Του Λέανδρου Ρακιντζή

Τέθηκε  σε δημόσια διαβούλευση μέχρι 28-12-2023 το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης "Παρέμβαση στο Π.Κ. και Κ.Ποιν.Δ για την επιτάχυνση και την ποιοτική αναβάθμιση της ποινικής δίκης – Εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου για την πρόληψη και καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας".

Το σχέδιο νόμου  είναι τεράστιο, γιατί επιλαμβάνεται σχεδόν  όλο το πλέγμα των παραπάνω κωδίκων, καθόσον  τροποποιούνται 96 άρθρα του Ποινικού Κώδικα και άλλα τόσα του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, έχει ήδη αναρτηθεί στο διαδίκτυο και έχει ήδη προκαλέσει -και θα συνεχίσει να προκαλεί- πληθώρα ποικίλων σχολίων. Αμφιβάλλω ωστόσο, αν είναι δυνατή  η αποκωδικοποίηση όλων από την αρμόδια επιτροπή για να επηρεάσουν τη γνώμη των επαϊόντων για  την τροποποίηση  κάποιων διατάξεων και τη θέσπιση νέων με την παρατήρηση, ότι οι ουσιαστικές ποινικές διατάξεις θα εφαρμοστούν για πράξεις που τελέστηκαν μετά τη θέσπισή του, οι δε δικονομικές διατάξεις αμέσως.

Σαφώς το σχέδιο νόμο, αν παρά τις αναμενόμενες  αντιδράσεις θεσπισθεί ως έχει, περιλαμβάνει πολλές θετικές διατάξεις, που επανορθώνουν κατά το μέτρο του δυνατού τη ζημιά που έκαναν στο δικαιϊκό ποινικό σύστημα της χώρας οι νέοι ΠΚ (ν.4619/2019) και ΚΠΔ (ν.4620/2019) και υπό προϋποθέσεις θα επιταχύνουν την απονομή της δικαιοσύνης. Σε πρώτη ανάγνωση, όμως, περιέχει κάποιες διατάξεις που χρειάζονται αναθεώρηση ή συμπλήρωση, όπως:

Το άρθρο 363 ΠΚ για τη συκοφαντική δυσφήμηση αναδιατυπώνεται με το σχέδιο (άρθρο 44) ως εξής: Όποιος με οποιονδήποτε τρόπο ισχυρίζεται ή διαδίδει για κάποιον άλλο εν γνώσει το ψευδές γεγονός που μπορεί να βλάψει την τιμή και υπόληψη του άλλου τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών (3) μηνών και χρηματική ποινή και αν τελεί την πράξη με οποιονδήποτε τρόπο μέσω διαδικτύου με φυλάκιση τουλάχιστον έξι (6) μηνών και χρηματική ποινή. Στην έννοια του τρίτου δεν περιλαμβάνονται δημόσιοι λειτουργοί ή υπάλληλοι που λαμβάνουν γνώση των ισχυρισμών κατά την ενάσκηση καθήκοντος στα πλαίσια πολιτικής, ποινικής ή διοικητικής δίκης χωρίς να συνδέονται προσωπικά με τα μέρη.

Φαίνεται όμως, ότι διέλαθε της προσοχής της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής, που επεξεργάστηκε το σχέδιο νόμου, η  ΟΛ ΑΠ3/2021 απόφαση, που με ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία έκρινε "Στην έννοια του τρίτου περιλαμβάνεται οποιοσδήποτε πλην του δυσφημουμένου φυσικού προσώπου ή αρχής, επομένως και τα πρόσωπα τα οποία  έλαβαν γνώση του δυσφημιστικού ισχυρισμού ή διάδοσης με οποιοδήποτε τρόπο έστω κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους, όπως οι δικαστές, ο εισαγγελεύς, οι υπάλληλοι του δικαστηρίου, οι δικηγόροι, οι δικαστικοί επιμελητές, τα μέλη των πειθαρχικών επιτροπών, ανεξαρτήτων αρχών κλπ, αρκεί το γεγονός να είναι επιλήψιμο για αυτόν στον οποίον απευθύνεται".

