Του Κωνσταντίνου V. Νικολόπουλου

Παρότι το όνομα του φαινομένου οφείλεται σε θρύλους και μάγισσες, εντούτοις είναι φυσικό και απόλυτα εξηγήσιμο αποτελώντας μια ιδιάζουσα περίπτωση διπλού αντικατοπτρισμού, η οποία οφείλεται σε θερμοκρασιακή αναστροφή ώστε να παρουσιάζονται διπλά είδωλα στον ορίζοντα. Έτσι η ψευδαίσθηση εμφανίζει το ίδιο αντικείμενο είτε ως δίδυμο ενωμένο κατακορυφήν είτε να αιωρείται στο κενό. Επομένως, αυτά συμβαίνουν όταν συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις που σχετίζονται με καιρικές συνθήκες.

Το μετεωρολογικό φαινόμενο Φάτα Μοργκάνα μπορεί να μας εκπλήξει, να μας μαγέψει, να μας πλανέψει ή να μας γοητεύσει, αλλά ανώδυνα. Το πολύ πολύ να μας εξάψει τη φαντασία παρακινώντας μας να διηγηθούμε φανταστικές ιστορίες ή να προθυμοποιηθούμε να ακούσουμε ανάλογους θρύλους από εμπειρίες άλλων. Αλλά έως εκεί!

Το πρόβλημα είναι να γίνουμε το ίδιο αλαφροΐσκιωτοι και στην οικονομική και πολιτική ζωή. Ας δούμε ενδεικτικά μερικά κοινωνικά ζητήματα τύπου "Φάτα Μοργκάνα" ακολουθώντας το αρκτικόλεξο ξεκινώντας με το γράμμα "Φ"! 

Φίσκα τα πάρκα στις ελληνικές πόλεις τις ηλιόλουστες Κυριακές, καθώς τα καροτσάκια με μωρά περιτριγυρίζουν πλατείες και οι παιδικοί χώροι αναψυχής αντηχούν παιδικές φωνές. Αν το παρατηρήσεις αυτό, σημαίνει ότι η Ελλάδα σφύζει από παιδιά και δεν αντιμετωπίζει δημογραφικό πρόβλημα;  Αν πέσεις σ’ αυτό το σφάλμα σύνθεσης τότε ζεις ψευδαίσθηση καθώς η Ελλάδα ήταν η τρίτη πιο γερασμένη χώρα της ΕΕ το 2022 (Eurostat, Φεβρουάριος 2023), έως το 2050 θα διπλασιαστεί ο αριθμός των συνταξιούχων που αντιστοιχεί σε κάθε 100 εργαζόμενους (Έκθεση ΟΟΣΑ, Οκτώβριος 2023), από το 2021 στο 2022 στην Ελλάδα είχαμε 11% λιγότερες γεννήσεις (Eurostat, Μάρτιος.2024) ενώ τη σκοτεινή πλευρά μπορεί να πιστοποιήσει η Έκθεση της Κομισιόν "2024 Ageing Report. Economic and Budgetary Projections for the EU Member States (2022-2070) ". 

Αύξηση του ΑΕΠ δεν σημαίνει και ευημερία. Πολλές διαθλάσεις, εν προκειμένω, μπορεί να θολώσουν την κρίση και να δημιουργήσουν χίμαιρα ειδικά εάν η πληροφορία προέρχεται από πηγή που έχει σκοπό να παραπλανήσει. Ορθά, λοιπόν, τόνισε, προκειμένου να εστιάσουμε στο γεγονός, πρόσφατα, ο Υπουργός Οικονομικών ότι η αύξηση του πραγματικού κατά κεφαλήν ελληνικού ΑΕΠ ήταν η μεγαλύτερη στην ευρωζώνη (5,6% το 2022 και 2% το 2023), ωστόσο παρέλειψε να επισημάνει ότι με αυτό το μέγεθος η Ελλάδα βρίσκεται μόλις προτελευταία σε σχέση με την υπόλοιπη ΕΕ (Eurostat, Μάρτιος 2024). Είναι σα να ψήλωσε το βαφτιστήρι κατά 10% και ο νονός καθόλου αλλά είναι ήδη κατά πολλούς πόντους ψηλότερος ως ενήλικας. Η μεγέθυνση του ΑΕΠ αποτελεί ένα μέγεθος αλλά προϋποθέτει μεγαλύτερη ισοκατανομή, κατά τη διανομή, προκειμένου να καλείται "ανάπτυξη" και συνάμα να οδηγήσει σε κοινωνική ευημερία. Άλλωστε, η δημοσιευμένη μελέτη του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ τον Ιανουάριο του 2024 καταδεικνύει ότι για έξι στα δέκα ελληνικά νοικοκυριά το μηνιαίο εισόδημα επαρκεί για μόλις 19 μέρες. 

