Του Ηλία Ψυχογιού

Βερολίνο, φθινόπωρο του 1932. Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης σπαρταράει. Ο αέρας μυρίζει αβεβαιότητα, η ανεργία πλήττει θανάσιμα την εργατική τάξη και η μεσαία τάξη έχει καταρρεύσει κάτω από το βάρος υποσχέσεων που δεν τηρήθηκαν ποτέ. Ο λαός ψάχνει εναγωνίως για ελπίδα, Οι δρόμοι γίνονται θέατρα συγκρούσεων, με τις μαύρες μπότες των Ταγμάτων Εφόδου να παρελαύνουν και τα εργατικά συνδικάτα να κραυγάζουν για επιβίωση.

Εκεί όμως όπου η Ιστορία ετοιμαζόταν να στραφεί προς το απόλυτο σκοτάδι, ένα τυχαίο – ή ίσως αναγκαίο – γεγονός άλλαξε τη ροή των γεγονότων.

Ο Οκτώβριος του 1932 ήταν ένας μήνας που μπήκε σαν φθινοπωρινή βροχή και έφυγε σαν κεραυνός. Στις 12 του μήνα, μια αιματηρή σύγκρουση στο Αμβούργο ανάμεσα σε μέλη των SA και εργάτες οδήγησε στον θάνατο ενός δεκάχρονου παιδιού. Η εικόνα του μικρού Χανς, πεσμένου πάνω σε μια γερμανική σημαία, κατέκλυσε τον Τύπο και σόκαρε ακόμη και τους πιο αναίσθητους πολιτικούς.

Οι διαμαρτυρίες έγιναν πλημμυρίδα. Ο πρόεδρος του Ράιχσταγκ, με την υποστήριξη του Χίντενμπουργκ, κάλεσε σε έκτακτη συνεδρίαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Με μία ιστορική απόφαση, που χαρακτηρίστηκε "πράξη εθνικής αυτοσυντήρησης", το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα κηρύχθηκε εκτός νόμου, ως δύναμη που απειλεί τη δημοκρατία, τη συνταγματική τάξη και την εθνική συνοχή.

Ο Χίτλερ, σε κατ’ οίκον περιορισμό στο Μόναχο, καταγράφει σε ημερολόγιο την οργή και την αδικία που αισθάνεται. Αλλά η Ιστορία είχε πια επιλέξει διαφορετικό μονοπάτι.

Οι εκλογές του Νοεμβρίου 1932 έγιναν σε μια ατμόσφαιρα διαφορετική από τα συνηθισμένα. Η απουσία του NSDAP από τα ψηφοδέλτια δεν έφερε χάος, όπως φοβούνταν κάποιοι, αλλά μια σχεδόν λυτρωτική στροφή προς τη λογική. Ο λαός, κουρασμένος από το δηλητήριο του φανατισμού, στράφηκε ξανά σε εκείνους που είχαν την υπομονή να χτίζουν αντί να καταστρέφουν.

Το SPD ήρθε πρώτο, με 38%, σχηματίζοντας κυβέρνηση συνεργασίας με το Κέντρο και τους Φιλελεύθερους. Ο Καρλ Σέβερνινγκ, άνθρωπος της μετριοπάθειας, ανέλαβε Καγκελάριος. Δεν ήταν ρήτορας. Δεν ήταν ήρωας. Ήταν, όμως, διαχειριστής μιας χώρας που είχε κουραστεί να αιμορραγεί.

Στο πλευρό του, ο Λούντβιχ Έρχαρντ – άγνωστος ως τότε οικονομολόγος – προχώρησε σε γενναίες μεταρρυθμίσεις. Το σχέδιο "Neues Deutschland" γεννήθηκε μέσα από τα συντρίμμια της κρίσης.

Το 1933 δεν ήταν εύκολο έτος. Ήταν όμως το πρώτο έτος χωρίς πολιτική βία στους δρόμους. Η απαγόρευση των παραστρατιωτικών ομάδων έδωσε στη Δημοκρατία βαθιές ανάσες. Ο Έρχαρντ προώθησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα δημοσίων έργων: σιδηρόδρομοι, ηλεκτροδότηση, σχολεία.

