Του Ηλία Ψυχογιού

Όπως όλα τα πράγματα στη ζωή, έτσι και η αγορά εργασίας εξελίσσεται παράλληλα με το εκπαιδευτικό σύστημα κάθε χώρας, την τεχνολογική εξέλιξη, τις γεωπολιτικές συνθήκες και τις κοινωνικές ανάγκες. 

Πριν από έναν αιώνα, επαγγέλματα όπως ο ταχυδρόμος, ο αμαξάς και ο πεταλωτής, θεωρούνταν απαραίτητα για την καθημερινότητα της κοινωνίας, καθώς  οι μεν ταχυδρόμοι αποτελούσαν το κύριο μέσο επικοινωνίας, οι αμαξάδες εξασφάλιζαν τη μετακίνηση και τη μεταφορά προϊόντων ενώ οι πεταλωτές ήταν απαραίτητοι για την διασφάλιση της καλής υγείας των ποδιών αλόγων, μουλαριών και γαϊδουριών, ζώων κρίσιμων για την καθημερινότητα της οικονομίας. Σήμερα, αυτά τα επαγγέλματα έχουν εξαφανιστεί, θύματα της τεχνολογικής εξέλιξης: τα αυτοκίνητα αντικατέστησαν τις άμαξες και τα συμπαθή τετράποδα, το email τις επιστολές και ο κινητήρας των οχημάτων την ανάγκη για πετάλωμα. 

Στο μέλλον, η τεχνητή νοημοσύνη (AI) και τα ανθρωποειδή ρομπότ αναμένεται να φέρουν μια νέα επανάσταση, απειλώντας επαγγέλματα που σήμερα θεωρούνται ως σταθερά και αξιοσέβαστα. Ωστόσο, ενώ ορισμένα επαγγέλματα κινδυνεύουν να εξαφανιστούν ή να υποβαθμιστούν, άλλα, όπως τα χειρωνακτικά, αναμένεται να αντέξουν περισσότερο. Θα είχε ένα ενδιαφέρον να εξετάσουμε, πώς θα μπορούσε να διαμορφωθεί η πραγματικότητα για μερικά από τα πιο αναγνωρίσιμα και αξιοσέβαστα σημερινά επαγγέλματα σε έναν ασφαλή χρονικό ορίζοντα από σήμερα, π.χ. 50 ετών.

Οι γιατροί, από την αρχή της ανθρωπότητας και μέχρι σήμερα, απολαμβάνουν υψηλό κύρος και καλές απολαβές. Όμως, η χρήση της AI σε ορισμένες ειδικότητες, π.χ. ακτινολόγοι, μπορεί να εντοπίζει ασθένειες με ακρίβεια που συχνά ξεπερνά αυτή των ανθρώπων. Ήδη, συστήματα όπως το Google DeepMind αναλύουν ακτινογραφίες και μαγνητικές τομογραφίες σε ελάχιστο χρόνο με αξιοσημείωτη ακρίβεια. Στην Ελλάδα, όπου το ΕΣΥ βασίζεται σε ειδικούς γιατρούς, η αυτοματοποίηση μπορεί να μειώσει τον φόρτο εργασίας σε ειδικότητες οι οποίες επιβαρύνονται σημαντικά ώστε οι εξειδικευμένοι αυτοί επιστήμονες να ασχολούνται με σημαντικότερα τμήματα της διάγνωσης. Σε 50 χρόνια και με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, οι γιατροί μπορεί να έχουν την δυνατότητα να επικεντρωθούν σε ρόλους που απαιτούν ενσυναίσθηση και λήψη σύνθετων αποφάσεων αντί απλά να εστιάζουν σε μία ακτινογραφία.

Η νομική επιστήμη είναι ένα ακόμα επάγγελμα υψηλού κύρους στην Ελλάδα, με σταθερή ζήτηση. Ωστόσο, εργαλεία AI μπορούν να αυτοματοποιήσουν την σύνταξη συμβολαίων ή την αναζήτηση για νομικά προηγούμενα για τις ανάγκες μιας δίκης. Σε 50 χρόνια από σήμερα, οι δικηγόροι μπορεί να εστιάζουν σε ρόλους διαπραγμάτευσης ή στην ηθική παράμετρο κάποιας απόφασης ενώ, δυστυχώς, οι junior θέσεις νομικών, θα αντιμετωπίσουν ζητήματα απασχόλησης. Στην Ελλάδα, όπου ο νομικός κλάδος είναι ήδη έντονα κορεσμένος, ίσως η πίεση να είναι ακόμα πιο έντονη.

