Η τραγωδία των "Greek Statistics"

Του Βασίλη Σαραφίδη 

Η διαχρονική έλλειψη αξιοπιστίας των στατιστικών στοιχείων που παρήγαγε η Ελλάδα για τα δημοσιονομικά της μεγέθη, απέβη καθοριστική σε ό,τι αφορά τη χρεωκοπία της χώρας το 2010 καθώς και την αδυναμία της να βγει από την κρίση μέχρι σήμερα.

Ο λόγος είναι απλός: στον βαθμό που τα διαρθρωτικά προβλήματα μιας οικονομίας προκαλούν χρόνια δημοσιονομικά ελλείμματα και υψηλό δημόσιο χρέος, η χάραξη μιας αποτελεσματικής οικονομικής πολιτικής προϋποθέτει την αληθή και ακριβή απεικόνιση της δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας. Αυτή με τη σειρά της εξαρτάται σε κρίσιμο βαθμό από την ακεραιότητα, την αντικειμενικότητα και την αμεροληψία της εθνικής στατιστικής υπηρεσίας, τουτέστιν από την προστασία της έναντι οιονδήποτε πολιτικών παρεμβάσεων.

Δυστυχώς όμως, η εξασφάλιση ανεξάρτητης λειτουργίας της ΕΣΥΕ (Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος) ουδέποτε βρισκόταν ψηλά στις προτεραιότητες των περισσότερων ελληνικών κυβερνήσεων κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης. Αντιθέτως, η ωραιοποίηση των στατιστικών στοιχείων αποτέλεσε έναν μόνιμο κανόνα συμπεριφοράς, με σκοπό τη συνέχιση ανέφικτων παροχών για την παραμονή στην εξουσία, ή τη μεταφορά του όλου προβλήματος στην επόμενη κυβέρνηση.

Όπως διαπιστώνουν οι Moutos, T. and C. Tsitsikas (2010, Whither Public Interest: The Case of Greece’s Public Finances, βλ. εδώ, σελ. 197) (η μετάφραση είναι του αρθρογράφου):

"Η ιστορία της ΕΣΥΕ αποκαλύπτει ότι ο επικεφαλής της (Γενικός Γραμματέας) αντικαθίστατο κάθε φορά που ένα νέο κόμμα ερχόταν στην εξουσία. Ο κύριος στόχος αυτής της πρακτικής ήταν ο έλεγχος της ροής πληροφοριών. Από αυτή την άποψη, η προσωπική ή πολιτική υπακοή του επικεφαλής ήταν ο πιο κρίσιμος παράγοντας για τον διορισμό του."

Η συμπεριφορά αυτή συνιστά μια μαύρη σελίδα της σύγχρονης οικονομικής ιστορίας μας. Επιπλέον, αποτελεί βαθύτατο δημοκρατικό έλλειμμα για τη χώρα μας καθότι σε μια δημοκρατική κοινωνία η ανεξαρτησία της εθνικής στατιστικής υπηρεσίας είναι ταυτόσημη με την ελευθερία λόγου και έκφρασης.

Ελλείψει ανεξαρτησίας της ΕΣΥΕ, ο πειρασμός για πολιτικές παρεμβάσεις και ωραιοποίηση των δημοσιονομικών στοιχείων αυξανόταν ανάλογα με το διακύβευμα. Εξαίρεση δεν μπορούσε φυσικά να αποτελέσει το χρονικό διάστημα κατά το οποίο η Ελλάδα βρισκόταν σε πορεία ένταξης στην ΟΝΕ, ούτε όμως και η μετέπειτα περίοδος κατά την οποία, σύμφωνα με το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, τα κράτη-μέλη όφειλαν να επιτυγχάνουν ελλείμματα κάτω από το όριο του 3%του ΑΕΠ.

Καθόλη την περίοδο αυτή, η Γιούροστατ εξέφραζε επιφυλάξεις για τα στατιστικά στοιχεία που δημοσιοποιούσε η ΕΣΥΕ στις εξαμηνιαίες κοινοποιήσεις¹, με πρωτοφανή συχνότητα αναλογικά με άλλες χώρες της Ευρωζώνης, κάνοντας μάλιστα λόγο για "ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από έλλειψη ελέγχων και ισορροπιών, ασαφή και παραποιημένα στοιχεία και χαλαρότητα και ελλιπή συντονισμό των θεσμών" (βλ. εδώ, σελ. 26).

