Του Δημήτρη Μπότση

Στις αρχές του περασμένου μήνα, πριν ξεσπάσει ο νέος εμπορικός πόλεμος μεταξύ Αμερικής και Κίνας, η South China Morning Post, μία από τις μεγαλύτερες κινεζικές εφημερίδες, δημοσίευσε δύο ειδήσεις οι οποίες αξίζει να αναλυθούν παραπάνω.

Ο Κινέζος φυσικός Λιού Τσάνγκ, καθηγητής του Πρίνστον τα τελευταία δέκα χρόνια, και σημαντικός ερευνητής πάνω στον μαγνητικό περιορισμό του πλάσματος – καθοριστικό  παράγοντα για την επίτευξη της πυρηνικής σύντηξης, επιστρέφει στην Κίνα , αποδεχόμενος θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιου του Πεκίνου , και φυσικά θα συνεχίσει εκεί την έρευνα που έκανε στις ΗΠΑ.

Την επόμενη ημέρα, η ίδια εφημερίδα μας πληροφορεί ότι ο μαθηματικός Χουασίν Λίν του Πανεπιστημίου του Όρεγκον , ένας από τους πλέον διάσημους ερευνητές πάνω στην C* άλγεβρα, η οποία εφαρμόζεται στην λύση προβλημάτων κβαντικής υπολογιστικής,  επιστρέφει στην Κίνα για να αναλάβει σημαντική θέση στο νέο Ινστιτούτο Μαθηματικών και διεπιστημονικών ερευνών της Σανγκάης, μετά από 40 χρόνια παραμονής στις ΗΠΑ. 

Οι ειδήσεις αυτές αποκτούν ενδιαφέρον καθώς επιβεβαιώνουν την  συνέπεια της Κίνας, στην προσπάθειά της να επαναπατρίσει  ταλαντούχους επιστήμονες από κορυφαία πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα της Δύσης (κυρίως από την Αμερική)  

Η προσπάθειά αυτή, έχει ξεκινήσει εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες με πρωτοβουλίες οι οποίες έχουν σχεδιαστεί με μακροπρόθεσμο ορίζοντα και φυσικά υποστηρίζονται από την κυβέρνηση της Κίνας και σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο. 

Αυτή η προσπάθεια αποτελεί μέρος της ευρύτερης στρατηγικής της Κίνας να γίνει ένας παγκόσμιος ηγέτης στην τεχνολογική καινοτομία και να λειτουργήσει ως  εργαλείο  ενίσχυσης της προβολής ισχύος της. Η προσπάθεια ξεκίνησε συντεταγμένα το 1986, επί Deng Xiaoping, γνωστό ως "Πρόγραμμα 863" με στόχο να ενισχύσει  την ανάπτυξη προηγμένων τεχνολογιών σε ένα διευρυμένο φάσμα τομέων έτσι ώστε με το πέρασμα του χρόνου, να καταστήσει την Κίνα αυτάρκη ως προς την παραγωγή τεχνολογίας.

Φυσικά σημαντικό  προαπαιτούμενο επιτυχίας ήταν και η προσέλκυση Κινέζων επιστημόνων πρώτου μεγέθους ώστε να επανδρώσουν με την σειρά τους τα Κινεζικά Πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα.  

Προέλευση και Εξέλιξη των Προγραμμάτων

Μία από τις πρώτες και πιο γνωστές προσπάθειες προσέλκυσης κορυφαίων Κινέζων επιστημόνων από το εξωτερικό ήταν το "Πρόγραμμα Χιλιάδων Ταλέντων" (TTP), που ξεκίνησε το 2008. Σχεδιασμένο για να επαναφέρει υψηλού επιπέδου Κινέζους επιστήμονες και μηχανικούς από το εξωτερικό ή να στρατολογήσει ελίτ ξένων ταλέντων, το πρόγραμμα πρόσφερε ελκυστικά κίνητρα: γενναιόδωρους μισθούς, επιδοτήσεις στέγασης, χρηματοδότηση έρευνας σε εθνικά εργαστήρια και εθνικά εργαστήρια.