Ακόμα ένα επάγγελμα που στην Ελλάδα διασφαλίζει επαγγελματική σταθερότητα και καλό εισόδημα είναι αυτό του λογιστή, με αυξημένη ζήτηση από επιχειρήσεις και ιδιώτες. Συστήματα ΑΙ που αναπτύσσονται ανά τον κόσμο, σταδιακά απαλλάσσουν τους λογιστές από τις επαναλαμβανόμενες ενέργειες όπως η ενημέρωση των λογιστικών βιβλίων και η προετοιμασία στοιχείων για υποβολή στις φορολογικές αρχές. Η επιπλέον χρήση του blockchain ως διασφάλιση τη διαφάνειας στις χρηματικές συναλλαγές μπορεί να μειώσει ακόμα περισσότερο την ανάγκη για τους παραδοσιακούς φορολογικούς ελέγχους, μετατρέποντας σταδιακά τους λογιστές σε συμβούλους των επιχειρήσεων από διεκπεραιωτές εγγράφων. Αυτά βέβαια είναι λίγο δύσκολο να γίνουν στην Ελλάδα όπου το φορολογικό σύστημα είναι τόσο πολύπλοκο και αλλάζει τόσο συχνά που ακόμα και η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να μην έχει αρκετή νοημοσύνη για να τα βάλει μαζί του!

Σε άμεση σχέση με τους δικηγόρους, ακόμα ένα επάγγελμα που παρέχει σταθερότητα και κύρος είναι αυτό του δικαστή. Η είσοδος της ΑΙ σε αυτό το επάγγελμα, η οποία έχει ήδη πραγματοποιηθεί σε ορισμένες χώρες, παρότι αρχικά θεωρήθηκε ότι θα αποτελέσει τροχοπέδη στην απονομή της δικαιοσύνης, στην πραγματικότητα έχει ωθήσει στην ταχύτερη λήψη αποφάσεων, ειδικά για απλές νομικές περιπτώσεις. Φυσικά, στην περίπτωση της δικαιοσύνης, η χρήση της ΑΙ θα πρέπει να είναι διαρκώς κάτω από τον έλεγχο της ηθικής για την αποφυγή των όποιων αρνητικών επιπτώσεων. Γιατί η δικαιοσύνη δεν είναι μία φωτογραφία που μπορούμε να κάνουμε regenerate…    

Για να μην εξετάσουμε κάθε ένα επάγγελμα ξεχωριστά, ας περιορίσουμε την ανάλυσή μας έως τα επαγγέλματα τα σχετικά με την εκπαίδευση. Αυτά, αν και όχι πάντα καλοπληρωμένα στην Ελλάδα, θεωρούνται ως επαγγέλματα που εξασφαλίζουν σταθερότητα καθώς πάντα οι άνθρωποι θα επιθυμούν να εκπαιδεύονται. Όμως, η AI, μέσω πλατφορμών, μπορεί να προσφέρει εξατομικευμένη μάθηση, μειώνοντας την ανάγκη για τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας σε μαθήματα όπως τα μαθηματικά ή η πληροφορική. Στο μέλλον οι εκπαιδευτικοί μπορεί να απομακρυνθούν από την κλασική εικόνα του μαυροπίνακα και να επικεντρωθούν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων των μαθητών τους όπως η συνεργασία ή η κριτική σκέψη, που η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να αποδώσει αποτελεσματικά.

Το "γαλατικό χωριό”

Μέσα σε αυτό το μέλλον το οποίο μπορεί να εμφανίζεται και έως δυστοπικό ή "οργουελικό”, όπου η τεχνητή νοημοσύνη απειλεί με εξαφάνιση επαγγέλματα που βασίζονται σε δεδομένα ή επαναλαμβανόμενες εργασίες, υπάρχει ένα "μικρό γαλατικό χωριό το οποίο συνεχίζει να αντιστέκεται”! 

