Φορολογική ανταγωνιστικότητα και διεθνής συμφωνία για εταιρική φορολογία

Του Γιώργου Μανάλη

Στις 8 Οκτωβρίου 2021, 136 χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ οι οποίες αποτελούν το 90% της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας, συμφώνησαν ένα φορολογικό πλαίσιο το οποίο αλλάζει ριζικά τον τρόπο φορολόγησης των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Η συμφωνία αυτή προβλέπει δύο καίριες τομές. Πρώτον, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις θα υποχρεώνονται πλέον να καταβάλλουν φόρο σε χώρες στις οποίες ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα και αντλούν κέρδη, ανεξάρτητα από το εάν διατηρούν φυσική παρουσία ή όχι. Δεύτερον, η συμφωνία θα επιτρέπει στις χώρες να επιβάλλουν ελάχιστο φορολογικό συντελεστή 15% επί των κερδών των πολυεθνικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στο έδαφός τους.

Η συμφωνία μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ έρχεται να δώσει απάντηση σε πολλαπλές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα κράτη σχετικά με τη φορολογική τους πολιτική. Σε πρώτο επίπεδο, προσφέρει μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για τις κυβερνήσεις να αντλήσουν φορολογικά έσοδα, ειδικά σε μία περίοδο κατά την οποία οι οικονομίες ανά τον κόσμο ανακάμπτουν από την πανδημία και τα έχουν ιδιαίτερη ανάγκη. Επιπλέον, η φορολογική συμφωνία συνιστά σημαντικό εμπόδιο σε πρακτικές φοροαποφυγής. Πολυεθνικές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα τεχνολογικοί κολοσσοί, ιδρύουν θυγατρικές εταιρείες σε φορολογικούς παραδείσους, αποφεύγοντας - μέσα στα πλαίσια του νόμου - την καταβολή φόρων σε χώρες από τις οποίες αντλούν τα περισσότερα κέρδη τους. Τέλος, η συμφωνία αναμένεται να περιορίσει σημαντικά τον διακρατικό ανταγωνισμό για την προσέλκυση φυσικής παρουσίας επιχειρήσεων, μέσω χαμηλών φορολογικών εταιρικών συντελεστών.

Σχετικά με το τελευταίο σημείο, φορολογικοί παράδεισοι ανά τον κόσμο επιβάλλουν χαμηλή φορολογία με σκοπό τη λογιστική μεταφορά του όγκου πωλήσεων πολυεθνικών εταιρειών στο έδαφός τους. Οι χώρες επωφελούνται αντλώντας φορολογικά έσοδα, ενώ οι επιχειρήσεις από τη χαμηλή φορολογία. Ο ανταγωνισμός αυτός αποτελεί ένα διαχρονικό πρόβλημα ακόμα και στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου οι εταιρικοί φορολογικοί συντελεστές διαφέρουν σημαντικά. Χώρες όπως η Πορτογαλία επιβάλλουν υψηλούς φορολογικούς συντελεστές (31,5%) ενώ χώρες όπως η Ιρλανδία και η Ουγγαρία διακρίνονται από ιδιαίτερα χαμηλούς συντελεστές, 12,5% και 9% αντίστοιχα. Αναμφίβολα, η διακρατική συμφωνία για τον εταιρικό φόρο θα μειώσει αισθητά τις διαφορές αυτές, επιφέροντας μια κάποια εξίσωση στους εταιρικούς φορολογικούς συντελεστές. 

Δέκα ημέρες μετά την υπογραφή της διεθνούς συμφωνίας για την εταιρική φορολογία, στις 18 Οκτωβρίου, το ανεξάρτητο, μη κερδοσκοπικό ινστιτούτο "Tax Foundation”, το οποίο εξειδικεύεται σε θέματα φορολογίας, δημοσίευσε τον δείκτη φορολογικής ανταγωνιστικότητας (International Tax Competitiveness Index 2021) για τις χώρες του ΟΟΣΑ. Παρά το γεγονός πως ο δείκτης φορολογικής ανταγωνιστικότητας για το έτος 2021 δε λαμβάνει υπόψη του τις αλλαγές που θα φέρει η συμφωνία για τον εταιρικό φόρο, τα συμπεράσματα που προκύπτουν για τον σχεδιασμό της φορολογικής πολιτικής είναι πολλαπλά και ενδιαφέροντα.

Ο δείκτης φορολογικής ανταγωνιστικότητας αποτελεί μία κατάταξη των διαφορετικών φορολογικών συστημάτων ανά τις χώρες του ΟΟΣΑ με βάση δύο κριτήρια, την ουδετερότητα (την ικανότητα δηλαδή του φορολογικού πλαισίου να αντλεί φορολογικά έσοδα, στρεβλώνοντας όσο το δυνατόν λιγότερο τα οικονομικά κίνητρα της φορολογικής βάσης) και την ανταγωνιστικότητα. Για τη δημιουργία του δείκτη, οι αναλυτές του "Tax Foundation” λαμβάνουν υπόψη τους εταιρικούς φόρους, φόρους ατομικού εισοδήματος, φορολογία κατανάλωσης και ακίνητης περιουσίας. 

Η εξίσωση των εταιρικών φορολογικών συντελεστών ανά τον κόσμο ως αποτέλεσμα της διεθνούς συμφωνίας των 136 χωρών προτρέπει τις κυβερνήσεις να εστιάσουν σε αλλαγές που αφορούν άλλες πηγές φορολογικών εσόδων, αποφεύγοντας να εισέλθουν σε ένα διακρατικό φορολογικό ανταγωνισμό μειώνοντας εταιρικούς συντελεστές. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ελλάδας, η οποία τα  τελευταία δύο χρόνια (2020, 2021) παραμένει στην 29η θέση (από συνολικά 37 χώρες του ΟΟΣΑ) παρά το γεγονός ότι μέσα στο 2021 μείωσε τον εταιρικό συντελεστή φορολογίας εισοδήματος από το 24% στο 22%. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στους τομείς της φορολόγησης εργασίας και του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας, προβαίνοντας σε φορολογικές ελαφρύνσεις στη μισθωτή εργασία και αύξηση της φορολογικής βάσης σχετικά με τον ΦΠΑ. Οι προτάσεις πολιτικής είναι γνωστές ήδη από το Σχέδιο Ανάπτυξης της Ελληνική Οικονομίας από την επιτροπή Πισσαρίδη, και τα περιθώρια βελτίωσης του φορολογικού πλαισίου είναι πολλά. Ωστόσο, η διεθνής συμφωνία ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ για την εταιρική φορολόγηση προσφέρει τη δυνατότητα στην ελληνική κυβέρνηση να εστιάσει τις προσπάθειες της απερίσπαστα σε πηγές φορολογικών εσόδων οι οποίες δύνανται να επιφέρουν αισθητή βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού φορολογικού πλαισίου. 

* Ο κ. Γιώργος Μανάλης είναι Μεταδιδακτορικός Ερευνητής - Υπότροφος της Ερευνητικής Έδρας Α. Γ. Λεβέντη - Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ)