Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ ανακάλυψε ότι η Κίνα μπορεί να εκβιάζει τις ΗΠΑ (και όλο τον δυτικό κόσμο) με τις σπάνιες γαίες, όταν επεδίωκε επιβολή υψηλών δασμών στα κινεζικά προϊόντα, προκειμένου να προσελκύσει μεταποιητική δραστηριότητα προς τις ΗΠΑ.

Η Κίνα εξορύσσει το 70% και προμηθεύει επεξεργασμένο το 90% των σπανίων γαιών διεθνώς. Οι σπάνιες γαίες χρησιμοποιούνται σε όλες τις σύγχρονες εφαρμογές ηλεκτρονικής, ακόμη και για αμυντικά συστήματα. 

Στις 11 Ιουνίου 2025 ο Τραμπ πανηγύριζε δασμολογική συμφωνία με την Κίνα, που είχε εμφανώς ως υπόβαθρο την ανάγκη πρόσβασης των ΗΠΑ στις σπάνιες γαίες της πρώτης: 55% δασμούς οι ΗΠΑ, 10% η Κίνα, που θα παρέδιδε "εκ των προτέρων" ("upfront") τις σπάνιες γαίες που είχαν ανάγκη οι ΗΠΑ.

Η συμφωνία εκείνη άφηνε τη διεθνή κοινή γνώμη με μια απορία: Πώς δέχθηκαν οι Κινέζοι να επιβάλουν αυτοί 10% και οι Αμερικανοί 55%; Είτε υπήρχαν λεπτομέρειες υπέρ της Κίνας που δεν δημοσιοποιούσε ο Τραμπ, είτε πίσω από τις γραμμές της ανάρτησης Τραμπ η Κίνα διακρατούσε το "δικαίωμα" να παύει την πώληση σπανίων γαιών προς τις ΗΠΑ κατά βούληση.

Δυόμισι μήνες αργότερα, 26-8-2025, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ δήλωσε εξοργισμένος ότι θα επιβάλει δασμούς 200% στην Κίνα, εάν δεν απελευθερώσει πλήρως τις εξαγωγές σπανίων γαιών προς τις ΗΠΑ.

Ταυτόχρονα όμως, ο Τραμπ αποκάλυπτε την αδυναμία του να επιβάλει στην Κίνα τους απειλούμενους δασμούς, επιβάλλοντας δευτερογενείς δασμούς 50% για την αγορά ρωσικού πετρελαίου μόνον στην Ινδία.

Η διαφορετική μεταχείριση Ινδίας και Κίνας αποκαλύπτει τη σκληρή πραγματικότητα: Οι ΗΠΑ στο ζήτημα των σπανίων γαιών είναι απόλυτα εξαρτημένες, οικονομικά, βιομηχανικά, αμυντικά, από τη χώρα που ημιεπισήμως έχουν κηρύξει ως κυριότερη αντίπαλο.

Η ομηρία αυτή δεν συνέβη από λάθος απόφαση ενός ανθρώπου. Είναι διαρκής κατάσταση δεκαετιών. Κανένας από το έμπειρο αμερικανικό κατεστημένο, τους διατελέσαντες Προέδρους και Υπουργούς Εξωτερικών, το αρμόδιο Γραφείο Βιομηχανίας και Ασφάλειας (Bureau of Industry and Security), τα εκατοντάδες think tanks εξωτερικής, αμυντικής και οικονομικής πολιτικής δεν διέβλεψαν επαρκώς τις συνέπειες της εξάρτησης από τα κρίσιμα αυτά βιομηχανικά υλικά για τις ΗΠΑ.

Τα ερωτήματα γίνονται εντονότερα, εάν αναλογισθεί κανείς ότι μέχρι τη δεκαετία του 1990, οι ΗΠΑ ήταν η μεγαλύτερη παραγωγός σπανίων γαιών στον πλανήτη. Εντούτοις, η υπερρύθμιση διαδικασιών κατέστησε την παραγωγή στις ΗΠΑ αντιοικονομική. Η τεχνογνωσία παραγωγής πωλήθηκε στους Κινέζους, που κάλυψαν το κενό χωρίς καθυστέρηση.

Οι ΗΠΑ είχαν λοιπόν κάθε δυνατότητα να συνειδητοποιήσουν εγκαίρως την κατάσταση και να την ανατρέψουν, μόλις φάνηκε ότι οδηγεί σε στρατηγική τους ομηρία.

Γιατί αυτό δεν συνέβη;

Και τι κάνει τον Τραμπ να θέλει να πιστεύει ότι, εάν οι Κινέζοι απειληθούν με δασμούς 200% ή με αναστολή παράδοσης αεροσκαφών από τη Boeing, θα σκύψουν τάχα το κεφάλι και θα υποχωρήσουν;

Η απότομη και χωρίς λειάνσεις συμπεριφορά του νυν Προέδρου είναι κατά βάθος όμοια με τη συμπεριφορά των αμερικανικών αρχών που προκάλεσαν διακοπή της αμερικανικής παραγωγής σπανίων γαιών. Και οι δύο συμπεριφορές έχουν τον ίδιο παρονομαστή: Την απόλυτη πεποίθηση ότι οι άλλες χώρες είναι περίπου υποχρεωμένες να παρέχουν στις ΗΠΑ ό,τι έχουν ανάγκη, ακόμη και υπό συνθήκες αντιπαλότητας ικανές να προξενήσουν μέχρι και πολεμική αντιπαράθεση στο ορατό μέλλον.

