Του Κωνσταντίνου V. Νικολόπουλου 

Ο ρόλος των επιστημών δεν είναι μόνο να κατανοήσουν τα συστήματα που μελετούν στο πεδίο τους, χάριν της ικανοποίησης της ανθρώπινης περιέργειας, αλλά να καταφέρουν να παρέμβουν σ’ αυτά και να τα αξιοποιήσουν προς εκείνη την κατεύθυνση, η οποία κρίνεται  από μια κοινότητα ελίτ, ως η προσήκουσα. Η πλειονότητα των μη ειδικών αντιλαμβάνεται το αποτέλεσμα της παρέμβασης εκ των υστέρων είτε ως όφελος, είτε μέσω του  κόστους ή της ζημιάς.

Εάν ρίξουμε μια ματιά στα μακροοικονομικά αυτής της περιόδου, διαπιστώνουμε σε μελέτες πανεπιστημίων, κρατών (εκθέσεις προϋπολογισμών), κεντρικών τραπεζών, διεθνών οργανισμών, οίκων αξιολόγησης και εμπορικών τραπεζών ως μόνιμη αναφορά  τον όρο "αβεβαιότητα".

Σαφώς, η αβεβαιότητα στην οικονομική ζωή είναι παράγοντας περιοριστικός των προσδοκιών εξ ου και η στοχαστική εισαγωγή τής πιθανότητας στην πρόβλεψη. Τι συμβαίνει όμως πλέον και η αβεβαιότητα επεκτείνεται ως αναφορά και βέβαια είναι σα να δηλώνεται ότι αυτό που παρουσιάζεται στην μελέτη μπορεί να είναι και εντελώς άστοχο, να ανατραπεί εφόσον η παράμετρος τής αβεβαιότητας ενεργοποιηθεί; Έτσι, υποτιμάται η έρευνα και μάλιστα σε περιόδους που οι επαΐοντες διαθέτουν τα πλέον σύγχρονα προγνωστικά εργαλεία!

Διαβάζοντας κάποια μελέτη προσανατολιζόμαστε σταθμίζοντας τους κινδύνους καθώς η αβεβαιότητα είναι κάτι που δεν προβλέπεται, μολονότι επισημαίνεται, κι αν ακόμα κάποιος υποψιαστεί το αβέβαιο δύσκολα το εκτιμάει πιθανολογικά. Είναι δηλαδή, η μη εκτιμημένη πιθανότητα τού να συμβεί κάτι απλώς και αορίστως. Και στις μέρες μας, αυτή η αόρατη "τρύπα" ολοένα και μεγαλώνει ως αστάθμητος παράγοντας στα μοντέλα ανάλυσης και στα υποδείγματα.
Παρεμπιπτόντως, ο κίνδυνος και η αβεβαιότητα διαφέρουν ως προς την ποσότητα  πληροφορίας. π.χ. το ότι δεν έχω προγνωστικά μοντέλα για να ξέρω την ποσότητα βροχής τον ερχόμενο χειμώνα στην πόλη μου είναι αβεβαιότητα· όμως το να γνωρίζω την πιθανότητα να σπάσει το υφιστάμενο φράγμα, με βάση την κατασκευαστική του ισχύ και την συντήρησή του, μετά από κάποιον όγκο βροχής στα περίχωρα τής πόλης μου και να πλημμυρίσω αποτελεί κίνδυνο.

Δος ημίν σήμερον:

