Του Αντώνη Παπαργύρη

Οι έννοιες της κλιματικής αλλαγής και βιωσιμότητας βρίσκονται στο προσκήνιο της  επικαιρότητας τα τελευταία χρόνια. Είμαστε σίγουροι όμως, ότι κατανοούμε όλοι μας τη  σημασία τους με τον ίδιο τρόπο και το πώς αυτές μας αφορούν πραγματικά; Σκοπός του  σύντομου αυτού άρθρου, είναι να παρουσιαστεί το βασικό λεξιλόγιο, το πλαίσιο και οι  δράσεις περί κλιματικής αλλαγής και βιώσιμης ανάπτυξης, ώστε να καλλιεργηθεί ένα κοινό  έδαφος συνεννόησης. 

Το κλίμα αφορά το σύνολο των μετεωρολογικών φαινόμενων που συμβαίνουν σε μία  περιοχή σε ένα βάθος χρόνου. Βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν το κλίμα είναι ο ήλιος  και η ηλιακή ενέργεια που προσπίπτει στην γη. Υπό κανονικές συνθήκες και με το πέρασμα  των ετών, δημιουργείται μία κλιματική ισορροπία, όπου τα οικοσυστήματα  προσαρμόζονται, ευδοκιμούν, και επικρατούν. Σε μία τέτοια κατάσταση ισορροπίας, ο  άνθρωπος μπόρεσε να αναπτύξει τον πολιτισμό του. Πρόκειται δηλαδή για ένα φυσικό φαινόμενο, το οποίο μπορεί να μελετηθεί επιστημονικά. Για το λόγο αυτό, οι μετεωρολόγοι,  με τη χρήση στατιστικών μεθόδων, μελετάνε το τοπικό και παγκόσμιο κλίμα, και μέσω  μαθηματικών μοντέλων μπορούν να υπολογίσουν τις μελλοντικές του εκφάνσεις. 

Η κλιματική αλλαγή, αφορά μια διαδικασία γρήγορης μετατόπισης του κλίματος πέρα από  το σημείο ισορροπίας. Αυτή η βίαιη διατάραξη της ισορροπίας, αποκλείει περιθώρια  προσαρμογής, και έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή οικοσυστημάτων, αναπάντεχα  γεωλογικά και καιρικά φαινόμενα, καιτην προσθήκη περίσσιας αβεβαιότητας στα στατιστικά  μοντέλα πρόβλεψης του καιρού. Πρόκληση στην κατανόηση της διαδικασίας αυτής, είναι η  μελέτη και ο έλεγχος των ανθρωπογενών παραγόντων που δρουν καταλυτικά σε αυτή. 

Η άμεση ή έμμεση έκλυση αερίων θερμοκηπίου (Green House Gases – GHG) είναι ένας από  τους παράγοντες αυτούς. Αέρια όπως το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), το μεθάνιο (CH4), το  υποξείδιο του αζώτου (N2O), συγκεντρώνονται στην ατμόσφαιρα πιο γρήγορα από όσο τα  οικοσυστήματα μπορούν να τα απορροφήσουν, εξαναγκάζοντάς την να δρα ως θερμοκήπιο.  Βασικές ανθρώπινες δραστηριότητες που εκλύουν GHG είναι η καύση ορυκτών καυσίμων, η  γεωργία και η κτηνοτροφία. Ταυτόχρονα, σημαντικοί απορροφητές GHG μειώνονται, λόγω της αποψίλωσης των δασών, την καταστροφή της θαλάσσιας χλωρίδας από την αύξηση του  pH του νερού, και την καταστροφή του υπεδάφους. 

Η διεθνής κοινότητα ανταποκρίθηκε στην πρόκληση της κλιματικής αλλαγής με τη σύσταση  προγραμμάτων έρευνας, αναφοράς, και ενημέρωσης. Το 2015, ο Οργανισμός Ηνωμένων  Εθνών ενέκρινε την Ατζέντα 2030 και θέσπισε 17 στόχους βιώσιμης ανάπτυξης. Οι στόχοι  αυτοί καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων και περιβαλλοντικών πόρων, και  καταδεικνύουν μια ολιστική προσέγγιση αντιμετώπισης του προβλήματος. Σκοπός είναι η  βιώσιμη ανάπτυξη με την άμβλυνση των κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών και  πολιτισμικών ανισοτήτων, η οποία θα προσφέρει ευημερία σε όλους τους ανθρώπους χωρίς  διάκριση, μέσω της ορθής χρήσης των φυσικών πόρων. 