Με την εμπειρία που συγκέντρωσε στην πορεία η Κινεζική κυβέρνηση, πλέον διευθύνει το νέο πρόγραμμα "Qiming". Ξεκίνησε αθόρυβα το 2023 υπό την εποπτεία και ευθύνη του Υπουργείο Βιομηχανίας και Πληροφορικής. Οι τομείς τους οποίους στοχεύει σήμερα το συγκεκριμένο πρόγραμμα είναι στρατηγικοί τομείς όπως, η τεχνητή νοημοσύνη, οι ημιαγωγοί, η βιοτεχνολογία, η αεροδιαστημική και η κβαντική πληροφορική.

Παράλληλα με την κεντρική κυβέρνηση και οι τοπικές κυβερνήσεις με τα κορυφαία ιδρύματα έχουν αναπτύξει τα δικά τους προγράμματα. Πρωτοβουλίες όπως το Beijing Overseas Talent Aggregation Project (BOTAP), το Πρόγραμμα Young Scholars της SUSTech και προγράμματα για συγκεκριμένες περιοχές όπως το Παγκόσμιο Σχέδιο Ταλέντου του Hongkou στη Σαγκάη προσφέρουν στοχευμένες παροχές με προσαρμοσμένες στρατηγικές στρατολόγησης. 

Τα κίνητρα πίσω από τον επαναπατρισμό ταλέντων

Τα κίνητρα της Κίνας για αυτά τα προγράμματα ταλέντων είναι ξεκάθαρα στρατηγικά. Πρώτος και κύριος είναι ο στόχος της επίτευξης τεχνολογικής αυτοδυναμίας. Με τις αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις και τους εντεινόμενους περιορισμούς στην πρόσβαση της Κίνας σε ξένες τεχνολογίες —ιδιαίτερα από τις ΗΠΑ — τάση η οποία θα συνεχιστεί, η Κίνα βρίσκεται υπό πίεση να αναπτύξει εγχώριες λύσεις σε τομείς υψηλής τεχνολογίας.

Με τη στρατολόγηση (μέσω της διαδικασίας του ‘επαναπατρισμού’ ) κορυφαίων ερευνητών που έχουν εκπαιδευτεί στο εξωτερικό, η Κίνα στοχεύει να μεταβεί από το "εργοστάσιο του κόσμου" που είναι ξεκάθαρα σήμερα , σε ένα παγκόσμιο ηγέτη στην καινοτομία. 

Με αυτόν τον τρόπο, επιδιώκει επίσης να βελτιώσει την κατάταξη των πανεπιστημίων, να ενισχύσει τις διεθνείς ακαδημαϊκές συνεργασίες και να διαμορφώσει παγκόσμιες ερευνητικές ατζέντες.

Επιπλέον, έτσι η Κίνα μπορεί να ενισχύσει την ήπια ισχύ και το εθνικού της κύρος.

Καλλιεργώντας μια εγχώρια δεξαμενή εμπειρογνωμόνων παγκόσμιας κλάσης, η Κίνα ευελπιστεί να θέσει διεθνή πρότυπα, να ηγηθεί των παγκόσμιων επιστημονικών φορέων και να επηρεάσει την ανάπτυξη των αναδυόμενων τεχνολογιών με τους δικούς της όρους.

Εκπεφρασμένη πολιτική τεχνολογικής επικράτησης 

Τα προγράμματα που αναφέραμε , δεν είναι απλώς ad hoc πρωτοβουλίες, αλλά βασίζονται σε σημαντικά έγγραφα πολιτικής. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τα:

•Η στρατηγική "Made in China 2025", δημοσιευμένη το 2015, περιγράφει τη φιλοδοξία της χώρας να κυριαρχήσει σε δέκα βασικούς κλάδους υψηλής τεχνολογίας, ζητά ρητά επενδύσεις στην Έρευνα &Αναπτυξη καθώς και στην ανάπτυξη ταλέντων.

•Το Εθνικό Μεσοπρόθεσμο και Μακροπρόθεσμο Σχέδιο Ανάπτυξης Ταλέντου (2010–2020) έθεσε τα θεμέλια για αυτές τις πρωτοβουλίες. Στόχος του ήταν να μετατρέψει την Κίνα σε παγκόσμια υπερδύναμη ταλέντων έως το 2050, τονίζοντας τη σημασία της προσέλκυσης Κινέζων από το εξωτερικό και ξένων ειδικών υψηλού επιπέδου.

