Του Γιάννη Γκαφάνη

Από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας παρατηρείται σαφής μεταστροφή στη στάση και τις θέσεις των εταιρειών, αναφορικά με το ρόλο και τη σημασία του ανθρώπινου δυναμικού στη λειτουργία τους. Η τεχνολογική επανάσταση κατέστησε πλέον επιτακτική την ανάγκη ύπαρξης εξειδικευμένου και άριστα καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού, ικανού να αξιοποιήσει τη νέα εξελιγμένη υλικοτεχνική υποδομή και τις νέες μεθόδους εργασίας, κατά τον καλύτερο για τις επιχειρήσεις τρόπο, ώστε αυτές να αποκτήσουν συγκριτικό πλεονέκτημα παραγωγικότητας και αποδοτικότητας στις προσπάθειες τους για μια επιτυχημένη πορεία σε συνθήκες σκληρού ανταγωνισμού στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.

Όλες οι μέχρι τότε κρατούσες αντιλήψεις περί ανθρώπινου δυναμικού άρχισαν να υποχωρούν, δίδοντας την θέση τους σε πιο ανθρωποκεντρικές προσεγγίσεις που φέρνουν και πάλι τον άνθρωπο και την ανθρώπινη εργασία στο προσκήνιο της παραγωγικής διαδικασίας.

Η νέα προσέγγιση προσδίδει στα θέματα ανθρώπινου δυναμικού και οργάνωσης χαρακτήρα επένδυσης, τα εντάσσει στην αναπτυξιακή πολιτική των επιχειρήσεων, με προτεραιότητα μάλιστα, τα εξετάζει κάτω από αυτό το πρίσμα, και τα περιλαμβάνει στην Εταιρική Στρατηγική, στον Στρατηγικό Σχεδιασμό και Προγραμματισμό των Εταιρειών.

Η Στρατηγική κάθε σύγχρονης επιχείρησης οφείλει να υπηρετεί το τετράπτυχο:

* Οικονομική Ευρωστία – Ανάπτυξη – Καλές Αποδόσεις – Αξία για τους Μετόχους

* Ικανοποιημένοι Πελάτες – Υψηλής Ποιότητας Προϊόντα και Υπηρεσίες – Ανταγωνιστικότητα

* Κοινωνική Συμμετοχή και Προσφορά – Ασφάλεια στη Λειτουργία - Σεβασμός στο Περιβάλλον

* Άριστο Εργασιακό Κλίμα – Ικανό, Αποδοτικό και Ικανοποιημένο Ανθρώπινο Δυναμικό – Αποτελεσματική Οργάνωση.

Πρώτο βήμα στη διασφάλιση των ανωτέρω είναι η διαμόρφωση μιας σύγχρονης Εταιρικής Κουλτούρας που εκφράζεται με το Όραμα, τις Αξίες και Αρχές Χρηστής Διοίκησης που δίνουν το στίγμα της Διοίκησης της εταιρείας και σηματοδοτούν τις αλλαγές που απαιτούνται ώστε το νέο πνεύμα να επικρατήσει. Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει πρώτη η Διοίκηση να δώσει το παράδειγμα, να εμμένει με πράξεις, συνέπεια και συνέχεια στη πιστή τήρηση και εφαρμογή τους.

Στο πλαίσιο της Εταιρικής Στρατηγικής, με βάση το Όραμα, τις Αξίες και τις Αρχές Χρηστής Διοίκησης χαράσσεται η επιμέρους συγκεκριμένη Στρατηγική Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού και Οργάνωσης η οποία, σε εφαρμογή των ανωτέρω, παρεμβαίνει σε έξι "περιοχές - κλειδιά":

* το Στρατηγικό Σχεδιασμό – Προγραμματισμό

* την Οργανωτική Διάρθρωση και Λειτουργία

* το "Στυλ" Διοίκησης

* τις Πολιτικές και τα Συστήματα

* το επιθυμητό Ανθρώπινο Δυναμικό

* τις Ικανότητες και Δεξιότητες του Ανθρώπινου Δυναμικού

Για την πραγμάτωση των παρεμβάσεων αυτών, εφαρμόζεται ένα Στρατηγικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης και Οργάνωσης το οποίο χωρίζεται σε δύο μέρη:

Α) Στο "Πλάνο Ετοιμότητας", όπου καταγράφεται η υπάρχουσα κατάσταση κατά κατηγορία θεμάτων και μετράται το υπάρχον επίπεδο με τη μορφή δεικτών ετοιμότητας, ώστε να εκτιμηθεί το είδος και κυρίως το μέγεθος των απαιτούμενων παρεμβάσεων και Β) στο "Πλάνο Ανάπτυξης" όπου καταγράφονται όλες οι λειτουργίες, και παρατίθενται οι επιθυμητές πρακτικές.