Τι συμβαίνει λοιπόν; Χάσαμε την εμπιστοσύνη στα ολοένα και πιο σύγχρονα εργαλεία μας, έγιναν περισσότερο απρόβλεπτες οι συνθήκες των συστημάτων γύρω μας επειδή αυτά μεταλλάχθηκαν, δεν φτούρησε η φαντασία μας στο να εισάγουμε παραμέτρους ώστε να περιορίζεται το μήκος της πρόγνωσης;  Θα μου πείτε προέκυψαν η πανδημία, οι πόλεμοι, η κλιματική αλλαγή κ.λπ. ενισχύοντας την αβεβαιότητά μας. Δεν συμφωνώ! Αν γυρίσουμε πίσω στον χρόνο, ελάχιστα από αυτά που  συνέβησαν ήταν σε καθεστώς αβεβαιότητας. Να μου πείτε φερειπείν ότι ο αστεροειδής που αφάνισε τους δεινόσαυρους (είτε ισχύει είτε όχι αλλά ας συνεχίσουμε το παράδειγμα) όντως ήταν εντελώς απρόβλεπτος, για το επίπεδο τεχνολογίας και "πολιτισμού" των μεγαλόσαυρων προκατόχων της γης τότε συμφωνώ απόλυτα!

Ήταν όμως απρόβλεπτη και σε καθεστώς αβεβαιότητας η πανδημία, όταν τα extreme πειράματα των εργαστηρίων χωρίς συναίσθηση των κινδύνων συνέβαιναν και συμβαίνουν αγνοώντας το μέγεθος του κινδύνου στο όνομα της επιτυχίας, της δόξας και του κέρδους; Λες και δεν ξαναείχαμε ιστορικό προηγούμενο πανδημιών! Ακόμα κι αν η αιτία του κοβιντ-19 ήταν η ασύστολη εμπορία άγριων θηραμάτων στις μικροαγορές τροφίμων της Άπω Ανατολής, δίχως αναγκαίους υγειονομικούς ελέγχους. Πόσο μελετήθηκαν συστηματικά οι επιπτώσεις στα οικοσυστήματα των εγγύς χωρών, μερικούς μήνες πριν ξεσπάσει η πανδημία, της τεράστιας πυρκαγιάς στην Ωκεανία; Ήταν λέτε αβέβαιο το επερχόμενο μέγεθος του παγκόσμιου πληθωρισμού όταν στο πρότερο χρονικό διάστημα τα επιτόκια ήταν αρνητικά και η ποσότητα του κυκλοφορούντος χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες υπερβολική αλλά και η ποσοτική χαλάρωση (QE) στην πολιτική ανοικτής αγοράς ήταν διαρκής και στο μέγιστο; Ήταν σε καθεστώς αβεβαιότητας για την ΕΕ η συνέπεια των κυρώσεων στην Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία; Άραγε, η απάνθρωπη τρέχουσα πολεμική κατάσταση στη Μέση Ανατολή ήταν ένα απροσδόκητο γεγονός όταν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο το απόστημα του παλαιστινιακού κακοφόρμιζε; Δεν περιμέναμε ότι θα χυθεί αίμα σ’ αυτή την τοξική γωνιά του πλανήτη επειδή δεν ασχολούνταν τα ΜΜΕ; Ας ρωτούσαμε έναν παλαιστίνιο ή έναν ισραηλινό πολίτη να μας πουν. Κάποια προβλήματα, και μάλιστα τόσο ζωτικού μεγέθους, δεν λύνονται προφανώς από  μόνα τους. Λέτε ότι τέτοιες κοιτίδες δυνητικών εκρήξεων δεν υπάρχουν κι αλλού επειδή στα ΜΜΕ είναι εμπορικότερο το κρεβάτι των διάσημων, ο τραυματισμός του Νεϊμάρ και άλλες lifestyle μ@λ@κίες; Το κυπριακό μάς λέει κάτι λόγου χάρη; Είναι τακτοποιημένο ζήτημα δηλαδή εκτός κι αν μας το θυμίσει κάποιος αποκαλώντας το  ψευδοκράτος με όρο μη δόκιμο που θίγει το φρόνημά μας; 

