Πόσο μπορεί να πιέζει η Τουρκία τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ;

Του Νικήτα Σίμου 

"Περιμένουμε την έγκριση", ήταν το μήνυμα Τσαβούσογλου (18/1) προς την αμερικανική κυβέρνηση, καθώς αυτή προετοιμάζεται να ζητήσει από το Κογκρέσο την έγκριση της δυνητικής πώλησης αξίας $20 δισ. για 40 F-16 προς την Τουρκία, όπως και την αναβάθμιση 79 παλαιοτέρων αεροσκαφών της τελευταίας του ίδιου τύπου. 

Πιέσεις και ένταση 

Μετά τη συνάντησή του με τον Αμερικανό ομόλογό του στην Ουάσιγκτον, η οποία δεν κατέληξε σε κάποιο αποτέλεσμα, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών αποσυνέδεσε την πώληση των F-16, ως διαπραγματευτικό αντάλλαγμα για την έγκριση από την Τουρκία της Σκανδιναβικής επέκτασης του ΝΑΤΟ, αν και πολλοί από την αμερικανική πλευρά, όπως ανέφερε, συνδέουν τα δύο θέματα. Επιπλέον, ο Tούρκος υπουργός σημείωσε, ότι ήταν θέμα της αμερικανικής κυβέρνησης να πείσει το Κογκρέσο να συναινέσει στην πώληση. Η κατάσταση όμως εντάθηκε περισσότερο καθώς η Τουρκία ανάφερε (20/1) ότι διερευνά την αγορά αεροσκαφών Eurofighter και φρεγατών από το Η.Β, το οποίο είχε επισκεφθεί τους προηγούμενους μήνες ο Τούρκος υπουργός Άμυνας. Παράλληλα ακυρώθηκε η προγραμματισμένη επίσκεψη του Σουηδού υπουργού Άμυνας στην Τουρκία, καθώς Δανοί εθνικιστές έκαψαν το Κοράνιο έξω από την τουρκική πρεσβεία στη Στοκχόλμη. Υπάρχει το ερωτηματικό, γιατί ο Ερντογάν πιέζει για μια γρήγορη αγορά εξοπλισμού, ο οποίος μπορεί να περιλαμβάνει και άμεσα επιχειρησιακά μεταχειρισμένα αεροσκάφη. Ενδεχομένως για εντυπωσιασμό του εκλογικού σώματος, ενόψει των εκλογών του Μαΐου. Όμως οι πυκνές τουρκικές παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου λίγες αμφιβολίες αφήνουν ότι τα νέα αεροσκάφη τα οποία η Άγκυρα ζητά θα ενισχύσουν πρώτιστα τις δυνατότητές της στο Αιγαίο, όπως και τις επιχειρήσεις της στη Β.Α. Συρία, όπου μπορεί να πληγούν και φιλο-αμερικανοί Κούρδοι, φόβο τον οποίο εξέφρασε ο απεσταλμένος των Συριακών (Κουρδικών) δημοκρατικών δυνάμεων στην Ουάσινγκτον. Ακόμη, η ενίσχυση του οπλοστασίου της μπορεί να δίνει στην Άγκυρα κάποια άνεση αντιμετώπισης μιας ενδεχομένης επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων ειδικά στα νότια της Κρήτης, χώρο ευαίσθητο δεδομένων των ερευνών για υδρογονάνθρακες και της απόρριψης στην πράξη των Τουρκο-Λιβυκών μνημονίων. Όλες αυτές οι εκδοχές δίνουν το έδαφος σε μέλη του Κογκρέσου να αντιδρούν στην πώληση των νέων F-16 προς την Τουρκία, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή αποσταθεροποίηση, ενώ αναφέρεται και η τεχνική δυσκολία παράδοσης από την κατασκευάστρια Lockheed, καθώς εκτελούνται άλλες παραγγελίες.

Η συνάντηση των υπουργών των δυο χωρών είχε βέβαια τη συμβολική αξία της, αλλά δεν άλλαξε κάτι στην ουσία και η δυνητική έγκριση από το Κογκρέσο της πώλησης των F-16 τοποθετείται μετά τις τουρκικές εκλογές του Μαΐου. Διαφαίνεται πλέον κάποια κόπωση του αμερικανικού παράγοντα ως προς τις τουρκικές πιέσεις καθώς και η ένταξη των Σουηδών και Φινλανδών στο ΝΑΤΟ απομακρύνεται, τουλάχιστον προς το παρόν. Αυτές οι τουρκικές ενέργειες είναι προφανές ότι αποδυναμώνουν τη δυτική συμμαχία και δεν είναι τυχαίο το κοινό άρθρο στον γερμανικό τύπο των Μακρόν και Σολτς για μία γεωπολιτικά ανεξάρτητη, ισχυρή Ευρώπη, αν και τα μέχρι τώρα σημεία δείχνουν σημαντικές διαστάσεις απόψεων μεταξύ των μελών της ΕΕ. Μένει προς διερεύνηση, κατά πόσον το Λονδίνο θα έχει τη βούληση να υπερκεράσει τους αμερικανικούς χειρισμούς, ικανοποιώντας τα τουρκικά αιτήματα για αεροσκάφη 4ης γενιάς. 