 Εργασίες οι οποίες, κακώς, θεωρούνται ως υποδεέστερες των προηγουμένων που αναφέρθηκαν, όπως οι υδραυλικοί και οι ηλεκτρολόγοι, οι χειρωνάκτες δηλαδή, αναμένεται να καθυστερήσουν να αντικατασταθούν. Αυτά τα επαγγέλματα απαιτούν φυσική επιδεξιότητα, προσαρμοστικότητα σε μη προβλέψιμα περιβάλλοντα και ανθρώπινη κρίση, που τα ανθρωποειδή ρομπότ δυσκολεύονται ακόμα να μιμηθούν. Επιπλέον, οι εργασίες αυτές έχουν λιγότερα επαναλαμβανόμενα μοτίβα καθως, για παράδειγμα, κάθε σπίτι είναι διαφορετικό από το προηγούμενο, άρα ο υδραυλικός ή ο ηλεκτρολόγος θα πρέπει να προσαρμοστούν ανάλογα.  Σε ένα δεύτερο παράδειγμα, η επισκευή μιας διαρροής σε ένα παλιό διατηρητέο κτίριο στην Αθήνα απαιτεί ιδιαίτερη γνώση, διάγνωση επί τόπου, χειρισμό διαφορετικών και ασυνήθιστων υλικών και λήψη αποφάσεων σε πραγματικό χρόνο—εργασίες που η τρέχουσα τεχνολογία ρομποτικής δεν μπορεί να εκτελέσει αξιόπιστα. Παρά την πρόοδο της ρομποτικής τεχνολογίας, το κόστος ανάπτυξης και συντήρησης μηχανών που θα εκτελούν τέτοιες εργασίες παραμένει υψηλό, καθιστώντας τους υδραυλικούς και τους ηλεκτρολόγους (και άλλους επαγγελματίες) πιο ανθεκτικούς απέναντι στην επερχόμενη αυτοματοποίηση.

Η ΑΙ ως "game changer”

Όπως είπαμε, η AI επιταχύνει τις αλλαγές στην αγορά εργασίας, με έμφαση σε εκείνα τα επαγγέλματα που εκτελούν κυρίως επαναλαμβανόμενες εργασίες. Σύμφωνα με μελέτη των Frey και Osborne (2013) [THE FUTURE OF EMPLOYMENT: HOW SUSCEPTIBLE ARE JOBS TO COMPUTERISATION?], το 47% των επαγγελμάτων στις ΗΠΑ κινδυνεύουν από την αυτοματοποίηση. Η AI υπερέχει σε εργασίες όπως η ανάλυση δεδομένων ή η σύνταξη εγγράφων, ενώ η εξατομίκευση που προσφέρει (π.χ. στην εκπαίδευση) μειώνει την ανάγκη για ανθρώπινη παρέμβαση και συνεισφορά. Τεχνολογίες όπως η ρομποτική και το blockchain ενισχύουν αυτή την τάση, αλλά η αντικατάσταση χειρονακτικών εργασιών παραμένει πρόκληση λόγω της ανάγκης για φυσική παρουσία και προσαρμοστικότητα.

Η αυτοματοποίηση θα επηρεάσει την ελληνική κοινωνία και οικονομία, όπου η ανεργία παρά την μείωσή της, παραμένει ένα μόνιμο άγχος των πολιτών. Η εξαφάνιση ορισμένων επαγγελμάτων μπορεί να επιδεινώσει τις ανισότητες, δημιουργώντας χάσμα μεταξύ υψηλά αμειβόμενων (π.χ. προγραμματιστές AI) και χαμηλά αμειβόμενων ενώ η επανεκπαίδευση θα είναι κρίσιμη, ιδιαίτερα σε τεχνολογικές δεξιότητες. Ωστόσο, οι χειρωνακτικές εργασίες, μπορεί μελλοντικά να προσφέρουν σταθερότητα για μεγαλύτερο διάστημα. Τέλος, η αντίληψη για το "επαγγελματικό κύρος” μπορεί επίσης να αλλάξει.

Ο αντίλογος

Ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η AI δεν θα εξαλείψει, αλλά θα εξελίξει τα επαγγέλματα. Οι γιατροί μπορεί να επικεντρωθούν στην ανθρώπινη επαφή, οι δικηγόροι σε ηθικά ζητήματα και οι εκπαιδευτικοί στην καθοδήγηση. Επιπλέον, η AI μπορεί να δημιουργήσει νέα επαγγέλματα, όπως συνέβη με το διαδίκτυο τις προηγούμενες τρεις δεκαετίες (π.χ. Data scientists, AI ethicists και AI trainers  αντί web developers). 

Σε κάθε περίπτωση, η τεχνητή νοημοσύνη θα αναδιαμορφώσει την αγορά εργασίας, απειλώντας με εξαφάνιση επαγγέλματα "γραφείου”. Η πρόκληση δεν είναι να δαιμονοποιήσουμε την τεχνητή νοημοσύνη όπως οι Αμερικανοί αγρότες δαιμονοποίησαν τον σιδηρόδρομο τον 19ο αιώνα. Η πρόκληση είναι να αγκαλιάσουμε την αλλαγή. Να αξιοποιήσουμε την τεχνολογία. Να ενισχύσουμε την ανθρώπινη αξία. 

ilpsychogios@gmail.com