Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Το ‘μακρινό’ 2008 είχα αρνηθεί να συμμετάσχω στην Επιτροπή Εξετάσεων υποψηφίων δικηγόρων του Εφετείου Θεσσαλονίκης, έχοντας επίγνωση της αυστηρότητας που θα έδειχνα τότε στους υποψηφίους, σαφώς υψηλότερη από αυτή που επιθυμούσαν οι συνδικαλιστές συνάδελφοί μου που με τίμησαν τότε με την πρότασή τους.

Σήμερα είμαι πια της γνώμης να αποφεύγονται περιττοί αποκλεισμοί σε μια κοινωνία ελάχιστα δημοκρατική στην οργάνωσή της και στις ευκαιρίες που δίδει.

Τούτο δε πολύ περισσότερο, όταν η σχεδιαζόμενη αναμόρφωση του τρόπου εξετάσεων των δικηγόρων με εξετάσεις "τύπου πανελλαδικών", προβλέπεται να συνοδεύεται με προηγούμενη φοίτηση σε "Ινστιτούτο Νομικών Σπουδών" που θα δημιουργηθεί, καθώς και με "άσκηση" σε γραμματείες δικαστηρίων, εισαγγελιών και δημοσίων υπηρεσιών, όπου οι ασκούμενοι δικηγόροι θα εκτελούν έργο "ανθυποβοηθών" δικαστικών γραμματέων.

Τα σχεδιαζόμενα τρία στάδια άσκησης αποτελούν κακή αντιγραφή του γερμανικού συστήματος νομικής άσκησης.

Καθαυτή η πρόβλεψη σταδίου θεωρητικής κατάρτισης (που στη Γερμανία γίνεται αποκλειστικά στη δικονομία, η οποία όμως εκεί δεν διδάσκεται προπτυχιακά) αποτελεί σαφή ομολογία του τραγικού επιπέδου των προπτυχιακών σπουδών στις τρεις ελληνικές νομικές σχολές. 

Τίποτε δεν θα αλλάξει ένα "Ινστιτούτο Νομικών Σπουδών". Δεν θα διδαχθούν σε έξι μήνες όσα δεν διδάσκονται σε τέσσερα χρόνια στις νομικές σχολές, αν μάλιστα διδάσκουν εκεί καθηγητές που ήδη αποτυγχάνουν να μεταδώσουν την αναγκαία κατάρτιση στους πτυχιούχους. Η μετριοκρατία που ολοένα διευρύνεται, αντί να μειώνεται, στην επιλογή των πανεπιστημιακών (στις νομικές σχολές και όχι μόνον), δεν θα επιτρέψει επιλογή των καλύτερων (αντί των χειρότερων) καθηγητών νομικής στο "Ινστιτούτο Νομικών Σπουδών". Εκεί μάλιστα, εκτός από τη μετριοκρατία, θα κυριαρχεί και η ‘παραδοσιακή’ πελατειακότητα, που ανθεί όπου προΐσταται το πολιτικό σύστημα.

Εξίσου τραγική είναι η εισαγωγή υποχρεωτικότητας για πτυχιούχους νομικής να απασχοληθούν ως βοηθητικό διοικητικό προσωπικό ευκαιρίας (ήτοι: χαμηλών αποδοχών), με εργασίες τύπου "να χτυπούν σφραγίδες". Η διεκπεραίωση τέτοιων καθηκόντων βοηθά μεν την κατανόηση του πώς λειτουργεί μια δημόσια υπηρεσία, ουδόλως όμως οδηγεί σε απόκτηση νομικών ή δικηγορικών γνώσεων.

Στο στάδιο αυτό αναδεικνύεται χαρακτηριστικά η διαφορά από το, υποτίθεται, αντιγραφόμενο γερμανικό σύστημα: Εκεί οι ασκούμενοι νομικοί δεν απασχολούνται σε δικαστήρια και εισαγγελίες ως βοηθοί γραμματέων, αλλά ως βοηθοί δικαστών και εισαγγελέων. Το βοηθητικό έργο που τους ανατίθεται, είναι καθαρά νομικό.

Ας μην σχολιάσουμε καν ότι στο τρίτο στάδιο, αυτό της απασχόλησης σε γραφείο, θα μπορεί να επιλέγεται και απασχόληση σε συμβολαιογράφο ή δικαστικό επιμελητή. Με το νέο σύστημα θα επιτρέπεται δηλαδή και επισήμως πια (εκτός από ανεπισήμως, που ήδη συμβαίνει) να γίνει κάποιος δικηγόρος, χωρίς ουδέποτε να έχει πατήσει το πόδι του σε δικηγορικό γραφείο.

Ο κ. Φλωρίδης έχει δίκιο σε ένα πράγμα: Ότι οι κακοί δικηγόροι συντελούν στην κακή απονομή της Δικαιοσύνης. Όμως με το προτεινόμενο σύστημα, η Δικαιοσύνη θα απονέμεται ακόμη χειρότερα. Διότι ακόμη και η μειοψηφία των ασκούμενων δικηγόρων που σήμερα κάνει ουσιαστική άσκηση σε δικηγορικό γραφείο και γίνονται από νωρίς καλοί δικηγόροι (και εν συνεχεία καλοί δικαστές ή καλοί συμβολαιογράφοι, αν δεν μείνουν στη δικηγορία), με το νέο σύστημα θα αδυνατούν πια να κάνουν ουσιαστική άσκηση στο μεγαλύτερο μέρος του χρόνου άσκησης.

