Του Ηλία Ψυχογιού

Η τραγική υπόθεση του μικρού Άγγελου, του 3χρονου παιδιού που έπεσε θύμα φρικτής κακοποίησης στην Κρήτη και έχασε τη ζωή του, δεν είναι απλώς μια ακόμα υπόθεση ενδοοικογενειακής βίας. Δεν είναι μία ακόμα υπόθεση ενός "κακού γονιού". Είναι η απόδειξη μιας θεσμικής παράλειψης που αρνούμαστε να αντιμετωπίσουμε, συνολικά ως κοινωνίες που θέλουμε να αποκαλούμαστε εξελιγμένες: το γεγονός ότι ο καθένας μπορεί να γίνει γονιός χωρίς καμία αξιολόγηση, χωρίς κανέναν έλεγχο, χωρίς καμία απολύτως προϋπόθεση.

Σε μια κοινωνία όπου απαιτείται πιστοποίηση για την οδήγηση, για την άσκηση ενός επαγγέλματος, για τη γνώση μίας ξένης γλώσσας, είναι τουλάχιστον παράδοξο να μην απαιτείται κανενός είδους αξιολόγηση για τον πιο απαιτητικό και καθοριστικό ρόλο: αυτόν του γονέα. Δεν μπορείς να οδηγήσεις αυτοκίνητο χωρίς άδεια, αλλά μπορείς να φέρεις στον κόσμο και να μεγαλώσεις παιδιά χωρίς κανείς να ελέγξει αν είσαι κατάλληλος γι’ αυτό.

Είναι ηθικά θεμιτή η πιστοποίηση καταλληλότητας γονέα;

Αναμφίβολα, η ιδέα της πιστοποίησης καταλληλότητας για την ανατροφή παιδιών φέρνει στο νου δυστοπικές εικόνες κρατικού ελέγχου πάνω στην προσωπική ζωή των πολιτών. Είναι βέβαιο ότι εγείρει ηθικά διλήμματα, ακόμα και ερωτήματα περί ρατσισμού. Είναι όμως μία συζήτηση που εκ των πραγμάτων θα ανασύρεται κάθε φορά που περιστατικά, όπως αυτό του μικρού αγγέλου, του Άγγελου, θα συμβαίνουν. Γιατί συνέβαιναν, συμβαίνουν και, δυστυχώς, θα συνεχίσουν να συμβαίνουν.

Ωστόσο, ας αναλογιστούμε: αν κάποιος αποδεδειγμένα δεν διαθέτει τα ψυχικά, ηθικά ή πρακτικά εφόδια για να φροντίσει ένα παιδί, γιατί θα πρέπει να του επιτρέπεται ανεξέλεγκτα να φέρνει στον κόσμο έναν νέο άνθρωπο; Γιατί θα πρέπει να επιτρέπεται ακόμα και σε κάποιον που έχει φυλακιστεί για παιδεραστία, να αποκτήσει παιδί μετά την έκτιση της ποινής του; Αν, βέβαια, δεν ήταν η κακοποίηση του δικού του παιδιού για την οποία καταδικάστηκε…

Η ελευθερία των ατόμων να γίνουν γονείς είναι σεβαστή, αλλά δεν μπορεί να υπερτερεί του δικαιώματος των παιδιών να μεγαλώσουν σε ένα ασφαλές και υγιές περιβάλλον.

Η λογική είναι απλή: ένα όχημα μπορεί να γίνει φονικό όπλο αν το χειριστεί λάθος άνθρωπος. Αντίστοιχα, ένα παιδί θα καταστραφεί ψυχικά και σωματικά αν ανατραφεί από ακατάλληλους γονείς. Κι όμως, ενώ ο υποψήφιος οδηγός περνά εξετάσεις και αξιολογήσεις, ακόμα και μετά την απόκτηση του διπλώματος, ο υποψήφιος γονέας δεν υπόκειται σε καμία απολύτως δοκιμασία.

Ακόμα, όμως, κι αν ήταν θεσπισμένο ένα τεστ καταλληλότητας γονέα, και κάποιος το περνούσε επιτυχώς, δεν θα έπρεπε να υπάρχει ένας συνεχής έλεγχος αν συνεχίζει να είναι κατάλληλος, όπως ακριβώς συμβαίνει με τους οδηγούς; Αν κάποιος παραβιάζει συστηματικά τον ΚΟΚ, μπορεί να του αφαιρεθεί το δίπλωμα ή ακόμα βαρύτερες ποινές. Αντίστοιχα, δεν θα πρέπει να ελέγχεται αν κάποιος διατηρεί την καταλληλότητα να γίνει γονέας; Και αυτό να διαπιστώνεται πριν τραγικά περιστατικά, όπως αυτό με τον θάνατο του μικρού Άγγελου, πιστοποιήσουν την ακαταλληλότητά του;

Μια από τις βασικές αντιρρήσεις είναι ότι μια τέτοια διαδικασία θα μπορούσε να οδηγήσει σε κοινωνικές διακρίσεις και αδικίες. Αν, για παράδειγμα, η καταλληλότητα κριθεί αποκλειστικά με βάση το εισόδημα ή το μορφωτικό επίπεδο, τότε πράγματι υπάρχει κίνδυνος ρατσισμού. Όμως, αν η αξιολόγηση εστιάζει στη συναισθηματική σταθερότητα, στην απουσία ιστορικού βίας ή εξαρτήσεων, στην ικανότητα φροντίδας, τότε δεν μιλάμε για ρατσισμό. Μιλάμε για μια κοινωνία που επιθυμεί να προστατεύσει τα παιδιά της.

Αν, λοιπόν, το να θεσπιστεί ένας μηχανισμός που αποτρέπει την ανατροφή παιδιών από ακατάλληλους ανθρώπους είναι ρατσιστικό, τότε δεν είναι εξίσου εγκληματικό να συνεχίσουμε να επιτρέπουμε σε παντελώς ακατάλληλα άτομα να γίνονται γονείς, με τα γνωστά ολέθρια αποτελέσματα;

Η ιδέα της πιστοποίησης γονεϊκής καταλληλότητας δεν είναι εύκολη ούτε ευχάριστη, αλλά ίσως τελικά να είναι αναγκαία. Το δικαίωμα ενός παιδιού να μεγαλώσει σε ένα ασφαλές και στοργικό περιβάλλον πρέπει να προηγείται του δικαιώματος οποιουδήποτε να γίνει γονιός. Δεν υπάρχει τίποτα ρατσιστικό σε αυτό. Το μόνο που υπάρχει είναι η υποχρέωση της κοινωνίας να προστατεύσει τα πιο αδύναμα μέλη της – τα παιδιά της.

Διαφορετικά, αν για κάτι τόσο σοβαρό όσο η καταλληλότητα για γονεϊκότητα δεν υπάρχει τρόπος πιστοποίησης, τί αξίζει να έχουμε θεσπισμένες εξετάσεις για ένα σωρό άλλα, μικρότερης σημασίας, πράγματα. Ας δώσουμε δίπλωμα οδήγησης και στους τυφλούς. 

Σημείωση: Το άρθρο γράφτηκε με απόλυτο σεβασμό στους συνανθρώπους μας με προβλήματα όρασης. Η σημείωση δεν γίνεται για αυτούς, οι οποίοι άλλωστε "βλέπουν" πολύ καλύτερα από ορισμένους…

ilpsychogios@gmail.com