Στο ίδιο πλαίσιο δράσης είναι και η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (Green Deal), που  περιγράφει τους στόχους και τις δεσμεύσεις της ΕΕ για την επίτευξη μιας κλιματικά  ουδέτερης (net zero) οικονομίας έως το 2050. Σύμφωνα με την προτεινόμενη στρατηγική, οι  χρηματοδοτικοί πόροι πρέπει να στραφούν προς τη βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς  ανάπτυξη. Αυτή η βιώσιμη χρηματοδότηση (sustainable finance) θα δίνεται κατά  προτεραιότητα στις υποδομές, στην υγεία, στην εκπαίδευση, στη βιομηχανία, στην  καινοτομία, στην αειφόρο παραγωγή, στη καθαρή ενέργεια, κ.ά., λαμβάνοντας υπόψη  κριτήρια περιβαλλοντικά, κοινωνικά και εταιρικής διακυβέρνησης (ESG - Environmental,  Social, Governance), 

Ο αναπροσανατολισμός αυτός των χρηματοδοτικών ροών υποστηρίζεται από αντίστοιχά  ρυθμιστικά και νομικά πλαίσια, που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι επιχειρήσεις  πρέπει να αναθεωρούν τις στρατηγικές τους, και να "λογοδοτούν" για τις επιδόσεις τους  σύμφωνα με τα κριτήρια ESG. Διαμορφώνεται δηλαδή μια μεθοδολογία για τη σύνταξη και διάχυση των επονομαζόμενων εκθέσεων βιωσιμότητας (Corporate Sustainability Reporting),  ώστε οι επιχειρήσεις να καταγράφουν τις δραστηριότητές τους και τον αντίκτυπό τους στο  περιβάλλον και στην κοινωνία. Αυτό περιλαμβάνει τον εντοπισμό των αντίστοιχων επιπτώσεων, κινδύνων και ευκαιριών, την αξιολόγησή τους, καθώς και τον προσδιορισμό 

της σημαντικότητάς τους (materiality). 

Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε τις δράσεις που στοχεύουν στην αντιμετώπιση του φαινομένου  της ψευδοοικολογικής ταυτότητας (greenwashing). Το φαινόμενο greenwashing είναι μια, δυστυχώς, κοινή πρακτική όπου προϊόντα και υπηρεσίες χαρακτηρίζονται ψευδώς ως  βιώσιμα, κλονίζοντας έτσι την οικοδόμηση εμπιστοσύνης ανάμεσα σε επιχειρήσεις,  χρηματοδότες, και πελάτες. Για τον περιορισμό του greenwashing, η ΕΕ δημιούργησε μια  ταξονομία (EU Taxonomy) ως εργαλείο διαφάνειας για τις επιχειρήσεις και τους επενδυτές,  θέτοντάς έξι στόχους βιωσιμότητας: 

1. Προσαρμογή (adaptation) στην κλιματική αλλαγή. 

2. Μετριασμό (mitigation) της κλιματικής αλλαγής. 

3. Βιώσιμη χρήση και προστασία (protection) των υδατικών και των θαλάσσιων πόρων. 4. Μετάβαση (transition) σε μια κυκλική οικονομία. 

5. Πρόληψη (prevention) και έλεγχο της ρύπανσης. 

6. Προστασία, αποκατάσταση και φύλαξη της βιοποικιλότητας (biodiversity) και των  οικοσυστημάτων. 

Βέβαια, οι τελικοί χρηματοδότες των βιώσιμων ή μη υπηρεσιών και προϊόντων είναι οι  καταναλωτές τους. Και άρα, οι επιλογές τους είναι αυτές που θα ενθαρρύνουν τις δράσεις  για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Για παράδειγμα, μπορεί η γεωργική παραγωγή να χρηματοδοτηθεί  ώστε να προσαρμοστούν οι καλλιέργειες σε πιο ανθεκτικές στην ξηρασία ποικιλίες (δράση adaptation), αλλά τελικά, είναι οι καταναλωτές αυτοί που θα δράσουν προς το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, με το να επιλέξουν εποχιακά λαχανικά (δράση mitigation). 