Το προτεινόμενο σύστημα δείχνει ότι η πολιτική ηγεσία δεν γνωρίζει γιατί έχουμε κακούς δικηγόρους. Η πρόταση δεν μπορεί συνεπώς να θεραπεύσει ένα πρόβλημα που δεν γνωρίζει. Κακούς δικηγόρους έχουμε λοιπόν διότι:

Πρώτον: Έχουμε, όπως εκτενώς προαναφέρθηκε, κακούς πτυχιούχους. Κάθε επόμενη φουρνιά αποφοίτων βγαίνει μάλιστα χειρότερη από τις προηγούμενες. Η έλλειψη βασικής νομικής κατάρτισης δεν επιλύεται με ινστιτούτα νομικών σπουδών.

Δεύτερον: Από τους πτυχιούχους λείπουν βασικές δεξιότητες, που δεν διδάχθηκαν στο σχολείο.

Καταρχάς δεν ξέρουν σωστά ελληνικά: τα αρχαία ελληνικά, δια των οποίων και μόνον διδάσκονται σωστά τα ελληνικά, οι νεώτερες γενιές δεν τα μαθαίνουν ολοκληρωμένα ούτε καν στην "κατεύθυνση" για τις πανελλαδικές.

Έπειτα, δεν έχουν μάθει να γράφουν κείμενα: Χωρίς να το καταλάβει η κοινωνία, έχει καταργηθεί το μάθημα της έκθεσης, αντικαθιστάμενο στις πανελλαδικές από μάθημα "νέων ελληνικών" που περιλαμβάνει, μεταξύ εντελώς περιττών εξεταστέων αντικειμένων, μια υποτυπώδη "έκθεση" 400 λέξεων. Εξεταστική απαίτηση με την οποία είναι αδύνατον ο μαθητής να έχει μάθει να γράφει ολοκληρωμένα κείμενα.

Τέλος, δεν έχουν μάθει ούτε να σκέφτονται: Τα μαθηματικά, δια των οποίων ο μαθητής μαθαίνει να σκέφτεται, παύουν σχεδόν να διδάσκονται στη θεωρητική κατεύθυνση μετά την Α΄ Λυκείου (και στην πράξη συχνά ακόμη νωρίτερα). Το χαμηλό επίπεδο των πτυχιούχων νομικής πιστεύω ακράδαντα ότι οφείλεται κυρίως στο ότι δεν εξασκήθηκε ποτέ το μυαλό τους με τα αναγκαία μαθηματικά, που μάθαινε η γενιά μου με πλήρες πρόγραμμα έως και τη Β΄ Λυκείου και ακόμη περισσότερο παλιότερες γενιές, που διδάσκονταν έως την τελευταία τάξη του εξαταξίου Γυμνασίου τα ίδια ακριβώς μαθηματικά με όσους εν συνεχεία πετύχαιναν στο Πολυτεχνείο.

Αν αυστηροποιηθούν οι δικηγορικές εξετάσεις υπό τέτοιες συνθήκες, η Ελλάδα κινδυνεύει να μείνει χωρίς νέους δικηγόρους, όπως και χωρίς νέους δικαστές και συμβολαιογράφους, καθώς για αυτά τα νομικά επαγγέλματα απαιτείται (ορθώς) δικηγορική προϋπηρεσία.

Αντιθέτως, εάν συνεχίσουν να γίνονται δικηγόροι όλοι ή σχεδόν όλοι οι πτυχιούχοι, σε αρκετούς από αυτούς θα μάθει τελικά η ίδια η ζωή πέντε πράγματα, έστω και (δυστυχώς) "στου κασίδη το κεφάλι", κατά τη λαϊκή έκφραση. Με παράπλευρα θύματα τους άτυχους, στο ‘κεφάλι’ των οποίων μαθαίνουν οι ανίδεοι απόφοιτοι, τουλάχιστον η χώρα θα αποκτά εντέλει, έστω και κουτσά στραβά, τον αριθμό των επαγγελματιών νομικών που χρειάζεται.

Αν λοιπόν πραγματικά θέλει ο κ. Φλωρίδης να αποκτήσουμε καλύτερους δικηγόρους (και δικαστές κλπ.), να ζητήσει να διδάσκονται πλήρη μαθηματικά στη Β΄ Λυκείου ή, ακόμη καλύτερα: Να γίνουν μάθημα κατεύθυνσης για τους εισακτέους στις νομικές σχολές μαζί με (πλήρη) αρχαία, λατινικά και (κανονική) έκθεση, αφαιρώντας την εντελώς άχρηστη, για τις νομικές σπουδές, ιστορία από τις πανελλαδικές εξετάσεις.

Αφού αποκτήσουμε ουσιωδώς καλύτερους πτυχιούχους, μόνον τότε να εξετάσουμε τη χρησιμότητα της αυστηροποίησης των δικηγορικών εξετάσεων.

Μέσα στο ως άνω σημερινό τοπίο, ας επιλέγει η κοινωνία ποιος δικηγόρος γνωρίζει τη δουλειά του και ποιος όχι. Και ας μην ταλαιπωρήσουμε τους νέους πτυχιούχους με νέες, περιττές και επιβαρυντικές υποχρεώσεις. Θα τους στερήσουν τους εντελώς αναγκαίους, για την ηλικία τους, βαθμούς ελευθερίας που χρειάζονται για να βρουν το δρόμο τους επαγγελματικά και προσωπικά. Θα τους στερήσουν μέχρι και την ελευθερία να αποκτήσουν τις γνώσεις, που η επίσημη εκπαίδευση αδυνατεί σήμερα και στο ορατό μέλλον να τους παρέχει.

*Δ.Ν., Δικηγόρος