Του Ηλία Ψυχογιού

Η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Οι εξελίξεις στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα, σε συνδυασμό με την ίδια τη δομική στασιμότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δημιουργούν έναν ασφυκτικό κλοιό. Το χάσμα καινοτομίας με τις παγκόσμιες υπερδυνάμεις μεγαλώνει ανησυχητικά, και η πρόσφατη Έκθεση Ντράγκι φέρνει στο προσκήνιο την επείγουσα ανάγκη για ριζικές αλλαγές. Συνεπώς, οι ηγέτες της Ευρώπης καλούνται να λάβουν δύσκολες αποφάσεις, ακόμα και αν αυτές θέσουν σε κίνδυνο την πολιτική τους σταδιοδρομία. Η ιστορία άλλωστε έχει αποδείξει ότι πραγματική πρόοδος έρχεται μόνο όταν οι ηγέτες είναι πρόθυμοι να θυσιάσουν τις "καρέκλες" τους για το συλλογικό καλό.

Η Έκθεση Ντράγκι περιγράφει με σαφήνεια το πρόβλημα: η Ευρώπη έχει χάσει τη δυναμική της στον τομέα της καινοτομίας. Παλαιότερα, πρωτοστατούσε σε τομείς όπως η αυτοκινητοβιομηχανία και τα βιομηχανικά συστήματα. Σήμερα όμως οι τεχνολογίες αιχμής, από την τεχνητή νοημοσύνη έως τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αναπτύσσονται αλλού – κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα. 

Ας αναλογιστούμε ότι ακόμη και στην αυτοκινητοβιομηχανία, όπου μέχρι πριν 20 χρόνια οι ευρωπαϊκές εταιρείες ήταν και θεωρούνταν οι κορυφαίες, σήμερα ανάμεσα στις πρώτες 15 εταιρείες παραγωγής ηλεκτρικών οχημάτων, δεν υπάρχει ούτε μία ευρωπαϊκή. 

Ο Ντράγκι στην έκθεσή του ήταν ακόμα πιο ωμός: Από τις 50 μεγαλύτερες εταιρείες τεχνολογίας στον κόσμο, μόνο τέσσερεις (4) είναι ευρωπαϊκές! Και αυτό είναι τραγικό αν κάποιος αναλογιστεί πως τόσο ο Παγκόσμιος Ιστός (www) όσο και η Τεχνητή Νοημοσύνη, ανακαλύφθηκαν στην Ευρώπη (Ο Παγκόσμιος Ιστός στο CERN, από τον Tim Berners-Lee και η Τεχνητή Νοημοσύνη από τον Alan Turing το 1950 "Computing Machinery and Intelligence ” aka the "Turing test”) 

Αυτό δεν είναι απλώς ζήτημα επενδύσεων, αλλά και στρατηγικής κατεύθυνσης.
Η καινοτομία στις ΗΠΑ και την Κίνα δεν περιορίζεται μόνο στις μεγάλες εταιρείες. Ένα καλά οργανωμένο οικοσύστημα πανεπιστημίων, ερευνητικών ιδρυμάτων και νεοφυών επιχειρήσεων οδηγεί την ανάπτυξη. Η Ευρώπη, αντίθετα, βασίζεται υπερβολικά σε παρωχημένα μοντέλα με την αυτοκινητοβιομηχανία να είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα: Ενώ οι ΗΠΑ και η Κίνα είχαν ήδη κατακτήσει την αγορά των ηλεκτρικών οχημάτων, οι ευρωπαϊκές εταιρείες, οι γερμανικές κυρίως, επικεντρώνονταν στις βελτιώσεις των κινητήρων υγρού καυσίμου. Όταν, συνεπώς, αποφάσισαν να μπουν στην ηλεκτροκίνηση, το μόνο που κατάφεραν είναι να πληρώνουν πανάκριβα τις πατέντες που είχαν κατοχυρωθεί σε ΗΠΑ και Κίνα και, τελικά, οι ίδιες οι αυτοκινητοβιομηχανίες της Ευρώπης να περάσουν σε ιδιοκτήτες εκτός ΕΕ.

Επιπλέον, αναφορικά με την καινοτομία στην ΕΕ, το πρόβλημα δεν έγκειται μόνο στην παροχή επιπλέον κονδυλίων (αυτό είναι σημαντικό ούτως ή άλλως) αλλά και στην "Αλεξανδρινό τω τρόπω"  αντιμετώπιση της κατεστημένης ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας και του συστήματος γύρω από αυτήν. Βλέπετε, αυτό το σύστημα ενώ απορροφά κονδύλια, δεν αποδίδει τα groundbreaking καινοτόμα προϊόντα που χρειάζεται η Ευρώπη. Και, επιπλέον, δεν επιτρέπει σε νεότερους ή διαφορετικούς pioneers να δοκιμάσουν τις ιδέες τους. Η αυτοκινητοβιομηχανία και η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις όπου συγκεκριμένα "μυαλά"  (σε πανεπιστήμια και εταιρίες ) της Ευρώπης επηρέασαν μέχρι τώρα την ανάπτυξη τους.