•Πρόσφατα, το 14ο Πενταετές Σχέδιο (2021–2025) συνεχίζει αυτή την πολιτική, ενσωματώνοντας τη στρατολόγηση ταλέντων στα εθνικά συστήματα καινοτομίας, με αυξημένη εστίαση στη θεμελιώδη έρευνα και τις πρωτότυπες ανακαλύψεις.

Σημάδια επιτυχίας

Βάσει αποτελεσμάτων, αυτά τα προγράμματα υπήρξαν επιτυχημένα. Η Κίνα κατάφερε να αναστρέψει τη διαρροή επιστημόνων της σε σημαντικό βαθμό, προσελκύοντας χιλιάδες επαναπατρισθέντες με διεθνή ακαδημαϊκή και εταιρική εμπειρία. Αυτοί οι επιστήμονες έχουν αναλάβει ηγετικούς ρόλους σε πανεπιστήμια, ίδρυσαν ερευνητικά κέντρα και ίδρυσαν startups σε ζώνες υψηλής τεχνολογίας όπως το Shenzhen, το Hangzhou και το Πεκίνο.  

Υπάρχει επίσης  μια έκρηξη στην επιστημονική της παραγωγή. Πλέον η Κίνα ηγείται παγκοσμίως στον αριθμό των επιστημονικών δημοσιεύσεων και η ποιότητα της έρευνάς της πλησιάζει γρήγορα επιστημονικά ιδρύματα τω ΗΠΑ, ιδιαίτερα σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η κβαντική επιστήμη.

Εν τω μεταξύ, τα οικοσυστήματα καινοτομίας έχουν ανθίσει και βρίσκονται σε κάθε επαρχία της Κίνας. Πάρκα υψηλής τεχνολογίας, θερμοκοιτίδες και ερευνητικές συνεργασίες δημόσιου-ιδιωτικού τομέα έχουν αναπτυχθεί γύρω από αυτούς τις "δεξαμενές”  ταλέντων. 

Στην παγκόσμια σκηνή, η Κίνα γίνεται σημαντικός παίκτης στο επιστημονικό γίγνεσθαι , επηρεάζοντας ολοένα και περισσότερο τις παγκόσμιες ερευνητικές κατευθύνσεις και την επιστημονική διπλωματία. 

Δυσκολίες και αντιπαραθέσεις και ο δρόμος για το μέλλον 

Παρά τη στρατηγική τους φιλοδοξία και τα αδιαμφισβήτητα απτά επιτεύγματα, τα προγράμματα επαναπατρισμού ταλέντων της Κίνας αντιμετωπίζουν αυξανόμενες προκλήσεις. Ο διεθνής έλεγχος, τα ζητήματα διατήρησης και η γραφειοκρατική αναποτελεσματικότητα εξακολουθούν να υπονομεύουν τον μακροπρόθεσμο αντίκτυπο. 

Καθώς η Κίνα πιέζει για βαθύτερη επιστημονική καινοτομία, η μελλοντική επιτυχία θα εξαρτηθεί από τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που προάγει τη δημιουργικότητα, την ακαδημαϊκή ελευθερία και την παγκόσμια συνεργασία με αμοιβαία εμπιστοσύνη – πέρα ​​από την απλή προσέλκυση ονομάτων υψηλού προφίλ. 

Κοιτάζοντας το μέλλον, αυτά τα προγράμματα θα εξελιχθούν με στοχευμένες προσεγγίσεις, εστιασμένες στην ποιότητα της έρευνας , αλλά και με μεγαλύτερη έμφαση στην καλλιέργεια εγχώριων ταλέντων. 

Σε ένα ολοένα και πιο κατακερματισμένο παγκόσμιο τοπίο, η στρατηγική ταλέντων της Κίνας παραμένει ένα τολμηρό, —αλλά πολύπλοκο— στοίχημα , άξιο μελέτης, ως προς την στη δύναμη του ανθρώπινου κεφαλαίου και την διαχείριση των αλλαγών που μπορεί να επιφέρει.

*Στέλεχος Πληροφορικής και διαχείρισης καινοτομίας