Ο αμερικάνο-τουρκικός στρατηγικός μηχανισμός

Η προ ολίγων ημερών συνάντηση του Τσαβούσογλου με τον Μπλίνκεν εντάσσεται στο πλαίσιο της καθιέρωσης ενός μηχανισμού, ο οποίος επιτρέπει σε Τούρκους και Αμερικανούς αξιωματούχους να συναντιούνται για διάφορα θέματα από το εμπόριο και τα ανθρώπινα δικαιώματα έως τις προκλήσεις στη Συρία και την Ουκρανία, όπως είχε δηλώσει η Αμερικανίδα υφυπουργός Εξωτερικών για πολιτικές υποθέσεις Νούλαντ στην Άγκυρα τον περασμένο Απρίλιο. Τούρκοι αναλυτές εκτιμούν ότι οι διαφορές οι οποίες είναι αντικείμενο αυτής της πλατφόρμας επικοινωνίας συμπεριλαμβάνουν ειδικά την αγορά των Ρωσικών S-400 από την Τουρκία, τη συνεργασία της Ουάσιγκτον με την Κουρδική YPG στη Συρία, τις πολιτικές διαφορές στη Λιβύη και την Α. Μεσόγειο, καθώς και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτή η εξέλιξη υποδηλώνει απερίφραστα την αμερικανική πρόθεση να παρακολουθηθούν οι τουρκικές πρωτοβουλίες στενότερα και με πνεύμα συνεργασίας, καθώς οι ενέργειες της Άγκυρας απειλούν τη σταθερότητα και τις ισορροπίες σε κρίσιμες περιοχές (Α. Μεσόγειος, Συρία), ή υποβοηθούν τις δυτικές θέσεις (Ν. Καύκασος), ή συμβάλουν στη διαμεσολάβηση μεταξύ αντιπάλων (Ουκρανία, Ρωσία). 

Ποιος έχει περισσότερο ανάγκη τον άλλο;