Έτσι δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι μέσα σε μια πενταετία τα δημοσιονομικά στοιχεία που παρήγαγε η Ελλάδα υπέστησαν 2 σημαντικές αναθεωρήσεις (με αποτέλεσμα κάθε φορά την αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος και του χρέους), εκθέτοντας ανεπανόρθωτα την αξιοπιστία της χώρας μας, και υπονομεύοντας τη δυνατότητα πρόσβασης στις διεθνείς κεφαλαιαγορές. Είναι χαρακτηριστικό δε ότι και στις δυο περιπτώσεις, οι παραβάσεις αποκαλύφθηκαν την επομένη σχεδόν των εκλογών του 2004 και του 2009, οι οποίες οδήγησαν σε αλλαγή κυβέρνησης.

Συγκεκριμένα, σε έκτακτη έκθεση της Γιούροστατ για τα στατιστικά στοιχεία της Ελλάδας τον Νοέμβριο του 2004 (βλ. εδώ), διαπιστώνεται εκτεταμένη έλλειψη συμμόρφωσης με τους ευρωπαϊκούς κανόνες του ΕΣΛ95 (Ευρωπαϊκό Σύστημα Λογαριασμών)² η οποία είχε ως αποτέλεσμα την μη ορθή υποβολή στατιστικών στοιχείων για τα έτη 1997-2003 σε τουλάχιστον 11 κατηγορίες δημοσίων δαπανών (βλ. Παράρτημα Α του παρόντος άρθρου).

Όπως είναι φυσικό κι επόμενο, αναθεωρήσεις τόσο εκτεταμένης κλίμακας όπως αυτή του 2004, προκάλεσαν έντονη αμφισβήτηση όσον αφορά την αξιοπιστία των στατιστικών στοιχείων που παρήγαγε η Ελλάδα για τα δημοσιονομικά της μεγέθη, δημιουργώντας ερωτήματα στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη για το αν η Ελλάδα ήταν έτοιμη να συμμετάσχει στο εγχείρημα του κοινού νομίσματος. 

Οι εκλογές του 2004 ανέδειξαν πρωθυπουργό τον κ. Κ. Καραμανλή. Η νέα κυβέρνηση της ΝΔ δεσμεύτηκε άμεσα απέναντι στους εταίρους της ότι θα εξυγιάνει την ΕΣΥΕ. Δυστυχώς όμως, όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια, όχι μόνο δεν βελτιώθηκε η ποιότητα των στατιστικών στοιχείων που παρήγαγε η Ελλάδα την περίοδο 2005-2009, αντιθέτως η αξιοπιστία της Ελλάδας έπεσε στα τάρταρα.

Συγκεκριμένα, ενώ η έκθεση της Γιούροστατ το 2004 διαπίστωσε σωρεία θεμάτων που αφορούσαν πρωτίστως έλλειψη συμμόρφωσης με τους υφιστάμενους ευρωπαϊκούς κανόνες, η έκθεση της Γιούροστατ το 2010 (βλ. εδώ, σελ. 26) για τα δημοσιονομικά ελλείμματα και το χρέος της Ελλάδος την περίοδο 2005-2009, κάνει λόγο για εσκεμμένη υποβολή λανθασμένων στοιχείων σε πλήθος περιπτώσεων (βλ. Παράρτημα Α του παρόντος άρθρου).