Η Τράπεζα της Ελλάδος έχει αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες και δράσεις, ήδη από το  2009, με την σύσταση της Επιτροπής Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής (ΕΜΕΚΑ), την  συμμετοχή της στο Network of Central Banks and Supervisors for Greening the Financial System (NGFS) από το 2018, τη δημιουργία του Κέντρου Κλιματικής Αλλαγής και  Βιωσιμότητας, και την έκδοση Περιβαλλοντικής Πολιτικής (2021).

Αν ανατρέξουμε στην πρόσφατη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής των Ηνωμένων  Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change - IPCC), θα  δούμε με συνοπτικό αλλά γλαφυρό τρόπο να αναλύονται πολλές δράσεις προς την  προσαρμογή και το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Εντύπωση προκαλεί η καταγραφή με  συγκροτημένο τρόπο τόσο των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, αλλά και όσων  διακυβεύονται πραγματικά. Στην εικόνα που ακολουθεί1, στο πάνω μέρος, διακρίνονται οι  τομείς που απειλούνται από τους ανθρωπογενείς παράγοντες που ενισχύουν την κλιματική  αλλαγή. Το πόσιμο νερό, η βιοποικιλότητα, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, η μειωμένη φυτική  και ζωική παραγωγή, είναι μερικοί από τους τομείς άμεσου κινδύνου. Στο κάτω μέρος της  εικόνας βρίσκεται, πιστεύω, η ουσιαστικότερη σχηματοποίηση του προβλήματος: ανεξάρτητα από το μελλοντικό σενάριο εξέλιξης της κλιματικής αλλαγής που θα  επιβεβαιωθεί, είναι η νέα και οι μελλοντικές γενιές που θα επιβαρυνθούν από τις επιπτώσεις  της.  

Πράγματι, θα πρέπει με εντιμότητα να παραδεχτούμε ότι η καταστροφή από την κλιματική  αλλαγή, είναι ο τόκος της ανθρώπινης επιλογής, αυτής του φαύλου υπερκαταναλωτισμού.  Δεν υπάρχει διέξοδος όταν στις αναπτυγμένες χώρες μόνο το 7,2% των υλικών της οικονομίας  μας ανακυκλώνεται, όταν πετάμε το 30% του παραγόμενου φαγητού, ενώ το 80% της  παραγόμενης ενέργειας είναι από ορυκτά καύσιμα. Οπότε, είτε αναλαμβάνουνε ως ενεργοί  πολίτες ευθύνη δράσης, είτε συνεχίζουμε να συμπεριφερόμαστε με αναίδεια προς το  περιβάλλον και τους πόρους του. Αντίστοιχα, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να ακολουθούν τους  κανόνες βιώσιμης χρηματοδότησης, όχι σαν άσκηση συμμόρφωσης και διαχείρισης  κινδύνων, αλλά ως ευκαιρία για ανασχεδιασμό επιχειρηματικών διαδικασιών και προϊόντων τους. 

Πηγές για περαιτέρω μελέτη 

∙ Οι 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης: Η ΕΛΣΤΑΤ περιέχει μία επαρκή περιγραφή στόχων  και είναι καλό σημείο εκκίνησης. Η σχετική σελίδα του ΟΗΕ αναλύει κάθε στόχο  διεξοδικά. 

∙ Για τις αναφορές βιωσιμότητας: στην σελίδα του European Sustainability Reporting Standards (ESRS), αλλά και τον Οδηγό Δημοσιοποίησης Πληροφοριών ESG του  Χρηματιστήριου Αθηνών. 

∙ Για την κατανόηση του ανθρακικού αποτυπώματος: όλα τα προϊόντα και δράσεις μας  έχουν ένα ανθρακικό αποτύπωμα, από άμεση ή έμμεση καύση ορυκτών καυσίμων.  Αναζητήστε πληροφορίες για carbon footprint, και των scope 1, 2 ή 3 εκπομπών  αερίων. 

∙ Για το νομικό πλαίσιο: Εθνικός Κλιματικός Νόμος (ν. 4936/2022). 

∙ Για τους κινδύνους από την κλιματική αλλαγή: Αναζητήστε πληροφορίες για τους  φυσικούς κινδύνους, αλλά και αυτούς από απορρέουν από τη διαδικασία μετάβασης  στην net zero οικονομία (physical και transitional risks)

1 Πηγή IPCC, 2023, Sixth Assessment Report (AR6): Summary for Policymakers, σελ. 7

* Ο Αντώνης Παπαργύρης είναι διδάκτωρ Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.