Τα παραπάνω ποσοτικά επιχειρήματα διαλύουν τη θολούρα τού λόγω ανικανότητας ή σκοπιμότητας αντικατοπτρισμού κάποιων που τον διαχέουν με τα λεγόμενα και γραφόμενά τους πως τα sold out κέντρα ψυχαγωγίας και το αδιαχώρητο στα δημοφιλή τουριστικά καταλύματα στις γιορτές και στα τριήμερα αντίστοιχα, αποτελούν απόδειξη ότι το 26% των Ελλήνων δεν βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας  διαψεύδοντας την Eurostat (Σχετική μελέτη, Ιούνιος 2023) υπερκεράζοντας μόνο Βουλγαρία και Ρουμανία. Εάν εκεί που συχνάζει κανείς έχει συσσωρευτεί πλούτος τότε η διάθλαση είναι εντονότερη και διαστρεβλώνει περισσότερο την πραγματικότητα. Άλλωστε, η κατανομή του ΑΕΠ είναι διαφορετική στην Αττική από όσο στην Ήπειρο, για παράδειγμα, ενώ και η παραοικονομία ανισοκατανέμεται ζωηρότερα μεταξύ των μελών της κοινωνίας (η παραοικονομία αποτελεί πάνω από 20% του ελληνικού ονομαστικού ΑΕΠ σύμφωνα με την Έκθεση της Commission "In depth review (IDR) Greece 2024", Μάιος 2024).

"ΑΜΕΑ δεν υπάρχουν στην Ελλάδα". Η αυταπάτη των ξένων επισκεπτών στη χώρα από ηπειρωτική και βόρεια Ευρώπη, από ΗΠΑ, Αυστραλία και από ανάλογες κοινωνίες καταλήγουν σ’ αυτό το συμπέρασμα εφόσον δεν αντιλαμβάνονται ότι πόλεις όπως η Αθήνα είναι αφιλόξενες για άτομα με κινητική και οφθαλμική αναπηρία αλλά και για μετακίνηση ατόμων που συνοδεύουν μωρά σε καρότσι. Αυτή η πόλη έτσι όπως είναι κατασκευασμένη ούσα απροσπέλαστη για τις ειδικές ανάγκες δημιουργεί την εν λόγω αυταπάτη με την πρώτη κιόλας ματιά.
Όσα γράμματα κι αν επιλέξουμε από το αλφάβητο θα γεννηθούν προτάσεις αντικατοπτρισμών,  φαινόμενο παραμόρφωσης όχι μόνο ελληνικό καθότι η παραπλάνηση παραμονεύει παντού από το όριο της ατέρμονης ανοησίας τύπου Τραμπ, ο οποίος αξιολόγησε την κλιματική αλλαγή από το μέγεθος του χιονιού στην αυλή του, έως της βδελυρής παραπλάνησης φερέφωνων με κόστος τη λήψη απόφασης όσων δεν γνωρίζουν το φαινόμενο. 

Το Φάτα Μοργκάνα στην πολιτική ζωή γίνεται επικίνδυνη νεφέλη για την ορθή κρίση ειδικά όταν αναπαράγεται από "επαγγελματίες" διαχειριστές της είδησης και της πληροφορίας.

Το φαινόμενο γίνεται μετεωρολογικά εντονότερο όταν υπάρχει σημαντική θερμοκρασιακή διαφορά και ρύποι στα επίπεδα της ατμοσφαίρας και πολιτικά σε προεκλογικές περιόδους.

*Ο Δρ. Κωνσταντίνος V. Νικολόπουλος είναι συγγραφέας, καθηγητής Οικονομικών και Κοινωνικής Πολιτικής.