Στη συγκεκριμένη έκθεση-κόλαφο του 2010 της Γιούροστατ γίνεται λόγος μεταξύ άλλων για(σελ. 4):

"έλλειψη λογοδοσίας από την πλευρά των μεμονωμένων φορέων που παρέχουν στοιχεία για τις κοινοποιήσεις της ΔΥΕ, (π.χ. έλλειψη γραπτής τεκμηρίωσης ή επικύρωσης, σε ορισμένες περιπτώσεις ανταλλαγή στοιχείων μέσω τηλεφώνου)",

ενώ στην σελίδα 20 της έκθεσης επισημαίνεται ότι:

"... μεταξύ 2005 και 2009, σε σύνολο πάνω των 10 κοινοποιήσεων στα πλαίσια της ΔΥΕ, η Eurostat διατύπωσε επιφυλάξεις για την ποιότητα των στοιχείων που είχαν υποβάλλει οι ελληνικές αρχές πέντε φορές, κατά πολύ περισσότερες από ό,τι για οποιοδήποτε άλλο κράτος-μέλος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση της Ελλάδας, η Eurostat έκανε ημι-μόνιμη και εκτεταμένη χρήση των υφιστάμενων εξουσιών της προκείμενου να παρακολουθεί τα στοιχεία της Ελλάδας για την ΔΥΕ. Η Ελλάδα  είναι το μόνο κράτος μέλος όπου έχουν γίνει μεθοδολογικές επισκέψεις".

Η απελπισία της Γιούροστατ για την "ιδιάζουσα" περίπτωση της Ελλάδας είναι απολύτως εμφανής στην σελίδα 9 της έκθεσης, όπου γίνεται αναφορά στο ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο διασφάλισης της ποιότητας του συστήματος, και αναφέρεται επί λέξει ότι:

"Οι εταίροι του Ευρωπαϊκού Στατιστικού Συστήματος θα πρέπει να συνεργάζονται καλή τη πίστει. Εσκεμμένη μη ορθή υποβολή στοιχείων ή απάτη δεν προβλέπονται στον κανονισμό".

Η προπεριγραφείσα σαθρή πραγματικότητα της περιόδου 1997-2009 δεν επέτρεψε να δημιουργηθεί σαφής εικόνα για την δημοσιονομική κατάσταση της χώρας μας. Η διαχρονική έλλειψη αξιοπιστίας των στατιστικών στοιχείων που παρήγαγε η Ελλάδα για τα δημοσιονομικά της μεγέθη αποτελεί βασική αιτία για την αδυναμία της χώρας μας να αντιδράσει εγκαίρως και να αναστρέψει την πορεία προς τη χρεοκοπία της το 2010.

Εξ όσων γνωρίζω, ουδέποτε κάποιος ανέλαβε μέχρι σήμερα τις ευθύνες που του αναλογούν.

Το ΠΑΣΟΚ αρκέστηκε στο παρελθόν να αποδώσει τα επικριτικά σχόλια που έχει δεχτεί κατά καιρούς για τα "Greek Statistics" της διακυβέρνησής του, αποκλειστικά και μόνο στην "εξαιρετικά άτυχη πολιτική έμπνευση" της ΝΔ να υιοθετήσει μια καινούργια μέθοδο καταγραφής δαπανών για εξοπλιστικά προγράμματα, σύμφωνα με την οποία οι δαπάνες χρεώνονται την ημέρα κατάθεσης προκαταβολών για την αγορά αμυντικών εξοπλισμών και όχι την ημέρα παραλαβής του υλικού (βλ. π.χ. την επιστολή των κ. Κ. Σημίτη και Γ. Στουρνάρα στην Guardian το 2011).

Η δε ΝΔ του κ. Α. Σαμαρά εξυπηρετήθηκε τα μέγιστα από την προπαγάνδα που ανέπτυξε η η υπερ-λαϊκιστική πτέρυγα της τότε αντιπολίτευσης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ περί "εσκεμμένου μαγειρέματος του ελλείμματος" από την κυβέρνηση του κ. Γ. Παπανδρέου. Η έλλειψη πολιτικού θάρρους της ΝΔ να αναλάβει τις ευθύνες της, έδωσε τροφή μεταξύ άλλων και στη γνωστή μπουρδολογία περί "επονείδιστου χρέους". Με τον τρόπο αυτό, συνετέλεσε καθοριστικά στη δημιουργία του πιο σημαντικού ελλείμματος που υπάρχει στη χώρα μας, το έλλειμμα κοινωνικής συναίνεσης.