Σαφώς η παραπάνω προτεινόμενη διάταξη του β΄ εδαφίου του άρθρου 363ΠΚ έρχεται σε αντίθεση με την παραπάνω απόφαση της Ολομέλειας ΑΠ, που ερμήνευσε κυριαρχικά το άρθρο 363 ΠΚ και θεωρεί ως τρίτους και τα δικαστικά πρόσωπα. Το ζήτημα δεν είναι νομοτεχνικό αλλά πραγματικό, γιατί η εικόνα της προσωπικότητας του διαδίκου επηρεάζει τη δικανική κρίση. Εξάλλου υπάρχει περίπτωση τα δικαστικά  πρόσωπα να γνωρίζουν τον θιγόμενο ιδίως σε μικρές κοινωνίες  ή τους επωνύμους, τα δε δικόγραφα αποτελούν δημόσια έγγραφα, που διαρρέουν ή δημοσιεύονται ή γίνεται χρήση τους σε άλλες διαδικασίες. Η παραπάνω διάταξη, αν ψηφιστεί, καταλαμβάνει  ως ηπιότερος ποινικός νόμος  όλες τις εκκρεμείς υποθέσεις με αποτέλεσμα οι μεν ποινικές να τεθούν στο αρχείο, οι δε αγωγές αποζημίωσης λόγω συκοφαντικής δυσφήμησης να απορριφθούν ως μη νόμιμες και ανοίγει ο δρόμος για την αναψηλάφηση τελεσίδικων αποφάσεων. Πρέπει  να σημειωθεί, ότι η αναφορά στα δικαστικά πρόσωπα κλπ γίνεται κατά  αντιγραφή σχεδίων για τη σύνταξη μηνύσεως ή αγωγής και επομένως όλες οι σχετικές μηνύσεις και αγωγές, που είναι κάποιες χιλιάδες, τα αναφέρουν.

Με το άρθρο 25 του σχεδίου τροποποιείται  το άρθρο 169 Α  ΠΚ (Παραβίαση δικαστικών αποφάσεων) αλλά δεν περιλαμβάνονται σε αυτό όλες οι περιπτώσεις που προβλέπονταν από το άρθρο 232Α του παλιού ΠΚ, που στην πράξη είχε αποδειχθεί πολύ επιτυχές, γιατί απέτρεπε τη μη συμμόρφωση στις αναφερόμενες σε αυτό δικαστικές διαταγές και αποφάσεις και πρέπει να προστεθεί στο άρθρο 169Α ΠΚ η εξής παρ. 2: Όποιος με πρόθεση δεν συμμορφώθηκε σε προσωρινή διαταγή δικαστή ή δικαστηρίου ή σε διάταξη δικαστικής απόφασης, με την οποία υποχρεώθηκε σε παράλειψη ή σε ανοχή ή σε πράξη που δεν μπορεί να γίνει από τρίτο πρόσωπο και η επιχείρησή του εξαρτάται αποκλειστικά από τη βούληση του ή σε διάταξη εισαγγελέα σχετική με την προσωρινή ρύθμιση της νομής μεταξύ ιδιώτη και Δημοσίου η ΟΤΑ ή άλλου ΝΠΔΔ τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών αν η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα από άλλη διάταξη. 

Με το σχέδιο νόμου γίνεται προσπάθεια ενεργοποίησης του θεσμού παροχής κοινωφελούς εργασίας ως ποινής, που λόγω ελλείψεως μηχανισμού ελέγχου δεν εφαρμοζόταν. Είναι γεγονός ότι είναι δύσκολο να ελεγχθούν καταστάσεις όπως η μη τήρηση περιοριστικών όρων, η αποφυλάκιση με βραχιολάκι και τώρα η παροχή κοινωφελούς εργασίας, γιατί δημιουργούνται προσωπικές σχέσεις με τους εποπτεύοντες, γι’ αυτό  ο έλεγχος από τους αρμόδιους εισαγγελείς πρέπει να είναι συνεχής και επί του πεδίου. Επίσης, προβλέπεται ότι το δικαστήριο υπό ορισμένες προϋποθέσεις μπορεί να διατάξει την πραγματική εκτέλεση μέρους της μέχρι τριών ετών ποινής φυλάκισης, οπότε το ζήτημα ανάγεται στην κρίση του δικαστηρίου. Η  πρακτική όμως απέδειξε ότι συνήθως τα πρωτόδικα δικαστήρια αποφεύγουν την άμεση εκτέλεση της ποινής. Θα ήταν όμως πιο αποτελεσματικό   για τη γενική και ειδική πρόληψη της ποινής  η πραγματική εκτέλεση της ποινής να εφαρμόζεται στους υπότροπους και τους καθ’ έξη εγκληματίες και για τα αδικήματα που ο νόμος προβλέπει φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους.

Πιστεύω, ότι με το νέο ΠΚ καταργήθηκαν αδόκιμα και χωρίς επαρκή αιτιολογία  όλες οι επιτυχείς διατάξεις του παλιού ΠΚ, που  αφορούσαν την παρεπόμενη ποινή της αποστέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων, που μπορεί να έχει πολιτική σημασία και χρησιμότητα και το κεφάλαιο του ΠΚ " Εγκληματίες υπότροποι και καθ’ έξη" ως και τα αδικήματα των άρθρων 388 (απάτη σχετική με τις ασφάλειες), β) 404παρ.4 (τοκογλυφία τραπεζών), 405 (αισχροκέρδεια), τα οποία πρέπει να θεσπιστούν εν νέου με την αυτή διατύπωση.

