Της Εύης Μαμιδάκη*

Στο τέλος του 2020, εξαγγέλθηκε το πρόγραμμα "Διατηρώ", μια πρωτοβουλία που σηματοδοτεί την πρώτη σημαντική παρέμβαση στον τομέα της προστασίας της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς έπειτα από περισσότερα από 35 χρόνια πλήρους αδιαφορίας από όλες τις διαδοχικές κυβερνήσεις. 

Το πρόγραμμα αποτελεί ένα σημαντικό χρηματοδοτικό εργαλείο για την αποκατάσταση των διατηρητέων κτιρίων, τα οποία έχουν πλέον περιέλθει σε θλιβερή κατάσταση. 

Προβλέπει επιδότηση ύψους 50%, με συνολικό προϋπολογισμό 70 εκατ. ευρώ και δυνατότητα επέκτασης στα 130-140 εκατ. ευρώ, προσφέροντας επιπλέον κίνητρα για την απορρόφηση των πόρων.

Για την ιστορία, αξίζει να σημειωθεί ότι από το 2020, οπότε και εξαγγέλθηκε το πρόγραμμα, η υλοποίησή του έχει επανειλημμένα παρεμποδιστεί λόγω έλλειψης των απαραίτητων κονδυλίων, κατατάσσοντας την προστασία των κτιρίων αυτών ως τελευταία προτεραιότητα στις επιλογές της Κυβέρνησης.

Μόλις αυτόν τον Οκτώβριο, έπειτα από συντονισμένες και επίμονες πιέσεις του Συλλόγου Ιδιοκτητών Διατηρητέων Κτηρίων και Μνημείων, οι οποίες κορυφώθηκαν σε μια στρατηγικής – αν όχι ιστορικής – σημασίας συνάντηση με το Υπουργείο Οικονομικών (τον Αναπληρωτή Υπουργό Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, κ. Νίκο Παπαθανάση, και τον Γενικό Γραμματέα Διαχείρισης Τομεακών Προγραμμάτων, κ. Γιώργο Ζερβό), εξασφαλίστηκε επιτέλους η δέσμευση προϋπολογισμού ύψους 70 εκατ. ευρώ.

Η ένταξη των κτιρίων αυτών στον προγραμματισμό των προσκλήσεων του ΕΣΠΑ "Περιβάλλον και Κλιματική Αλλαγή" για το τελευταίο τρίμηνο του 2024 αποτέλεσε αποτέλεσμα αυτής της παρέμβασης, κατά την οποία οι αρμόδιοι πείστηκαν για την κρίσιμη σημασία του προγράμματος και την άμεση ανάγκη για την υλοποίησή του. 

Ο Σύλλογος κατέστησε σαφές ότι τα κτίρια αυτά δεν αποτελούν απλώς μια αισθητική πολυτέλεια, αλλά έναν πολύτιμο κτιριακό πόρο για τη χώρα – άμεσα διαθέσιμο προς αναβάθμιση και αξιοποίηση για προσοδοφόρους και παραγωγικούς σκοπούς. 

Άλλωστε, αν η πρόθεση δεν ήταν η εφαρμογή του, η εξαγγελία του από το 2020 δεν είχε κανένα ουσιαστικό νόημα

Με την εφαρμογή του προγράμματος, επιτυγχάνεται, έστω και εν μέρει, η εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας με τις συνταγματικές επιταγές (άρθρο 24 του Συντάγματος), το οποίο προβλέπει αποζημίωση των ιδιοκτητών για την προστασία αυτών των κτιρίων. 

Παράλληλα, διασφαλίζεται η συμμόρφωση με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση της Γρανάδας, η οποία υποχρεώνει τα κράτη μέλη να αποτρέπουν την αλλοίωση, την εγκατάλειψη ή την κατεδάφιση των προστατευόμενων ακινήτων.