Η Έκθεση προτείνει ένα φιλόδοξο σχέδιο: μεγάλη αύξηση των δαπανών για έρευνα και ανάπτυξη καθώς και ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στη δημιουργία ενός πλαισίου που θα προωθεί την επιχειρηματικότητα. Ωστόσο, η εφαρμογή αυτών των αλλαγών απαιτεί πολιτικό θάρρος. Η μεταρρύθμιση δεν είναι δημοφιλής πρακτική  και συχνά προσκρούει σε αντιδράσεις. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να θυμηθούν το παράδειγμα του Ουίνστον Τσώρτσιλ, που, όταν ηγείτο της Βρετανίας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν δίστασε να λάβει αντιδημοφιλείς αποφάσεις για το καλό της Πατρίδας του. Ο Τσώρτσιλ κέρδισε τον πόλεμο, αλλά έχασε τις εκλογές αμέσως μετά. Αν όμως ρωτηθεί κάποιος για το όνομα αυτού που τον κέρδισε, μάλλον δεν θα το ξέρει. Αυτό πρέπει να έχουν στο νου οι πολιτικοί: την υστεροφημία και την ιστορία. 

Το χάσμα καινοτομίας, όμως, δεν είναι η μόνη απειλή. Το μεταναστευτικό ζήτημα έχει φέρει την Ευρώπη αντιμέτωπη με κοινωνικές εντάσεις και πολιτική πόλωση. Οι ανεξέλεγκτες ροές λαθρομεταναστών, με την ανοχή και την πρόσκληση κυρίως της Μέρκελ και του γερμανικού βιομηχανικού κατεστημένου,  έχουν προκαλέσει την άνοδο ακροδεξιών δυνάμεων και έχουν κλονίσει τη συνοχή της Ένωσης. Και τα επίχειρα πληρώνει πρώτη η Γερμανία. 

Αν η Ευρώπη θέλει να αποφύγει την κοινωνική αποσταθεροποίηση, πρέπει να επεξεργαστεί αποτελεσματικές πολιτικές διασφάλισης των συνόρων της και βαθέως ελέγχου όσων παρανόμως έχουν εισέλθει. Και εκτός από τον όρο "ενσωμάτωση", η οποία αποδεδειγμένα έχει αποτύχει για τους εξ ανατολών παράνομους μετανάστες, ο όρος "απέλαση" θα πρέπει να μπει ξανά στο λεξιλόγιο των Ευρωπαίων. 

Ένα ακόμα σοβαρό πρόβλημα είναι η γήρανση του πληθυσμού. Τα δημογραφικά στοιχεία δείχνουν ότι ο πληθυσμός της Ευρώπης μειώνεται σταθερά, ενώ οι ηλικιωμένοι αυξάνονται. Αυτή η τάση θέτει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών συστημάτων και τη δυναμική της αγοράς εργασίας, αλλά και τη συνέχιση του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους. Χωρίς μία στρατηγική ενίσχυσης της παραδοσιακής οικογένειας, προσέλκυσης εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού, συμβατού με τις ευρωπαϊκές αξίες και αρχές, και στήριξης της νέας γενιάς ώστε να κάνει παιδιά, η Ευρώπη κινδυνεύει να γίνει κυριολεκτικά η "Γηραιά Ήπειρος".

Τα προβλήματα αυτά είναι αλληλένδετα. Η καινοτομία μπορεί να δώσει λύσεις στο βιοποριστικό πρόβλημα των νέων, δημιουργώντας θέσεις εργασίας υψηλών αμοιβών, ενισχύοντας ταυτόχρονα την οικονομία. Η δημογραφική κρίση μπορεί να αντιμετωπιστεί με σωστή στρατηγική, που θα ενσωματώνει νέες ιδέες και θα αξιοποιεί το ανθρώπινο δυναμικό από την Ευρώπη και πέρα από αυτήν. Ανθρώπινο δυναμικό, όπως τόνισα παραπάνω, συμβατό με τα διαχρονικά χαρακτηριστικά της Ευρώπης.

Συνεπώς η Ένωση έχει μπροστά της δύο επιλογές: Μπορεί να συνεχίσει στην παρούσα πορεία, ελπίζοντας ότι τα προβλήματα θα επιλυθούν από μόνα τους. Ή μπορεί να αναλάβει τολμηρή δράση, εφαρμόζοντας την Έκθεση Ντράγκι στο ακέραιο και αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις με ενότητα και αποφασιστικότητα.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες καλούνται να γράψουν ιστορία. Η επιλογή τους θα καθορίσει αν η ΕΕ θα επανέλθει στην παγκόσμια πρωτοπορία στην έρευνα, την καινοτομία και τη βιομηχανία ή αν θα καταλήξει ένας τόπος γέρων, με σκυλιά αντί για παιδιά, και γκρινιάρηδων δικαιωματιστών. 

Κοινώς, οι ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει να αδιαφορήσουν για το πολιτικό κόστος και να θυσιάσουν τις καρέκλες τους για το κοινό μας μέλλον.