Με το νέο ΠΚ κρίθηκαν ως μη αξιόποινα τα ελαφρά αδικήματα, που χαρακτηρίζονται ως πταίσματα, αλλά η πράξη απέδειξε ότι είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της κοινωνικής ειρήνης και πρέπει να θεσπιστούν εκ νέου με την επιλογή των πλέον απαραιτήτων για την κοινωνική ειρήνη και με την αυτή διατύπωση ως ελαφρά πλημμελήματα, που τιμωρούντα με φυλάκιση έως πέντε μηνών και χρηματική ποινή (άρθρο 10 ν.4637/2019), που θεσπίσθηκε για διατάραξη της ησυχίας που από πταίσμα μετατράπηκε σε πλημμέλημα.

Με το άρθρο 61 του σχεδίου τροποποιείται το άρθρο 115 ΚΠΔ ως εξής: Το Μονομελές Πλημμελειοδικείο δικάζει όλα τα  πλημμελήματα των ειδικών νόμων και του Ειδικού Μέρους εκτός από… Πιστεύω, ότι η εκδίκαση όλων των πλημμελημάτων  από ένα μόνο δικαστή ενδεχόμενα και απείρου παρουσιάζει περισσότερες πιθανότητες για πεπλανημένη δικανική κρίση απ’ ό,τι, αν η υπόθεση εκδικάζεται από τρεις δικαστές κυρίως για τα πολύ σοβαρά αδικήματα, γιατί τότε η απόφαση εκδίδεται με ανταλλαγή απόψεων κατά τη διάσκεψη και επιμερισμό της ευθύνης. Έτσι όμως μπορεί σε πρώτο βαθμό να φαίνεται, ότι επιταχύνεται η απονομή δικαιοσύνης, αλλά ταυτόχρονα αυξάνεται ο αριθμός των εφέσεων εκτός της ταλαιπωρίας του κατηγορούμενου και των διαδίκων. Συνεπώς, για τα πιο σοβαρά αδικήματα για τα οποία ο νόμος προβλέπει ποινή φυλάκισης τουλάχιστον ενός έτους, πρέπει να διατηρηθεί η αρμοδιότητα του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου.

Βασικός πρωταγωνιστής και απαραίτητος για την εξακρίβωση της ουσιαστικής αλήθειας στην ποινική  δίκη είναι ο κατηγορούμενος με την παρουσία του. Σύμφωνα με την τροποποίηση του άρθρου 340παρ.3 ΚΠΔ  με το ν.4620/2019 στα κακουργήματα και στα πλημμελήματα επιτρέπεται να μην είναι παρών ο κατηγορούμενος και να εκπροσωπείται από τον συνήγορό του, ενώ πριν την παραπάνω τροποποίηση επιτρεπόταν μόνο για αδικήματα που επισύρουν ενός έτους φυλάκιση. Διαβεβαιώνω εξ ιδίας πείρας, ότι η προσωπική και όχι με υπόμνημα απολογία του κατηγορουμένου συντελεί στην απόδοση ουσιαστικής δικαιοσύνης και ως εκ τούτου πρέπει να θεσπισθεί η παλιά διατύπωση του άρθρου 340 παρ.3ΚΠΔ. 

Σαφώς δεν αρκεί μόνον ο περιορισμός των αναβολών δίκης κατά το άρθρο 349ΚΠΔ για να  περιοριστεί  σταδιακά ο τεράστιος αριθμός των εκκρεμών ποινικών υποθέσεων. Απαιτείται και η επέκταση του ωραρίου λειτουργίας του ακροατηρίου επί δίωρο, για την οποία οι συνδικαλιστικές ενώσεις δικηγόρων και δικαστικών γραμματέων έχουν χαράξει κόκκινες γραμμές, και η εξεύρεση επαρκών δικαστικών αιθουσών. Σε κάθε περίπτωση όμως πρέπει για την εξοικονόμηση δικαστικού χρόνου τα διαλείμματα για αναψυχή των δικαστών (αρθ.339παρ.2 ΚΠΔ) να περιοριστούν στον αναγκαίο χρόνο. Σύμφωνα με το άρθρο 423 ΚΠΔ, όταν στην αυτόφωρη διαδικασία ο κατηγορούμενος ζητήσει αναβολή εκδίκασης της υπόθεσης το δικαστήριο αποφαίνεται και για την κράτηση του, που συνήθως χορηγείται και οι κατηγορούμενοι εξαφανίζονται, Για αυτό πρέπει να θεσπισθεί, ότι στην περίπτωση αυτή δεν αίρεται η κράτηση για τους υπότροπους και τους καθ’ έξη εγκληματίες και όταν για το αδίκημα προβλέπεται φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους.

Φυσικά, θα υποβάλλω στη δημόσια διαβούλευση τα σχόλια μου για τις τροποποιήσεις του ΠΚ και ΠΚΔ. Νομίζω όμως ότι θα ήταν πολύ εποικοδομητική η υποβολή σε αυτή σχολίων και από τους αναγνώστες, που έχουν ιδία πείρα καταστάσεων και μπορούν να προτείνουν εφικτές ρυθμίσεις. 

* Ο Λέανδρος Τ.Ρακιντζής είναι Αρεοπαγίτης ε.τ.