Βέβαια η ως άνω Ευρωπαϊκή Σύμβαση επιβάλλει και τη θέσπιση φορολογικών κινήτρων υπέρ της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς και την ενθάρρυνση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας για τη συντήρηση και την αναστήλωση των διατηρητέων κτιρίων. 

Η προώθηση τέτοιων φοροαπαλλαγών παραμένει μία από τις βασικές επιδιώξεις του Συλλόγου, καθώς αποτελούν κρίσιμο εργαλείο για την επίτευξη της διάσωσης αυτών των κτιρίων και, παράλληλα, της ίδιας της ιστορίας μας.

"Δηλαδή από μόνο του το πρόγραμμα αυτό δεν επαρκεί· κινδυνεύει να αποδειχθεί απλώς ένα πυροτέχνημα".

Ο Πανελλήνιος Σύλλογος Ιδιοκτητών Διατηρητέων Κτιρίων και Μνημείων έχει διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη πρόταση, την οποία έχει καταθέσει στην Πολιτεία. Η πρόταση βασίζεται σε τρεις άξονες:

1. Το πρόγραμμα "Διατηρώ”: Προτεραιότητά μας είναι να ξεκινήσει άμεσα η εφαρμογή του προγράμματος και να ενισχυθεί περαιτέρω με σημαντικούς οικονομικούς πόρους, ώστε να καταστεί πραγματικά αποτελεσματικό.

2. Η άμεση έκδοση και εφαρμογή του Προεδρικού Διατάγματος που προβλέπει το άρθρο 48 του αρχαιολογικού νόμου: Το Διάταγμα αυτό θα προβλέπει ουσιαστικά οικονομικά και φορολογικά κίνητρα για τη συντήρηση διατηρητέων κτιρίων, ενώ παράλληλα θα επιβάλλει την κατάργηση αντικινήτρων, όπως αυτό  της τιμωρητικής διάταξης που προβλέπεται στο νόμο για τον ΕΝΦΙΑ  που αλλάζει την παλαιότητα ενός κτιρίου σε περίπτωση αποκατάστασής του, ακόμα και αν πρόκειται για κτίριο άνω του αιώνα, με το παράδοξο αποτέλεσμα να θεωρείται αυτό από την εφορία στο εξής ως νεόδμητο.

Αφού απηυδήσαμε από την πολυετή απουσία κρατικής μέριμνας, αναγκαστήκαμε να καταρτίσουμε εμείς σχέδιο του Προεδρικού αυτού Διατάγματος, με τη βοήθεια ειδικών φοροτεχνικών, καλύπτοντας ένα κενό που θα έπρεπε να έχει καλυφθεί από την Πολιτεία εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες.

1. Επιτάχυνση των διαδικασιών έγκρισης μελετών αποκατάστασης από το Υπουργείο Πολιτισμού: Η έγκριση πρέπει να ολοκληρώνεται σε διάστημα τριών μηνών το πολύ, αντί για τα τρία χρόνια που απαιτούνται σήμερα. Οι καθυστερήσεις αυτές έχουν ως αποτέλεσμα την περαιτέρω φθορά και, συχνά, την κατάρρευση των κτιρίων, πέρα από την ακύρωση σημαντικών επενδύσεων που θα μπορούσαν να ενισχύσουν την τοπική οικονομία και να προσφέρουν μακροπρόθεσμα οφέλη.

Με την καθιέρωση αυτού του προνομιακού πλέγματος ρυθμίσεων, οι ιδιοκτήτες παλαιών ακινήτων θα επιδιώκουν την κήρυξή τους ως διατηρητέων, αντί να επιζητούν την κατεδάφισή τους. Θα αποκτήσουν όχι μόνο τη δυνατότητα, αλλά και ισχυρά κίνητρα για την ανακαίνιση και τη διάσωσή τους, διασφαλίζοντας έτσι την αρχιτεκτονική μας κληρονομιά.

*Δικηγόρος  Α.Π. - LLM, Πρόεδρος Συλλόγου Ιδιοκτητών Διατηρητέων Κτηρίων και Μνημείων