Του Γεωργίου Ι. Μάτσου

Ενώ η υπόθεση των Τεμπών δείχνει να κινεί μείζονες τεκτονικές πλάκες της ελληνικής κοινωνίας και πολιτικής, καλά θα ήταν να θυμόμαστε ότι την τελευταία φορά που έπεσε μια κυβέρνηση από διαδηλώσεις (Οκτώβριο-Νοέμβριο 2011), σαρώθηκε το ένα μεγάλο κόμμα της μεταπολίτευσης και εφθάρη το άλλο, οδηγηθήκαμε εντέλει σε κυβέρνηση Τσίπρα-Καμμένου και σε άνδρωση ενός σχεδόν ανοικτά νεοναζιστικού κόμματος. Αυτό ενδεχομένως συνέβη διότι, όπως σημειώναμε σε προηγούμενο άρθρο, το Αντιμνημόνιο του 2010-11 απέτρεψε τη νηφάλια οικονομολογική και πολιτική ανάλυση της διακυβέρνησης των ετών εκείνων. Τέτοιο σφάλμα δεν πρέπει να ξανασυμβεί. Επιβάλλεται να γνωρίζουμε προς τα πού ακριβώς πηγαίνουμε, προς τα πού θέλουμε να πάμε, όπως και προς τα πού θεωρούμε ως κοινωνία ή ως τμήμα αυτής ότι πρέπει να πάμε, ακριβώς τώρα που οι τεκτονικές πλάκες της πολιτικής έχουν τεθεί σε κίνηση.

Δεν πρέπει λοιπόν ποτέ να λησμονήσουμε ότι πρώτη και βασική ρήξη της παρούσας κυβέρνησης με την κοινωνία ήταν η ψήφιση του ελάχιστου τεκμαιρόμενου εισοδήματος για τους αυτοαπασχολούμενους. Και κυρίως ότι, κατά τον τότε υφυπουργό Οικονομικών κ. Θεοχάρη, ο δυσβάστακτος αυτός φορολογικός θεσμός στόχευε σε "μίνι-ξεκαθάρισμα" των μη βιώσιμων μικρών επιχειρήσεων. Στην ίδια συνέντευξη ο κ. Θεοχάρης σημείωνε επίσης κατά λέξη ότι το ελάχιστο τεκμαιρόμενο εισόδημα δεν είναι "τεκμήριο ανειλικρίνειας". Δηλαδή, δεν είχε την παραμικρή φορολογική διάσταση. Αποκλειστικός του σκοπός ήταν η μείωση του αριθμού των μικρών επιχειρήσεων.

Είχε τεθεί ήδη στα χρόνια του πρώτου Μνημονίου ζήτημα για τον δήθεν "υπερβολικά μεγάλο" αριθμό "επιχειρήσεων" στην Ελλάδα. Όμοιο ζήτημα τέθηκε – πάντως πιο ήπια και όχι σε φορολογική βάση – και από την έκθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη, η οποία στη σελ. 228 αναφέρει τα εξής: "Η κυριαρχία μονοπρόσωπων και πολύ μικρών επιχειρήσεων αποτελεί κυρίαρχο και προβληματικό χαρακτηριστικό, καθώς η παραγωγικότητα στις επιχειρήσεις αυτές είναι γενικά χαμηλή.".

Το ότι βέβαια η Έκθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη δεν υποστηρίζει ότι πρέπει να προβεί η Ελλάδα σε "μίνι ξεκαθάρισμα" των μονοπρόσωπων κλπ. επιχειρήσεων αποδεικνύεται από την άμεση συνέχεια της παραπάνω φράσης, όπου αναφέρονται κλάδοι της οικονομίας με μαζική παρουσία μονοπρόσωπων και πολύ μικρών επιχειρήσεων (λιανικό εμπόριο, τουρισμός, εστίαση, πολιτισμός, ψυχαγωγία, υψηλή τεχνολογία κλπ.) με ειδικά χαρακτηριστικά ως ευεργετικές για την οικονομία.