Εν συγκρίσει με όλα αυτά, ο κ. Α Γεωργίου, πρόεδρος της ΕΛΣΤΑΤ (πρώην ΕΣΥΕ) την περίοδο 2010-2015, σύρεται ακόμη στα δικαστήρια, παρά το γεγονός ότι σε πέντε περιπτώσεις εισαγγελείς και ανακριτές αποφάνθηκαν ότι είναι αθώος. Επί των ημερών του, το καταγεγραμμένο δημοσιονομικό έλλειμμα του 2009 αυξήθηκε από το 13,6% του ΑΕΠ στο 15,4% επειδή συμπεριελήφθησαν οι δαπάνες του δημοσίου για 17 ζημιογόνες δημόσιες επιχειρήσεις, όπως άλλωστε προβλεπόταν στο ΕΣΛ95 ήδη από το 2000 (η διαμάχη γύρω από το έλλειμμα του 2009 περιγράφεται με σαφήνεια σε ομότιτλο άρθρο τής κ. Μ. Ξαφά).

Αυτή είναι η τραγωδία των "Greek Statistics" στη χώρα μας.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α

Παραδείγματα εσφαλμένων δημοσιονομικών στοιχείων που υποβλήθηκαν στην Γιούροστατ κατά την περίοδο 1997-2003 συμπεριλαμβάνουν τα ακόλουθα:

Αναλήψεις χρεών και εγγυήσεις: παρά το γεγονός ότι οι λογιστικοί κανόνες για την καταγραφή αναλήψεων χρεών λόγω καταπτώσεων εγγυήσεων έχουν καθιερωθεί από το 1995, στην περίπτωση της Ελλάδας η εφαρμογή τους από την ΕΣΥΕ φαίνεται πως δεν πραγματοποιήθηκε με σωστό τρόπο και τα στατιστικά στοιχεία υπόκεινταν συχνές μετατροπές. Υπολογίζεται ότι τη διετία 2000-2001 οι δαπάνες για αναλήψεις χρεών υποεκτιμήθηκαν σε πρώτη φάση κατά 673 εκατ. ευρώ (βλ. εδώ, Annex 6).

Κεφαλαιακές ενισχύσεις δημόσιων επιχειρήσεων: ύστερα από αλλεπάλληλες κοινές συνεδριάσεις της Γιούροστατ και της ΕΣΥΕ τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 2002, η Ελλάδα αποδέχτηκε ότι δεν εφάρμοζε σωστά τους κανόνες του ΕΣΛ95 που διέπουν τις κεφαλαιακές ενισχύσεις δημόσιων επιχειρήσεων (κυρίως όσον αφορά τον ΟΣΕ, την εταιρεία Μετρό της Αθήνας και την ΕΓΝΑΤΙΑ). Η εφαρμογή των κανόνων του ΕΣΛ95 για τις κεφαλαιακές ενισχύσεις δημόσιων επιχειρήσεων, οδήγησε στην αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος του 1999 κατά  825 εκατ. ευρώ, δηλ. 0,73 ποσοστιαίες μονάδες. Παρομοίως, λόγω της αναθεώρησης των στοιχείων για κεφαλαιακές ενισχύσεις, το δημοσιονομικό έλλειμμα τα έτη 2000 και 2001 αυξήθηκε κατά 0,8 και 0,9 ποσοστιαίες μονάδες αντίστοιχα (βλ. εδώ, Annex 8).

Επιχορηγήσεις από την ΕΕ: την περίοδο 1997-2003 οι επιχορηγήσεις της ΕΕ καταχωρίζονταν  ως έσοδα της κυβέρνησης (με θετική επίδραση στο έλλειμμα), ενώ έβγαιναν από το ταμείο όχι ως δαπάνη (όπως θα έπρεπε) αλλά ως χρηματοοικονομικές συναλλαγές (χωρίς επίδραση στο έλλειμμα). Η αναγκαία διόρθωση που έγινε στους λογαριασμούς, αύξησε το δημοσιονομικό έλλειμμα μόνο για το 2003 κατά 475 εκατ. ευρώ, δηλ. 0,3 ποσοστιαίες μονάδες (βλ. εδώ, Annex 11).