Εξ’ αυτών προκύπτουν οι στόχοι, καθορίζονται οι προτεραιότητες, επιλέγεται η τακτική που θα ακολουθηθεί, τα βήματα και οι χειρισμοί που θα γίνουν, οι μέθοδοι που θα χρησιμοποιηθούν και συμφωνούνται τα αναλυτικά χρονοδιαγράμματα σχεδιασμού και υλοποίησης με τη μορφή ενός Προγράμματος Αναδιάρθρωσης. Το Πρόγραμμα Αναδιάρθρωσης έχει σαν στόχο του τη δημιουργία ενός Ολοκληρωμένου Συστήματος Ανάπτυξης και Διαχείρισης Ανθρώπινου Δυναμικού και Οργάνωσης το οποίο περιλαμβάνει το σύνολο των αναγκαίων Πολιτικών, Συστημάτων και Διαδικασιών που καλύπτουν τον Προγραμματισμό Αναγκών σε Ανθρώπινο Δυναμικό, την Αξιολόγηση της Απόδοσης, την Ανάπτυξη και Εκπαίδευση, τις Αμοιβές και Παροχές του Ανθρώπινου Δυναμικού καθώς και την Οργάνωση.

Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την Οργάνωση οφείλουμε να διευκρινίσουμε ότι παραδοσιακά είχαμε μάθει να ταυτίζουμε την οργάνωση με κάποια "κουτάκια" σ’ ένα Οργανόγραμμα. Όμως, σημαίνει πολύ περισσότερα. Στόχοι της είναι η ευελιξία, η λειτουργικότητα, αποκέντρωση / αποσυγκέντρωση, η οικονομία κλίμακος, η διάχυση της ευθύνης, ο συνεχής περιορισμός και η καταπολέμηση της γραφειοκρατίας, η ανάπτυξη της ομαδικότητας, η αποτελεσματική και ομαλή διαχείριση των αλλαγών.

Με άλλα λόγια, θα πρέπει να διασφαλίζει ότι η εταιρεία λειτουργεί στο σύνολο της αρμονικά ως μια μονάδα. Η διεθνής εμπειρία επισημαίνει ότι εγχειρήματα αυτής της κατηγορίας, συναντούν σοβαρές δυσκολίες στην υλοποίηση τους. Καταγράφονται μάλιστα αρκετές περιπτώσεις αποτυχίας.

Ως κύρια εμπόδια αναφέρονται αρνητικές συμπεριφορές που ξεκινούν από απροθυμία συνεργασίας και μορφές "παθητικής αντίστασης" και καταλήγουν σε ανοικτό μποϋκοτάζ. Αυτό αφορά περισσότερο στελέχη διοικητικής ευθύνης όλων των επιπέδων και βαθμίδων ιεραρχίας και λιγότερο απλούς εργαζόμενους.

Η αντίσταση σε οποιαδήποτε μορφή αλλαγής είναι φαινόμενο κατανοητό και, ως ένα τουλάχιστον βαθμό, αναμενόμενο. Υπάρχει πάντα μια ανασφάλεια για κάθε τι νέο και άγνωστο που έρχεται να ανατρέψει συνήθειες, αντιλήψεις, πρακτικές, "κεκτημένα" δεκαετιών. Αν μάλιστα προσθέσουμε την προσωπική ανησυχία ενός εκάστου για το μέλλον του στην επιχείρηση, την αγωνία του για τις δικές του προοπτικές, το δικό του ρόλο σ’ αυτό το καινούργιο, γίνεται ευκολότερα αντιληπτή η καχυποψία, η αντίδραση, η αρχική τουλάχιστον επιφυλακτικότητα και αρνητική στάση.

Ο Νικολό Μακιαβέλι επισημαίνει στον Ηγεμόνα ότι "με το που θα πας να αλλάξεις τους θεσμούς, θα κάνεις εχθρούς τους πάντες. Όχι μόνο εκείνους που τους συμφέρουν οι παλιοί θεσμοί, αλλά κι εκείνους που θα ωφεληθούν από τους νέους, αφού δεν πρόκειται να σε στηρίξουν, παρά μόνο όταν βεβαιωθούν πως οι νέοι θεσμοί τελικά επικράτησαν".

Συνεπώς, απαιτείται μεγάλη προσοχή στους χειρισμούς. Θα πρέπει να ληφθούν σοβαρότατα υπόψη οι επί μέρους ειδικές συνθήκες που επικρατούν στην κάθε επιχείρηση, η κυρίαρχη εταιρική κουλτούρα, αλλά και η ευρύτερη κοινωνική κουλτούρα της χώρας στην οποία εδρεύει η επιχείρηση. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες καθοριστικής σημασίας, προϋποθέσεις που θεωρούνται "εκ των ων ουκ άνευ" και που αξίζει να αναφερθούν.

