ανθρώπινη φύση και μια χρησιμοθηρική άποψη γύρω από την ηθική. Η ελεύθερη αγορά λειτουργεί μέσω της "αόρατης χειρός" για να συντονίσει τα ατομικά συμφέροντα, ώστε όλοι να είναι ευχαριστημένοι: Οι επιχειρήσεις με κέρδη, οι καταναλωτές με καλά προϊόντα, οι πολίτες με δουλειές και οι κυβερνήσεις με φόρους.

* O κ. Κωστούλας είναι τέως Γενικός Διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα.

E-mail:gcostoulas@gmail.com