Ο αντίλογος των όσων ειπώθηκαν στη σύσκεψη της ΠτΔ για τη Δικαιοσύνη

Του Λέανδρου Ρακιντζή

Με την αξιέπαινη και εντός του θεσμικού της ρόλου πρωτοβουλία της Πρόεδρου της Δημοκρατίας έλαβε χώρα, πριν λίγες μέρες, στο Προεδρικό Μέγαρο σύσκεψη με συμμετοχή όλων των επικεφαλής των ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας, του Προέδρου του ΔΣΑ και του Πρόεδρου της Ομοσπονδίας των δικαστικών υπαλλήλων για θέματα σχετικά με τη δικαιοσύνη.

Με την εισαγωγική της τοποθέτηση η κ. Πρόεδρος ζήτησε από τους φορείς της δικαιοσύνης να προβληματιστούν και συνεργαστούν με την ανταλλαγή απόψεων για την επίλυση των διαχρονικών προβλημάτων της δικαιοσύνης.

Τέθηκε το θέμα της αλλαγής του τρόπου επιλογής της ηγεσίας των δικαστηρίων. Σαφώς το ζήτημα είναι κομβικό για την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, αλλά, εκτός του ότι απαιτείται προς τούτο συνταγματική αναθεώρηση, όλοι οι τρόποι που έχουν προταθεί μέχρι τώρα δεν υπερέχουν του ισχύοντος. Αντίθετα, με την πρόταση να μην ανατίθεται στους συνταξιοδοτούμενους δικαστές καθήκοντα και εξουσίες, νομίζω, ότι οι δικαστές με την πείρα τους αποτελούν πολύτιμο κεφάλαιο και πρέπει να χρησιμοποιούνται με νόμιμες διαδικασίες επιλογής.

Κάθε θεσμός για να μπορέσει να λειτουργήσει ικανοποιητικά πρέπει λόγω του έργου που αποδίδει να απολαμβάνει της εμπιστοσύνης των πολιτών, η οποία για τη δικαιοσύνη κατά δημοσκόπηση της 6-9-22 ανέρχεται στο μόλις 15%. Τα αίτια δεν είναι μόνο οι αδικαιολόγητες καθυστερήσεις για την απονομή της, που φθάνουν στα όρια της αρνησιδικίας, η αναποτελεσματικότητα για την εμπέδωση της δημόσιας ασφάλειας, που οφείλεται και στην ατελή νομοθεσία,  η ποιότητα των δικαστικών αποφάσεων, που πολλές δεν πείθουν για την ορθότητα τους, η διακριτική μεταχείριση των επωνύμων, που οι περισσότεροι αποδίδονται λευκοί στην κοινωνία δια της παραγραφής των αδικημάτων τους και το μεγάλο κόστος των διαδίκων, που όπως λέει ο λαός, αν θέλεις να καταστρέψεις κάποιον κάντου δίκες.

Τέθηκε το θέμα συγχώνευσης δικαστηρίων. Σαφώς ο δικαστικός χωροταξικός χάρτης, που αποτελεί κληρονομιά του παρελθόντος και της ιδρύσεως δικαστηρίων για πολιτικούς λόγους, πρέπει να μελετηθεί βάσει στατιστικών στοιχειών και να αναμορφωθεί βάσει των πραγματικών αναγκών και όχι προς εξυπηρέτηση των τοπικών κοινωνιών και των δικηγόρων. Συγκεκριμένα ολόκληρη η Αττική εξυπηρετείται σε πρώτο βαθμό μόνο από το Πρωτοδικείο Αθηνών και όσες προσπάθειες έγιναν να διασπαστεί σε δύο ή τέσσερα περιφερειακά πρωτοδικεία απέτυχαν εξ αιτίας της αντιδράσεως των δικηγόρων, με αποτέλεσμα να ταλαιπωρούνται καθημερινά πάρα πολλοί διάδικοι και μάρτυρες. Αντίθετα, εντός της περιφέρειας άλλων νομών λειτουργούν δικαστήρια που παρουσιάζουν ελάχιστη κίνηση, τα οποία για τα σημερινά δεδομένα βρίσκονται σε μικρή απόσταση από το δικαστήριο της πρωτεύουσας, που παρουσιάζουν, αλλά θα μπορούσαν να παραμείνουν μόνο ως μεταβατική έδρα του μεγαλύτερου δικαστηρίου.

Ως προς το κρίσιμο ζήτημα της καθυστέρησης της απονομής της δικαιοσύνης στο οποίο είμαστε "πρωταθλήτρια" χώρα στην Ε.Ε. και που κανένας από τους συμμετέχοντες δεν πρότεινε λύση παρά μόνο ευχολόγια παρατηρούμε τα εξής: Σαφώς η ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης θα βοηθήσει κατά πολύ τις διαδικασίες της απονομής της όχι όμως και τη δικανική κρίση, που αποτελεί προσωπική υπόθεση του δικαστή. Σύμφωνα όμως με τοποθέτηση της ΠΤΔ υπάρχει σημαντική βελτίωση για τις διοικητικές διαφορές, για την επίλυση όμως μιας αστικής διαφοράς απαιτούνται κατά μέσο όρο 1771 ημέρες έναντι των 455 του ευρωπαϊκού μέσου όρου, οι δε ποινικές υποθέσεις εκδικάζονται στα όρια της παραγραφής του αδικήματος. 

Δεν μπορώ να εκφέρω γνώμη για τα αίτια της καθυστέρησης στη διοικητική δικαιοσύνη, όμως για τη σημερινή καθυστέρηση στην πολιτική και ποινική δικαιοσύνη παρατηρώ τα εξής: Φαίνεται, ότι η καθυστέρηση στην έκδοση πολιτικών αποφάσεων δεν αφορά μόνο τις από νομική και ουσιαστική άποψη πολύ δύσκολες υποθέσεις αλλά επεκτείνεται στις πολύ απλές ακόμα ερήμην υποθέσεις και στη με τυπική πράξη δημοσίευση των διαθηκών, που προκαλεί μεγάλη οικονομική και κοινωνική ζημία στους πολίτες και κλονίζει την εμπιστοσύνη των πολιτών στον θεσμό της δικαιοσύνης.

Τα αίτια της καθυστέρησης της πολιτικής διαδικασίας είναι πολλά και ποικίλα και με δεδομένο, ότι δεν έχουμε αύξηση του αριθμού των υποθέσεων, πρέπει να αναζητηθούν κατά περίπτωση σε προσωπικούς λόγους των δικαστών, αλλά κυρίως με τον περιορισμό της ενώπιον του δικαστηρίου εξέτασης των μαρτύρων δεν υπάρχει πλέον η ζώσα διαδικασία, που διευκολύνει τον σχηματισμό της δικανικής κρίσης και έτσι δυσχεραίνεται η εκτίμηση των αποδείξεων από τον δικαστή, εκτός του ότι οι αλλεπάλληλες τροποποιήσεις των δικονομικών διατάξεων επιτείνουν το πρόβλημα.

Η καθυστέρηση της απόδοσης της ποινικής δικαιοσύνης ουσιαστικά ξεκίνησε όταν η τότε πολιτική ηγεσία δέχτηκε τα συνδικαλιστικά αιτήματα των δικηγόρων και δικαστικών γραμματέων και καθόρισε το ωράριο λειτουργίας των ποινικών δικαστηρίων μέχρι την 3μμ, δηλαδή επί 6 ώρες, στο οποίο συμπεριλαμβάνεται και ο χρόνος διάσκεψης και αναψυχής των δικαστών, που σημαίνει ότι δεν επαρκεί ο χρόνος να εκδικαστούν όλες οι εισαγόμενες υποθέσεις. Το πρόβλημα επιτείνεται από την εισαγωγή του νέου ΠΚ και τις τροποποιήσεις του με αποτέλεσμα να ισχύουν τρεις ΠΚ, αλλά κυρίως μετά την τελευταία τροποποίηση του άρθρου 349 ΚΠΔ χορήγηση αφειδώς αναβολών δικασίμου με αποτέλεσμα να έχει σωρευθεί ένας μη διαχειρίσιμος όγκος ποινικών υποθέσεων. (Το άρθρο 349ΚΠΔ και ο φούρνος του Ναστραντίν Χότζα). Η μόνη λύση είναι η επέκταση του ωραρίου λειτουργίας του δικαστηρίου επί δίωρο και η γενική απαγόρευση των αναβολών δικασίμου παρά μόνο διακοπή της δίκης για λόγους ανώτερης βίας, ώστε σε βάθος χρόνου να μηδενιστούν οι εκκρεμείς υποθέσεις, αλλά η λύση αυτή αποτελεί κόκκινη γραμμή για τους δικηγόρους και τους δικαστικούς γραμματείς.

Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας συνέστησε να υπάρξει μόνιμος θεσμοθετημένος διάλογος σε όλους τους δικαστικούς μηχανισμούς της χώρας μεταξύ λειτουργών και συλλειτουργών της Θέμιδας και δικαστικών υπαλλήλων για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Δεν νομίζω όμως ότι είναι δυνατόν να υπάρξει ουσιαστική πρόοδος στην επίλυση των προβλημάτων χωρίς την αποτελεσματική παρέμβαση της Πολιτείας, που θα αποβλέπει μόνο στο δημόσιο συμφέρον και όχι στην ικανοποίηση συνδικαλιστικών αιτημάτων, όπως συνήθως γίνεται. 

Γεγονός όμως είναι ότι η παραπάνω πρωτοβουλία της ΠτΔ αναδεικνύει τη σοβαρότητα των διαχρονικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η δικαιοσύνη στη χώρα μας και τη δυσκολία επιλύσεως τους.

* Ο Λέανδρος Τ. Ρακιντζής είναι Αρεοπαγίτης ε.τ.