Ευχερώς διαπιστώνεται ότι η πεποίθηση αυτή είναι αποικιοκρατική: "Τα δικά σας τα θεωρούμε δικά μας". Περιέχει την αλαζονεία που οδήγησε τη Δύση να θεωρεί τους λαούς των αποικιών ως τάχα "κατώτερους". Η νοοτροπία αυτή διατηρείται μέχρι σήμερα.

Χαρακτηριστική είναι σχετικά πρόσφατη εμπειρία κορυφαίου Έλληνα επιστήμονα που εργάζεται σε αμερικανική εταιρία σε χώρα της αραβικής χερσονήσου.

Ο εν λόγω επιστήμονας θέλησε κάποια στιγμή να εκδώσει δίπλωμα οδήγησης στη χώρα που εργάζεται, πράγμα εντελώς απαραίτητο για να οδηγεί εκεί νόμιμα. "Τι να το κάνεις", είπαν περιφρονητικά οι Αμερικανοί του συνάδελφοι. "Δεν χρειάζεται. Οδήγα με το ελληνικό δίπλωμα".

Αρκετά έκπληκτος από την αντίδραση των Αμερικανών, πήγε να εκδώσει το δίπλωμα, στεκόμενος με υπομονή στις τεράστιες ουρές των αρμοδίων υπηρεσιών της αραβικής χώρας. Ενώ πλησίαζε να ολοκληρώσει τη διαδικασία, ο αστυνομικός που εξέταζε τα χαρτιά του στο τελικό στάδιο διαπίστωσε ότι το "παράβολο" του διπλώματος είχε πληρωθεί σε άλλη, λάθος υπηρεσία. "Ε, τι να κάνουμε", λέει στενοχωρημένος ο Έλληνας, "θα πάω πίσω στην άλλη υπηρεσία να ακυρώσω το παράβολο, αφού δεν γίνεται αλλιώς". Ο Άραβας αστυνομικός όμως αντέδρασε: "Όχι, θα πάμε μαζί". Τον πήγε με το περιπολικό, ακύρωσε ο ίδιος ο αστυνομικός το λάθος παράβολο, επέστρεψαν μαζί στην υπηρεσία του, προσπέρασε όλες τις ουρές, μπήκε στον προϊστάμενό του για την τελική υπογραφή και βγήκε θριαμβευτικά με το δίπλωμα στο χέρι.

Ο Έλληνας επιστήμονας επέστρεψε ανακουφισμένος στην εργασία του. "Α, έβγαλες τελικά το δίπλωμα;", αντέδρασαν βαριεστημένα οι Αμερικανοί συνάδελφοί του. "Αφού σου είπαμε ότι δεν χρειάζεται, άσε τους νόμους τους να λένε".

Προσωπικά είμαι βέβαιος ότι ο Άραβας αστυνομικός βοήθησε τον συμπατριώτη μας, επειδή ακριβώς δεν διεπόταν από την περιφρόνηση που είχαν για τους τοπικούς νόμους οι Αμερικανοί και οι λοιποί δυτικοί που ζουν εκεί.

Συχνά επισημαίνει η στήλη ξεχασμένες αρετές της ελληνικότητας και την ανάγκη να τις διατυπώσουμε προς τη Δύση, ώστε να εξέλθει από το αυτοκαταστροφικό της ηθικό αδιέξοδο. Κι εμείς πήγαμε με τον Μέγα Αλέξανδρο ως κατακτητές στην Ανατολή, αλλά με σεβασμό στην υπόσταση των λαών. Είμαστε έτσι οι μόνοι κατακτητές στην ιστορία, που οι κατακτημένοι μάς θυμούνται από θετικά έως υπερήφανα.

Είναι η αντίστροφη νοοτροπία, η αποικιοκρατική, που οδηγεί τους Αμερικανούς να θεωρούν δεδομένο ότι ο μεγάλος τους αντίπαλος θα τους διαθέτει απεριόριστα τις σπάνιες γαίες. Δεν διανοούνταν ότι η Κίνα θα τους εκβίαζε, διότι δεν θεωρούν την Κίνα ισότιμο αντίπαλο.

Παρά το ότι κι εμείς διεπόμαστε από συμπλέγματα ανωτερότητας έναντι άλλων λαών, σεβόμαστε εντούτοις την υπόστασή τους, ακόμη κι όταν είμαστε οι ισχυροί: Την ίδια εποχή π.χ. που ο Πάπας επέβαλε όπου μπορούσε τα λατινικά ως δήθεν "ιερή γλώσσα", εμείς φτιάχναμε αλφάβητο για τους Σλάβους, όχι μόνον για να τους διδάξουμε τον Χριστιανισμό, αλλά και για να μάθουν γραφή και ανάγνωση στη δική τους γλώσσα.

Καθώς βέβαια δεν μας έχει απομείνει καθόλου αυτοσεβασμός, δεν μπορούμε να διδάξουμε σεβασμό στους άλλους. Από αυτή την άποψη η Δύση, περιλαμβανομένης της Ελλάδας, είναι καταδικασμένη: Εξαιτίας της δικής της αλαζονείας και εξαιτίας της δικής μας αυτοϋποτίμησης, ως διακεκριμένου και διαφορετικού, ηθικώς και πολιτισμικώς, τμήματος της Δύσης.

Επείγει να ξαναβρούμε τον αυτοσεβασμό μας, παρεμβαίνοντας και προς τη λοιπή Δύση για να διορθώσει τα δικά της ηθικά, πρωτίστως, λάθη.

*Δ.Ν., Δικηγόρος