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β

Παραδείγματα εσφαλμένων δημοσιονομικών στοιχείων που υποβλήθηκαν στην Γιούροστατ κατά την περίοδο 2005-2009 συμπεριλαμβάνουν τα ακόλουθα:

Δαπάνες για δεδουλευμένους τόκους: αν και οι συγκεκριμένες δαπάνες φαίνεται πως είχαν υπολογιστεί σωστά σε πρώτη φάση, εντούτοις τα τελικά στοιχεία υποβλήθηκαν με λάθη σε δύο κοινοποιήσεις ΔΥΕ (Διαδικασία Υπερβολικού Ελλείμματος) του 2009. Συγκεκριμένα, το ΓΛΚ (Γενικό Λογιστήριο Κράτους) καταχώρησε το ποσό των 45 εκατ. ευρώ έναντι του σωστού ποσού των 495 εκατ. ευρώ. Παρέλειψε δηλ. το ΓΛΚ να προσθέσει ένα ψηφίο ανάμεσα στο τέσσερα και το πέντε, με αποτέλεσμα το έλλειμμα του 2008 να μειωθεί λανθασμένα κατά 450 εκατ. ευρώ (βλ. εδώ, σελ. 29-30).

Δαπάνες για τα νοσοκομεία: σύμφωνα με σχετική έρευνα, την περίοδο 2005-2008 οι ανεξόφλητες υποχρεώσεις των νοσοκομείων έφτασαν το ποσό των 3,3 δισ. ευρώ. Εντούτοις, σε δύο κοινοποιήσεις ΔΥΕ του 2009 η ΕΣΥΕ κατέγραψε δαπάνες μόνο 2,3 δισ. ευρώ, μειώνοντας εσφαλμένα το έλλειμμα για τα έτη 2007 και 2008. Σύμφωνα με την Γιούροστατ, "αυτό πρέπει να θεωρηθεί ως περίπτωση εσκεμμένης υποβολής λανθασμένων στοιχείων" (βλ. εδώ, σελ. 36).

Ακυρώσεις συμβάσεων ανταλλαγής (swaps): τα εφάπαξ ποσά που εισέπραξε η κυβέρνηση λόγω ακυρώσεων swaps καταχωρήθηκαν εσφαλμένα ως έσοδο της κυβέρνησης, μειώνοντας έτσι το έλλειμμα για το 2008 κατά 210 εκατ. ευρώ. Σύμφωνα με την Γιούροστατ, υπάρχουν ενδείξεις ότι το ΓΛΚ γνώριζε τον τρόπο υπολογισμού της διόρθωσης χωρίς να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες (βλ. εδώ, σελ. 29).

¹ Oι κανονισμοί της ΕΕ απαιτούν από τα κράτη-μέλη της ΕΕ να υποβάλουν στη Γιούροστατ δημοσιονομικά στοιχεία δύο φορές ετησίως, στο τέλος Μαρτίου και τέλος Σεπτεμβρίου (βλ. π.χ. εδώ, σελ. 3). Τα στοιχεία κάθε κοινοποίησης αφορούν δημοσιονομικά αποτελέσματα των 4 προηγούμενων  ετών, καθώς και εκτιμήσεις για το τρέχον έτος.

² Το ΕΣΛ95 αντικατέστησε το ΕΣΛ79 τον Φεβρουάριο του 2000 (βλ. εδώ, σελ. 3). Συνεπώς, τα δημοσιονομικά στοιχεία για το έτος 1999, τα οποία κοινοποιήθηκαν τον Μάρτιο του 2000 (πριν δηλ. πραγματοποιηθεί το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Santa Maria da Feira τον Ιούνιο του 2000, όπου λήφθηκε η θετική απόφαση συμμετοχής της Ελλάδος στην Ευρωζώνη), όφειλαν να ακολουθούν τους κανόνες που διέπουν το ΕΣΛ95. Τον Σεπτέμβριο του 2014 το ΕΣΛ95 αντικαταστάθηκε από το ΕΣΑ 2010 (βλ. εδώ, σελ 1).

* Ο κ. Βασίλης Σαραφίδης είναιαναπληρωτής καθηγητής Οικονομετρίας,μέλος της Δημοκρατικής Ευθύνης και διοικητικό στέλεχος του ΑΙΜΣ