Είναι όχι μόνο ρητορικό το ερώτημα, ποιος έχει περισσότερη ανάγκη τον άλλο, μεταξύ Τουρκίας και ΝΑΤΟ. Η Tουρκία διατηρεί πάντα τον αμφίθυμο καιροσκοπικό ρόλο της, αλλά φαίνεται ότι συμπορεύεται με τη Ρωσία εκμεταλλευόμενη παράλληλα τις συμφωνίες της με τη Δύση. ΄Έτσι, πούλησε μεν μη επανδρωμένα αεροσκάφη στην Ουκρανία, ενώ από την άλλη πλευρά δεν εφαρμόζει τις κυρώσεις της Δύσης κατά της Ρωσίας αποκομίζοντας σημαντικά οικονομικά οφέλη. Μεσολάβησε για την εξαγωγή των ουκρανικών σιτηρών, η οποία όμως έγινε παράλληλα με την εξαγωγή και των ρωσικών σιτηρών. Η τουρκική Halkbank κατηγορείται από το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ ότι βοήθησε το Ιράν να αποφύγει αμερικανικές χρηματο-οικονομικές κυρώσεις πολλών δισ. δολαρίων, υπόθεση η οποία βρίσκεται στο ανώτατο δικαστήριο. Η Άγκυρα συνεργάζεται με τη Ρωσία στον φιλόδοξο σχεδιασμό τροφοδοσίας της νότιας Ευρώπης με ρωσικό αέριο, υποσκάπτοντας την ευρωπαϊκή πολιτική ενεργειακής απεξάρτησης από τη Μόσχα. Στηρίζει στρατιωτικά τη μεταβατική λιβυκή κυβέρνηση και της δίνει κύρος πχ με την υπογραφή του πρόσφατου μνημονίου συνεργασίας για έρευνες υδρογονανθράκων, το οποίο και λιβυκά δικαστήρια θεωρούν παράνομο, αυξάνοντας την ένταση στην περιοχή. Εντείνει τη διένεξή της με την Ελλάδα και εμποδίζει τη σκανδιναβική εισδοχή στη Συμμαχία υποσκάπτοντας τη συνοχή του ΝΑΤΟ, γεγονός το οποίο ενισχύει τις ρωσικές θέσεις. Σε πρόσφατη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Τουρκίας και Ιράν συμφωνήθηκε η συνεργασία των δυο χωρών στη Συρία, ενώ συνεχίζεται μια Τούρκο-Συριακή συνεννόηση για συνάντηση των ηγετών των δύο χωρών, κίνηση την οποία στηρίζει και η Ρωσία. Παράλληλα, εφαρμόζοντας μια εκβιαστική πολιτική, η Άγκυρα απειλεί με εισβολή στη Β. Συρία και το Β. Ιράκ παρά τις έντονες αμερικανικές προειδοποιήσεις για αποφυγή στρατιωτικών εμπλοκών. Και βέβαια δεν λησμονείται η υποστήριξη την οποία η Τουρκία πρόσφερε στον ISIS και τις ανατρεπτικές μουσουλμανικές οργανώσεις στην περιοχή, κατά τα προηγούμενα χρόνια. Εύκολα γίνεται αντιληπτό από τα παραπάνω ότι κάθε άλλο παρά φιλο-δυτική είναι η στάση της Τουρκίας. Βέβαια, δεν μπορεί να κατηγορηθεί γι’ αυτό, εφόσον έτσι αντιλαμβάνεται το εθνικό συμφέρον της, άλλο αν δυσαρεστεί τους Δυτικούς. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να είναι μέλος του ΝΑΤΟ, ούτε να έχει τα οικονομικά και πολιτικά προνόμια που της δίνει η σχέση της με την ΕΕ. Είναι γνωστό ότι στελέχη της αμερικανικής γραφειοκρατίας θεωρούν την Τουρκία ως απαραίτητο σύμμαχο και με αυτήν την θεώρηση διαμορφώνονται οι σημερινές σχέσεις της με τη Δύση, αλλά έχουν αρχίσει να εντείνονται και οι αμερικανικές φωνές οι οποίες θεωρούν την Τουρκία αναξιόπιστο σύμμαχο. Η Τουρκία ασκεί ευκαιριακή πολιτική με τη Δύση προσπαθώντας να εκμεταλλευτεί κενά ισχύος όπου αυτά εμφανίζονται, πολλές φορές σε βάρος των δυτικών συμφερόντων. Είναι πολλοί εκείνοι οι οποίοι πρεσβεύουν ότι η Τουρκία θα μπορούσε να παύσει να είναι μέλος του ΝΑΤΟ και να υπάρξει μαζί της μια ειδική σχέση η οποία θα αναγνώριζε τα συμφέροντά της στον Ν. Καύκασο. Η Άγκυρα ζητά F-16 από τις ΗΠΑ και εναλλακτικά, Eurofighters από το Η.Β. Δεν ζητά όμως Sukhoi από τη Ρωσία, τα οποία φυσικά δεν θα τη διασφάλιζαν σε στιγμές έντασης με τον βόρειο γείτονά της.

Η Τουρκία έχει ανάγκη τη Δύση για να μπορεί να σταθεί απέναντι στον όγκο της Ρωσίας και στην καχυποψία, απέναντί της, των Αράβων και των Ιρανών. Οι ρόλοι θα μπορούσαν να αντιστραφούν και να είναι η Τουρκία εκείνη η οποία θα αποζητούσε τη δυτική στήριξη. Δεν είναι όμως ακόμη σαφής η αμερικανική πολιτική στη Μ. Ανατολή και τα ευκαιριακά κενά ισχύος τα οποία δημιουργεί εντείνουν την ασταθή ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή.        

Κατά την άποψή μας, όπως και άλλοτε έχουμε σημειώσει, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ένα Μεσογειακό Σύμφωνο των ευρωπαϊκών χωρών, το οποίο θα αποθάρρυνε όχι μόνο την Τουρκία αλλά και άλλους επίδοξους ταραχοποιούς, όσους εμπνέονται περισσότερο από τη νέα τάξη πραγμάτων και λιγότερο από το διεθνές δίκαιο. Η σταθερότητα την οποία μπορεί να προσφέρει η Ελλάδα με τον σαφή προσανατολισμό της ως μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ θα ήταν κρίσιμος παράγοντας επιτυχίας μιας τέτοιας εξέλιξης, ειδικά στην Α. Μεσόγειο.