Του Νικήτα Σίμου

Η ολοκλήρωση της διαδικασίας παράδοσης των F-16 προς την Τουρκία, σημαίνει στην πράξη την αναγνώρισή της από την Δύση ως φερέγγυου εταίρου, άγνωστο για πόσο, μετά την περιπέτεια της εισδοχής της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Αυτή είναι μία σημαντική μόχλευση για την Άγκυρα, κατά τις τρέχουσες επαφές της με Τεχεράνη και Μόσχα σε σχέση με την ισορροπία στην Μ. Ανατολή, προκειμένου να ενισχύσει την θέση της.

Κοινή ρητορική αλλά βαθιές διαφορές Τουρκίας - Ιράν. Ο Τούρκος πρόεδρος δήλωσε, ότι αυτός και ο πρόσφατα επισκέπτης στην Άγκυρα Ιρανός ομόλογος του συμφώνησαν στην ανάγκη αποφυγής γενίκευσης του πολέμου στην Γάζα, προς την ευρύτερη περιοχή της Μ. Ανατολής.

Όμως ο Ιρανός πρόεδρος πρόσθεσε, ότι είναι σημαντικό όλες οι χώρες να καταργήσουν τους εμπορικούς δεσμούς με το Ισραήλ, υπονοώντας την σταθερή άρνηση της Τουρκίας να το πράξει, γεγονός το οποίο αποδυναμώνει τις σχέσεις της Άγκυρας με την Τεχεράνη. Παρά ταύτα, οι δύο πλευρές υπόγραψαν μνημόνια για αύξηση του μεταξύ τους εμπορίου από το τρέχον ετήσιο επίπεδο των $6-9 δισ. σε $30 δισ. Είναι σημαντικό, ότι στην προσπάθειά του να ελαφρύνει το βάρος των Δυτικών κυρώσεων το καθεστώς της Τεχεράνης έχει οικονομικά συνεργαστεί με την Τουρκία, η οποία είναι πλέον ένας από τους κύριους 5 μείζονες οικονομικούς εταίρους του.

Σε κοινό τόνο με την Τεχεράνη, ο Ερντογάν ασκεί δριμεία κριτική κατά του Ισραηλινού πρωθυπουργού και της πολιτικής του, έχει όμως αναγνωρίσει το δικαίωμα του Ισραήλ στην αυτοάμυνα και την απάντηση του στην δολοφονική εισβολή της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου. Από την άλλη πλευρά, τα ΜΜΕ στο Ιράν ασκούν έντονη κριτική κατά της Άγκυρας, όπως αναλυτές σημειώνουν σύμφωνα με το Reuters, θεωρώντας υποκριτική την Τουρκική ρητορική και ειδικά του Ερντογάν, εφόσον συνεχίζονται οι οικονομικές και διπλωματικές σχέσεις της Άγκυρας με το Τελ - Αβίβ. Όμως ο πλέον σημαντικός χώρος διαφορών μεταξύ των δύο χωρών είναι η Συρία, όπου η μεν Τεχεράνη υποστηρίζει το καθεστώς Άσσαντ, από κοινού με τη Ρωσία, ενώ η Τουρκία είχε προσπαθήσει να το ανατρέψει υποστηρίζοντας αντικαθεστωτικές δυνάμεις κατά τον εμφύλιο πόλεμο, ο οποίος άρχισε το 2011 και κλιμακώθηκε το 2014-2015, προκαλώντας χιλιάδες νεκρούς και εκατομμύρια μετανάστες. Σημειωτέον ότι Ρωσία, Ιράν και Τουρκία, έχουν από το 2017 υπογράψει την συμφωνία της Αστάνα, για δημιουργία ζωνών αποκλιμάκωσης στην Συρία, και το Ιράν έχει εναντιωθεί στις κατά καιρούς Τουρκικές προθέσεις για επέμβαση. Η ρευστότητα ως γνωστόν συνεχίζεται. Το Ιράν προσπάθησε και πρόσφατα να μεσολαβήσει μεταξύ Σύριων και Τούρκων, όμως η Δαμασκός εξακολουθεί να είναι αρνητική. Η συνεργασία Τεχεράνης και Άγκυρας επεκτείνεται και σε θέματα πληροφοριών και ειδικών υπηρεσιών. Π.χ. το 2020 ο Σουηδό-Ιρανός Η. Chaab, παγιδεύτηκε στην Κωνσταντινούπολη και απήχθη από Ιρανούς για να εκτελεσθεί 30 μήνες αργότερα.

Παρά βέβαια την συνεργασία, οι γεωπολιτικές εντάσεις μεταξύ των δυο χωρών υπάρχουν πλην της Συρίας και στην περίπτωση του διάδρομου Ζanzegur στην Αρμενία. Ο διάδρομος αυτός, όπου Τουρκία και Αζερμπαϊζάν θέλουν να δημιουργήσουν κοινή χερσαία οδό, συνδέει το Μπακού του Αζερμπαϊζάν με την επαρχία Καρς της Τουρκίας δια μέσου της Αρμενίας. Το έργο αυτό ανησυχεί ιδιαίτερα το Ιράν, το οποίο με την ευκαιρία αυτή διαβλέπει παρουσία του ΝΑΤΟ στο νότιο Καύκασο, ενδεχόμενη εμπλοκή δυνάμεων εκτός της περιοχής και αναδιατύπωση του εκεί γεωπολιτικού χάρτη.