Ακόμη κι αν κάνει δεκτό κανείς το παραπάνω, ότι δηλαδή κάποιες μονοπρόσωπες επιχειρήσεις είναι "καλές" και κάποιες δήθεν "όχι καλές", πόσο εφικτό είναι να ξεχωρίσουν οι επιχειρήσεις με "καλά" χαρακτηριστικά από τις "άλλες"; Ακόμη κι αν κάτι τέτοιο θα ήταν σκόπιμο (και όχι σοβιετικού τύπου σχεδιασμός), δεν υλοποιείται δια της θεσπίσεως ασφυκτικού πλαισίου φορολογίας όταν η επιχείρηση δεν είναι επαρκώς και διαρκώς κερδοφόρα. Οι άπειρες δυνητικές διαμορφώσεις της πραγματικότητας υπερβαίνουν τη φαντασία του γραφειοκρατικά αρτηριοσκληρωμένου νομοθέτη.

Βασικό σφάλμα είναι επίσης και ότι μετά τον νέο Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος το 2013, δεν υπάρχει πια η έννοια του ελεύθερου επαγγελματία στο ελληνικό κρατικό λεξιλόγιο. Έτσι, ονομάζονται και καταμετρώνται ως "επιχειρήσεις" ακόμη και οι εργαζόμενοι, που λόγω της φύσης του επαγγέλματός τους δεν είναι κατάλληλο για αυτούς το καθεστώς της μισθωτής εργασίας. Αν διαφοροποιούνταν οι ελεύθεροι επαγγελματίες από τις καθαυτό επιχειρήσεις, τότε τα συμπεράσματα για τον δήθεν υπέρογκο αριθμό μικρών επιχειρήσεων θα ήταν διαφορετικά. Αυτός είναι και ο λόγος των εισαγωγικών στον όρο "επιχειρήσεις" στον τίτλο του παρόντος.

Πέραν όμως από τα ανωτέρω, το κυριότερο είναι ότι οι διεθνείς εξελίξεις δείχνουν να έχουν ξεπεράσει πια τις αντιλήψεις του 2010 ή και του 2020 (έτος σύνταξης της Έκθεσης Πισσαρίδη), σε σχέση με τη συνεισφορά των αυτοαπασχολουμένων στην οικονομία: Το 2023 παρουσιάστηκε έκθεση της McKinsey, που παρουσιάζει την αυτοαπασχόληση ως τη νέα μεγάλη θετική τάση στις ΗΠΑ (πρωτοπόρο όλων των εξελίξεων στις δυτικές κοινωνίες), όπου η αυτοαπασχόληση αυξήθηκε από το 27% το 2016 στο 36% το 2022 – πολύ πάνω από το 28,7% που δέχεται για την Ελλάδα η Επιτροπή Πισσαρίδη.

Η έκθεση της McKinsey (για την υπόδειξη της οποίας ευχαριστώ τον επιχειρηματία πληροφορικής κ. Ανδρέα Μπατσή) συνοψίζει τα θετικά της αυτοαπασχόλησης για την οικονομία ως εξής:

• Οι αυτοαπασχολούμενοι κερδίζουν περισσότερα.

• Η αυτοαπασχόληση τους προσφέρει ευελιξία και αυτονομία.

• Απλά τους αρέσει περισσότερο από τη μισθωτή εργασία ("because they enjoy what they do"), κάτι που αυξάνει σημαντικά την παραγωγικότητα.

• Παρέχει στην οικονομία πλειάδα διαθέσιμων ειδικών, μειώνοντας την ανάγκη μόνιμου προσωπικού και συναφή κόστη.

• Η μείωση κόστους αυξάνει τη δυνατότητα ίδρυσης νέων επιχειρήσεων και έτσι προωθείται η καινοτομία.

• Αυξάνεται συνεπώς η δυνατότητα πρόσβασης σε νέες αγορές.

• Οι μεγάλες επιχειρήσεις δεν στερούνται το εξειδικευμένο αυτό προσωπικό, καθώς προσαρμόζονται και το απασχολούν υπό διαφορετικές συνθήκες.

Στα παραπάνω θα συμπλήρωνα ο ίδιος τα εξής:

• Ο μεγάλος αριθμός μικρών επιχειρήσεων αυξάνει τον υγιή ανταγωνισμό, αποτρέποντας ολιγοπώλια και ολιγοψώνια.

• Μειώνει τις τάσεις γιγαντισμού των επιχειρήσεων και τα συναφή με αυτόν προβλήματα οικονομικής και πολιτικής φύσεως.

• Απελευθερώνει δημιουργικότητα και ταλέντα, σε όσους από χαρακτήρα δεν ταιριάζει η μισθωτή εργασία.

• Αυξάνει την προσωπική διαπραγματευτική ισχύ των εργαζομένων, χωρίς να χρειάζεται συνδικαλισμός και απεργίες. Ποιες άλλες εναλλακτικές να έχει στη μικρή μας χώρα ο δυσαρεστημένος δημιουργικός εργαζόμενος εκτός από τη μετανάστευση;

• Μόνον οι νέες επιχειρήσεις πλήττουν τις πελατειακές δομές της ελλαδικής οικονομίας, καθώς μόνον από αυτές μπορούν να προκύψουν αυτοδύναμες και εξωστρεφείς επιχειρήσεις, χωρίς εξαρτήσεις από το πολιτικό σύστημα.

Ιδίως ως προς το τελευταίο, η έκθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη ουδόλως αναφέρει το πελατειακό κράτος και την υπέρμετρη εξάρτηση της οικονομίας από το πολιτικό σύστημα ως πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας. Ο αριθμός των αυτοαπασχολουμένων είναι συνάρτηση και της ανάγκης όποιου πολίτη απεύχεται την πελατειακή εξάρτηση να μπορεί να την αποφύγει, στο μέτρο του εφικτού.

Αν θέλει η κυβέρνηση να μειώσει τον αριθμό των αυτοαπασχολουμένων, ας αντιμετωπίσει τις στρεβλώσεις της ελληνικής οικονομίας που αναγκάζουν τους ανθρώπους να δραστηριοποιούνται ως αυτοαπασχολούμενοι: Ας εξορθολογιστεί η φορολογική και ασφαλιστική αντιμετώπιση της μισθωτής εργασίας. Ας πληρώνουν οι εργοδότες σωστά και έντιμα τους εργαζομένους τους. Ας αντιμετωπιστούν αποφασιστικά οι όντως παρανομούντες εργοδότες από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Ας μην διατηρούνται στη ζωή επιχειρήσεις – ζόμπι με ορατές και αόρατες κρατικές παρεμβάσεις, εγκλωβίζοντας τμήμα της αγοράς και αποτρέποντας την ανάπτυξη υγιών επιχειρήσεων και κατά τεκμήριο καλύτερων εργοδοτών.

Ας λεχθεί τέλος ότι, αν και ούτε ο κ. Θεοχάρης, ούτε η Επιτροπή Πισσαρίδη συνέδεσαν τη δήθεν ανάγκη μείωσης του αριθμού επιχειρήσεων με τη φοροδιαφυγή, ουδείς στον πλανήτη ασχολείται με τη φοροδιαφυγή των μικρών επιχειρήσεων. Ούτε καν στα Βαλκάνια. Όσο οι δικοί μας ιθύνοντες θα ψάχνουν χίλια και δύο χιλιάδες ευρώ από τις μονοπρόσωπες επιχειρήσεις, που για αυτές είναι απείρως πολυτιμότερα, ακόμη κι αν φοροδιαφεύγουν (πόσο μάλλον αν δεν φοροδιαφεύγουν), τόσο θα παραμένουμε σε συνθήκες δομικής ανθυποβαλκανικής υπανάπτυξης.

Επιλογική σημείωση σύγκρουσης συμφερόντων: Στις 14 Μαρτίου 2025 συζητούνται στη Μείζονα Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας οι αιτήσεις ακυρώσεως φορέων αυτοαπασχολουμένων κατά του ελάχιστου τεκμαιρόμενου εισοδήματος του νόμου 5073/2023. Στη δίκη αυτή θα εκπροσωπήσω τέτοιους φορείς ως συνήγορος. Το άρθρο γράφεται μεταξύ άλλων και προκειμένου να τεθεί υπόψη του Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου στο πλαίσιο της στάθμισης του δημοσίου συμφέροντος.

*Δ.Ν., Δικηγόρος