Ταυτόχρονα, προχώρησε σε νομισματική σταθεροποίηση με την ίδρυση του "Reichsökonomische Rat" – ενός ανεξάρτητου οικονομικού συμβουλίου που εγγυόταν τη δημοσιονομική πειθαρχία. Μέσα σε τρία χρόνια, η ανεργία έπεσε κατακόρυφα. Οι πρώτες ενδείξεις κοινωνικής ανόρθωσης ήταν ορατές. Οι Γερμανοί ξανάρχισαν να ελπίζουν.

Χωρίς τον Χίτλερ, η Ιταλία του Μουσολίνι βρέθηκε απομονωμένη. Η αποτυχία της εισβολής στην Αιθιοπία, χωρίς τη γερμανική υποστήριξη, τον αποδυνάμωσε. Το φασιστικό κύμα άρχισε να υποχωρεί. Στην Ισπανία, οι δυνάμεις του Φράνκο δεν έλαβαν ποτέ τη βοήθεια που ήλπιζαν.

Το 1936, στη Διάσκεψη του Παρισιού, η Γερμανία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο υπέγραψαν μια ιστορική συμφωνία οικονομικής συνεργασίας. Το ευρωπαϊκό όραμα ξεκινούσε πριν καν προλάβει να γεννηθεί η ιδέα της Ε.Ε. Ο Στάλιν, βλέποντας τη Δύση να σταθεροποιείται χωρίς στρατιωτική επιθετικότητα, στράφηκε περισσότερο στην εσωτερική ανάπτυξη της ΕΣΣΔ. Η Πολωνία παρέμεινε ανεξάρτητη. 

Χωρίς την καταστροφή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η ανθρωπότητα δεν γνώρισε τον όλεθρο των ολοκαυτωμάτων, ούτε την απειλή των πυρηνικών. Η ενέργεια επενδύθηκε στην επιστήμη, την ιατρική, την εκπαίδευση.

Το 20ό αιώνα δεν τον όρισε η φρίκη, αλλά η σύνθεση. Αντί για στρατόπεδα συγκέντρωσης, γεννήθηκαν δίκτυα συνεργασίας. Αντί για ψυχρό πόλεμο, υπήρξε ένας θερμός διάλογος μεταξύ των πολιτισμών. Κι όλα αυτά, επειδή μια χώρα – για μια φορά – δεν φοβήθηκε να προστατέψει τη δημοκρατία της, όταν αυτή απειλήθηκε εκ των έσω.

----

Αυτή θα μπορούσε να είναι μία εναλλακτική θεώρηση της ιστορίας της Ευρώπης και του κόσμου, εάν το 1932 πολιτικοί έκλειναν αποφασιστικά το δρόμο σε έναν αδίστακτο δημαγωγό φασίστα, αντί να πιστεύουν ότι μπορούσαν να τον ελέγξουν. 

Και μου φαίνεται παράταιρο άνθρωποι που ομνύουν στην ακροτελεύτια διάταξη του άρθρου 120 του Ελληνικού Συντάγματος ("H τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία") σε κάθε αφορμή (μάσκες, εμβόλια, διαδηλώσεις, απεργίες κάθε είδους), να υποστηρίζουν ότι η δημοκρατία πρέπει να αφήνεται να κατακτηθεί από τον φασισμό επειδή μία συγκυρία τον ευνόησε. Μου θυμίζει τους ΚΚΕδες, οι οποίοι ξεκάθαρα ομολογούν ότι αν λάβουν ποτέ την εξουσία δεν θα ξαναγίνουν εκλογές.

Από την άλλη, αν ένας λαός έχει αποφασίσει να πάει τη χώρα στον γκρεμό, ποιος έχει το δικαίωμα να του το απαγορεύσει; Αυτό άλλωστε αποφάσισε και ο ελληνικός λαός το 2015 με το 62%. Βέβαια, αν είχε ληφθεί κυβερνητική απόφαση σύμφωνη με την ετυμηγορία του δημοψηφίσματος, σήμερα θα συζητούσαμε γιατί κάποιος δεν εμπόδισε τη κυβέρνηση, οπότε το ζητούμενο αποτέλεσμα το ορίζουμε διά του αποτελέσματος.

Για ακόμα μία φορά δύο πράγματα αποδεικνύονται: Α. Τα δύο άκρα μία χαρά ταυτίζονται και Β. Η δημοκρατία είναι το καλύτερο, αλλά και το πιο αδύναμο πολίτευμα.

Ο Θεός, αν υπάρχει, ας είναι μαζί μας…

ilpsychogios@gmail.com