Μιας και η Κασσάνδρα μονολογεί ψιθυριστά, αφορά αβεβαιότητα ή κίνδυνο η διαρκής στόχευση σε μεγέθυνση του παγκόσμιου ΑΕΠ δίχως ανάπτυξη (ποιοτικά στοιχεία διανομής και ευημερίας) αγνοώντας επιδεικτικά τον ρόλο της σπατάλης στους πόρους και απλώς κολλάμε κάποιες ρήτρες περί αειφορίας, βιωσιμότητας και άλλα συναφή δίχως να τις εννοούμε; Πρόκειται για αβεβαιότητα ή για κίνδυνο το οτιδήποτε πρόκειται να επιφέρει η πρωτοφανής μεγέθυνση του παγκόσμιου χρέους που κοντεύει τριπλάσιο από τον παγκόσμιο πλούτο (βλ. ΔΝΤ επισήμανση Σεπτ. 2023 κ.ά. σχετικές μελέτες) εάν το τουβλάκι του Jenga υποχωρήσει γκρεμίζοντας παταγωδώς μελλοντικές υποσχέσεις και προεξοφλήσεις στο διηνεκές σε οικονομίες – κοινωνίες που ήδη αναρρώνουν από πρόσφατες κρίσεις, υφέσεις, πανδημίες, πολέμους και πληθωριστικές πιέσεις;

Τα παραπάνω δεν είναι αβεβαιότητες αλλά κίνδυνοι! Κίνδυνοι που μπορούν, αν σταθμιστούν, να εγείρουν ευθύνες, συνέπειες, να προκαλέσουν λογοδοσία στους αμελείς, στους ανίκανους και σε όσους δρουν με σκοπιμότητα εξυπηρετώντας ίδια οφέλη! 

Δεν πρόκειται για αβεβαιότητες, λοιπόν, αλλά για κινδύνους που τους βαφτίζουμε  αβεβαιότητες και κατ’ αυτόν τον τρόπο νοηματοδοτούμε διαφορετικά προκειμένου να περιορίσουμε την ευθύνη μας, να επωφεληθούμε βραχυπρόθεσμα, να συσσωρεύσουμε οφέλη, αδιαφορώντας στυγνά και απροκάλυπτα για το συλλογικό. Γιατί; Μα γιατί μας βολεύει ο εφησυχασμός, η ευτυχιοκρατία για την απρόσκοπτη καταναλωτική ροή.

Άλλωστε, η συνεισφορά μας στην αύξηση της πολυπλοκότητας των συστημάτων που επιδρούν στο βιοτικό μας επίπεδο δεν είναι αμελητέα στον βαθμό που να ισχυριζόμαστε ότι πλέον δεν μπορούμε να τα προβλέψουμε. 

Ωστόσο, έχει άλλη επίπτωση είτε η αβεβαιότητα είτε ο κίνδυνος για τη ζωή του επενδυτή, των funds στη κεφαλαιαγορά, του  μακροχρόνια άνεργου, του φτωχού ή του κοινωνικά αποκλεισμένου. 

Η Gold Switzerland (Οκτ. 2023) αναφέρει τον όρο "αδιανόητο" αναφορικά με το τι μέλλει γενέσθαι στο γεωοικονομικό περιβάλλον ως προς το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. 

Ο συγγραφέας και δημιουργός του Σέρλοκ Χολμς Sir Arthur Conan Doyle (1859-1930) είχε διατυπώσει στο έργο του, μέσω του αδελφού τού Σέρλοκ Χολμς Μάικροφτ, το εξής: "Όταν έχεις εξαλείψει το αδύνατο, αυτό που μένει, όσο απίθανο κι αν είναι, πρέπει να είναι η αλήθεια." 

Δηλαδή πλέον δεν μπορούμε να εξαλείψουμε το αδύνατο;

Μήπως η αβεβαιότητα είναι μια ασυνείδητη αποτύπωση του πρόσκαιρου, του εφήμερου, του προσωρινού, της απογοήτευσης της θνητότητας αλλά συνάμα μια αφορμή να σκεφτούμε και τους γύρω μας και λίγο πιο μακριά από κει που φτάνει το θολωμένο από απληστία μάτι μας;

*Ο Δρ. Κωνσταντίνος V. Νικολόπουλος είναι συγγραφέας, καθηγητής Οικονομικών και Κοινωνικής Πολιτικής.