Πριν ξεκινήσει το εγχείρημα, θα πρέπει να αρχίσει να διαχέεται σ’ όλο τον Οργανισμό το νέο πνεύμα, η νέα εταιρική κουλτούρα. Το Όραμα, οι Αξίες, οι Αρχές Χρηστής Διοίκησης που την διέπουν, είναι προϊόν ομαδικής προσπάθειας με τη συμμετοχή και εποπτεία της Διοίκησης, που πρέπει να ανακοινωθεί και να αναλυθεί σε όλους.

Η εμπλοκή της Διοίκησης είναι καθοριστική για την επιτυχία κάθε προσπάθειας. Απαιτείται συστράτευση και συνεχής ενεργός υποστήριξη των προσπαθειών με την ανάλογη συμπεριφορά και πράξεις. Επίσης, τα στελέχη διοικητικής ευθύνης όλων των επιπέδων θα πρέπει να συμμετάσχουν ενεργά στην επίτευξη των στόχων. Θα πρέπει να κερδηθεί η υποστήριξη των "ατόμων επιρροής" στον Οργανισμό, είτε είναι μεμονωμένα πρόσωπα, είτε, πολύ περισσότερο, εκπρόσωποι των εργαζομένων. Επιπλέον, απαιτείται η αποδοχή, ή έστω η ευμενής ουδετερότητα όλων των υπολοίπων εργαζομένων, τουλάχιστον της πλειοψηφίας τους. Σ’ αυτό θα συντελέσει σε μεγάλο βαθμό ο σχεδιασμός μιας σωστής εσωτερικής επικοινωνιακής πολιτικής.

Είναι επίσης αναγκαίο να προλαμβάνεται κάθε πιθανό "στραβοπάτημα" πριν εκδηλωθεί ή τουλάχιστον πριν επεκταθεί και να γίνονται άμεσα οι απαραίτητες παρεμβάσεις και διορθωτικές κινήσεις. Ως εκ τούτου, απαιτείται συνεχής επαγρύπνηση και ετοιμότητα.

Σύμφωνα πάντοτε με τη διεθνή εμπειρία, η επιτυχής έκβαση τέτοιων εγχειρημάτων έχει ευεργετικές συνέπειες.

- Εδραιώνεται η αξιοκρατία και η διαφάνεια, εξασφαλίζεται η ευελιξία, η αποτελεσματικότητα, η αυξημένη παραγωγικότητα.

- Το Ανθρώπινο Δυναμικό είναι υλικά, ηθικά και ψυχολογικά ικανοποιημένο. Εργάζεται αποδοτικά, σε συνθήκες ασφαλούς λειτουργίας και με σεβασμό προς το Περιβάλλον.

- Τούτο οδηγεί στην παραγωγή προϊόντων άριστης ποιότητος και την παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου, που έχει ως αποτέλεσμα την άψογη εξυπηρέτηση των πελατών.

- Ως εκ τούτου, επιτυγχάνονται υψηλές αποδόσεις και αξία για τους Μετόχους, ενώ, παράλληλα, ενισχύεται η θέση των Εταιριών στην Κοινωνία και αυξάνεται η κοινωνική τους προσφορά.

Είναι, επομένως, προφανές, πως το εγχείρημα της Ανάπτυξης του Ανθρώπινου Δυναμικού και της Οργάνωσης, αποτελεί μονόδρομο για τις επιχειρήσεις. Καθίσταται πλέον το νέο ισχυρό τους όπλο. Σ΄ ένα κόσμο όπου οι προσδοκίες διαρκώς μεγαλώνουν και τα πλαίσια δράσης γίνονται δυσκολότερα, οι Εταιρίες οφείλουν να αναγνωρίσουν έγκαιρα τα νέα δεδομένα. Οφείλουν, για να θυμηθούμε το Δαρβίνο, να προσαρμοσθούν τάχιστα στις νέες συνθήκες, τις νέες απαιτήσεις, αν θέλουν να επιβιώσουν, να διατηρήσουν και να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους μεσομακροπρόθεσμα. Καθώς το εγχείρημα αυτό απαιτεί χρόνο για να αποδώσει καρπούς, κάθε καθυστέρηση επιμηκύνει την περίοδο προσαρμογής με απρόβλεπτες ίσως επιπτώσεις.

Ως εκ τούτου, θα πρέπει να επιληφθούν του θέματος άμεσα, τώρα !! Όπως έλεγε ο Αμερικανός Οικονομολόγος Πωλ Σουήζη " ...πρέπει να αντιμετωπίζουμε το Παρόν ως Ιστορία, όσο ακόμα είναι Παρόν πριν καταστεί οριστικά Ιστορία και δεν μπορούμε να επηρεάσουμε τη διαμόρφωσή του". Όταν, πλέον, γεγονότα και καταστάσεις θα μας έχουν προσπεράσει και ξεπεράσει, θα προσθέταμε εμείς.

* Ο Δρ. Γιάννης Β. Γκαφάνης είναι Διευθυντής Ανάπτυξης & Εκπαίδευσης της εταιρείας Ελληνικά Πετρέλαια.