Σχέση ισορροπίας με την Ρωσία

Γύρω στα μέσα Φεβρουαρίου αναμένεται η επίσκεψη του Ρώσου προέδρου στην Άγκυρα. Η τελευταία φορά που συναντήθηκαν οι ηγέτες των δυο χωρών ήταν τον Σεπτέμβριο 2023 στο Σότσι, μετά την σύμφωνη γνώμη Ερντογάν για εισδοχή της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ και μετά την ακύρωση από την Ρωσία της συμφωνίας για εξαγωγές σιτηρών από την Ουκρανία, μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Η Τουρκία απέτυχε τότε να πείσει την Ρωσία να επιτρέψει εκ νέου τις εξαγωγές - οι οποίες συνεχίζονται πλέον με τα πλοία να παραπλέουν τις ακτές της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας -.

Στην συνάντηση εκείνη είχαν συζητηθεί οικονομικά θέματα και η κατάσταση στην
Συρία, καθώς η Τουρκία συχνά απειλούσε με επέμβαση, κατά την γραμμή των συνόρων της με την χώρα του Άσσαντ. Η Άγκυρα και η Μόσχα διαφωνούν, κατά το ότι η μεν πρώτη έχει υποστηρίξει τους αντίθετους στο καθεστώς Άσσαντ, καθ ́ όλη την δεκαετή διάρκεια του εμφύλιου πολέμου, ενώ η δεύτερη το καθεστώς, όπως και η Τεχεράνη. Η Τουρκία προ εβδομάδος (16/1), βομβάρδισε Κουρδικές θέσεις στο Β. Ιράκ και την Β. Συρία, μετά τον θάνατο Τούρκων στρατιωτών από Κουρδικά πυρά, υπογραμμίζοντας τις προθέσεις της.

Βήματα προς μια στρατηγική σχέση Ιράν - Ρωσίας

Στις αρχές Δεκεμβρίου 2023, ο Ιρανός πρόεδρος Ραϊσί επισκέφθηκε την Μόσχα και συναντήθηκε με τον πρόεδρο Πούτιν. Σύμφωνα με Ρώσους αναλυτές (L. Issaev) τα κύρια θέματα τα οποία συζητήθηκαν ήταν οι διαπραγματεύσεις του Ιράν για εισδοχή του στην ζώνη ελευθέρου εμπορίου της Ευρασιατικής Οικονομικής Ζώνης, με προφανή οφέλη για την Ιρανική οικονομία. Παράλληλα, η Ρωσία ενθαρρύνει την εισδοχή του Ιράν στον συνασπισμό των BRICS, όπου είναι ενδεχόμενη και η εισδοχή της Σ. Αραβίας, γεγονός το οποίο θα επέτρεπε την επιπλέον ομαλοποίηση των σχέσεων των δύο πετρελαιοπαραγωγών χωρών, μετά την Κινεζική πρωτοβουλία του Φεβρουαρίου 2023. Η Ρωσία ενδιαφέρεται για μια τέτοια προοπτική, η οποία θα βελτίωνε την συνεργασία της με την Τεχεράνη και το Ριάντ, ενισχύοντας παράλληλα την παρουσία της στην Μ. Ανατολή.

Σε πολύ πρόσφατη συνάντηση των επικεφαλής σε θέματα ασφαλείας και πληροφοριών της Ρωσίας και του Ιράν συζητήθηκε η πώληση αεροσκαφών Su-35, υποβρυχίων, επιθετικών ελικοπτέρων και εκπαιδευτικών αεροσκαφών, από την πρώτη στο δεύτερο, προϋπολογισμού $9 δισ. Το Ιράν θεωρείται και αυτό μείζων προμηθευτής πολεμικού υλικού στην Ρωσία, κυρίως δρόνων, για τις επιχειρήσεις στην Ουκρανία.

Από την παραπάνω σύντομη ανάλυση διαφαίνεται ότι η προσέγγιση Ρωσίας - Ιράν είναι μάλλον ισχυρότερη από ότι η μεταξύ Τουρκίας και Ιράν. Οι δυο τελευταίες έχουν σημαντικές γεωπολιτικές διαφορές τόσο στην Συρία όσο και στον Ν. Καύκασο.

Επίσης, η Ρωσία φαίνεται ότι συμπλέει περισσότερο με το Ιράν παρά με την Τουρκία, ενδεχομένως αντιδρώντας, μετά την Τουρκική συμφωνία για εισδοχή της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Η εικόνα αυτή αναδεικνύει, την από τα πράγματα ανάγκη της Τουρκίας να έχει σοβαρά ερείσματα στην Δύση, και την κατεύθυνση των επιλογών της, όταν δεν μπορεί να ακολουθήσει ευκαιριακή πολιτική.

Η κατάσταση αυτή μάλλον δεν θα μεταβληθεί μετά και την συμφωνία ΗΠΑ - Τουρκίας για την πώληση των F-16, η οποία επιβεβαιώνει πρακτικά την συμμαχική σχέση της Άγκυρας με το ΝΑΤΟ. Η Τουρκία κατ ́αυτόν τον τρόπο μπορεί να θεωρηθεί από την Δύση ως αξιόπιστη παρουσία στην Μ.Ανατολή, η οποία συνομιλεί με δύο πολύ σημαντικούς δρώντες στην περιοχή, όπως το Ιράν και η Ρωσία.

Η πώληση των F-16 στην Τουρκία ($20 δισ.), μπορεί να θεωρηθεί και ως εξισορροπητική ενέργεια προς την πώληση Su-35 από την Ρωσία στο Ιράν, ή και κατ ́αντίθετη φορά. Ευχόμαστε, οι εξοπλισμοί να μην είναι παρά μια διασφάλιση της θέσης των χωρών στην γεωπολιτική σκακιέρα της περιοχής και το status quo να μην διασαλευθεί ανεπανόρθωτα από την ανυπαρξία, προς το παρόν, λύσης στην κρίση της Γάζας.

* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής