Του Ι.Π. Στεφανάκου

Το τοπίο του μέλλοντος στον τομέα της ενέργειας  θα διαμορφωθεί με βάση τις τάσεις και τις πολιτικές του σήμερα:  από τη μια, υπάρχει  η ανάγκη για παραγωγή φτηνής ενέργειας ως μοχλού παγκόσμιας ανάπτυξης και βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου των πολιτών, από την άλλη η προσπάθεια για προστασία του περιβάλλοντος και βιώσιμη ανάπτυξη, με ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων, συμπεριλαμβανομένων των υδατικών. Οι τάσεις αυτές  έχουν οδηγήσει στην υιοθέτηση παγκόσμιων, πανευρωπαϊκών και εθνικών πολιτικών. 

Επιπλέον, στην Ελλάδα, και ιδιαίτερα μετά την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, έχει γίνει όλο και πιο έντονη η ανάγκη για οικονομική ανάπτυξη της χώρας μας και  γίνεται εμφανής η απαίτηση  να βελτιώσουμε το εμπορικό μας ισοζύγιο, βασιζόμενοι στις εγχώριες πλουτοπαραγωγικές μας πηγές και μειώνοντας την εξάρτησή μας από εισαγόμενα προϊόντα. Και αυτή η απαίτηση είναι ακόμη πιο σημαντική στον τομέα της ενέργειας, όπου η ενεργειακή αυτονομία της πατρίδας μας και η μείωση των εισαγόμενων καυσίμων μπορεί να εγγυηθεί την ανάπτυξη, μακριά από εξωτερικές επιρροές (όπως για παράδειγμα την αστάθεια που παρατηρείται στις πετρελαιοπαραγωγές χώρες). H ανάπτυξη μεγάλων υδροηλεκτρικών έργων (ΥΗΕ) και έργων αντλησοταμίευσης μπορεί να ικανοποιήσει αυτές τις τάσεις και τις απαιτήσεις της εποχής μας, να δώσει ώθηση στη βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας, με ενίσχυση της παραγωγής των πλούσιων ανανεώσιμων πηγών που διαθέτει, ώστε να διαμορφωθεί  ένα καλύτερο μέλλον για εμάς και τα παιδιά μας. 

Στις αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες η συμμετοχή των υδροηλεκτρικών έργων και των έργων αντλησοταμίευσης είναι εξαιρετικά σημαντική, με αποτέλεσμα η ημερήσια καμπύλη φορτίου να αντανακλά  τη βέλτιστη οικονομικοτεχνικά αξιοποίηση του διατιθέμενου ενεργειακού δυναμικού. Στις γειτονικές  βαλκανικές χώρες αντίστοιχα, (Μαυροβούνιο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Σερβία, ΠΓΔΜ, Αλβανία, Τουρκία),  αναπτύσσεται έντονα η τάση περαιτέρω ανάπτυξης του υδροδυναμικού τους, λόγω αύξησης των ενεργειακών τους αναγκών, παρόλο που ήδη  τα υδροηλεκτρικά έργα κατέχουν το κύριο βάρος ή έστω πολύ σημαντικό ποσοστό του ενεργειακού τους ισοζυγίου.  Σε κάθε μια από τις χώρες αυτές, αναμένεται μέχρι το 2020 η εγκατάσταση νέων ΥΗΕ της τάξεως των 1000 ΜW. Θα πρέπει, επίσης, να ληφθεί υπόψη ότι στην Πορτογαλία, μια ευρωπαϊκή χώρα όπου επικρατούν παρόμοιες  συνθήκες (γεωγραφικές, κλιματολογικές αλλά και οικονομικές) με την Ελλάδα προγραμματίζεται η ανάπτυξη δέκα μεγάλων υδροηλεκτρικών έργων για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις του μέλλοντος. Χαρακτηριστικά είναι τα στοιχεία που αναφέρονται στον παρακάτω Πίνακα. Με βάσει τα διαθέσιμα στοιχεία υπάρχει αρκετό περιθώριο για την ανάπτυξη περισσότερων υδροηλεκτρικών έργων στη χώρα μας. Σήμερα λειτουργούν 16 μεγάλα ΥΗΕ, ιδιοκτησίας της ΔΕΗ Α.Ε., με εγκατεστημένη ισχύ 3.060MW. 

Επενδύοντας σε υδροηλεκτρικά έργα, βελτιώνεται  η ενεργειακή αυτονομία της χώρας αφού χρησιμοποιείται, χωρίς να καταναλώνεται, μια εγχώρια, ανανεώσιμη και σχετικά φθηνή πηγή ενέργειας, το νερό.  Στη χώρα μας, όπου πέρα από την εισαγωγή καυσίμων όπως το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο για την παραγωγή ενέργειας, εισάγεται και ηλεκτρική ενέργεια και μάλιστα με αυξανόμενο ρυθμό τα τελευταία χρόνια, η ανάπτυξη των υδροηλεκτρικών έργων μειώνει την ενεργειακή εξάρτησης της χώρας μας και επιτρέπει τη μείωση των εισαγωγών και την βελτίωση του εμπορικού μας ισοζυγίου. 

Η συνεισφορά των υδροηλεκτρικών έργων, είναι ιδιαίτερα σημαντική και σε άλλους τομείς πέρα από τον τομέα της ενέργειας.  Τα μεγάλα Υδροηλεκτρικά Έργα είναι συνήθως έργα πολλαπλού σκοπού, καθώς οι ταμιευτήρες και τα φράγματα που είναι βασικές συνιστώσες των έργων αυτών χρησιμοποιούνται και για σκοπούς πέρα από την υδροηλεκτρική παραγωγή,  και είναι απόλυτα αναγκαία για την ορθολογική  διαχείριση των υδατικών πόρων στις μεσογειακές χώρες όπως η Ελλάδα.  Με την υπερετήσια εκμετάλλευση των υδάτων των ταμιευτήρων εξασφαλίζεται η δημιουργία υδατικών αποθεμάτων που συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των παρατεταμένων περιόδων ξηρασίας που χαρακτηρίζουν το μεσογειακό κλίμα,  και που ενδέχεται να επιδεινωθούν λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου αλλά και για την αντιπλημμυρική  προστασία των κατάντη των έργων πεδινών  περιοχών.  Τα δεκαέξι μεγάλα Υδροηλεκτρικά Έργα της ΔΕΗ που λειτουργούν σήμερα αποθηκεύουν πάνω από 5.300 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού, εκ των οποίων το 30-35% διατίθεται για τις ανάγκες των αρδεύσεων και  το 0,5% διατίθεται για ανάγκες ύδρευσης. Συνολικά μόνο το 70% του ωφέλιμου όγκου των ταμιευτήρων των υδροηλεκτρικών διατίθεται κατά προτεραιότητα (αλλά όχι και κατά αποκλειστικότητα) για ηλεκτροπαραγωγή.  Επένδυση 2,5 δις € περίπου σε 15 νέα και ημιτελή μεγάλα ΥΗΕ θα προσθέσει 4.500 εκατομμύρια m3 ωφέλιμου όγκου ταμιευτήρων, αυξάνοντας κατά 70% τα υδατικά αποθέματα που μπορούν να διατεθούν για διάφορες χρήσεις. 

Επίσης, η προτεινόμενη επένδυση των 2,5 δις € θα τονώσει την απασχόληση και  την περιφερειακή ανάπτυξη κατά  την διάρκεια της  κατασκευής  των  έργων, ενώ εκτιμάται ότι θα δημιουργήσει 700  έως  1.000  νέες μόνιμες  θέσεις  εργασίας, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ήπια ανάπτυξη στους κλάδους του τουρισμού και της αναψυχής που συνοδεύει συχνά τη δημιουργία ταμιευτήρων και υδροηλεκτρικών έργων.

Ας μη ξεχνάμε επίσης ότι τα έργα αυτά για την κατασκευή τους απορροφούν μεγάλη εγχώρια προστιθέμενη αξία, περίπου το 80% της συνολικής αξίας του έργου (χάρη στην εντοπιότητα των υλικών κατασκευής και των εργοληπτριών εταιρειών), έναντι του αντίστοιχου 10-30% για τα λοιπά ενεργειακά έργα ΑΠΕ (φωτοβολταϊκά, αιολικά), των οποίων η προστιθέμενη αξία είναι κυρίως εισαγόμενη (ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός). 

Επιπροσθέτως, η οικονομική απόδοση των υδροηλεκτρικών έργων είναι υψηλότερη από αυτή άλλων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (όπως της αιολικής και της ηλιακής) αλλά και των περισσότερων μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. 

Το fast track των υδροηλεκτρικών και άλλες αναγκαίες αλλαγές

Για να καταστεί, όμως, δυνατή η υλοποίηση της προτεινόμενης επένδυσης θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για αλλαγές σε θεσμικό, νομοθετικό και διοικητικό επίπεδο. 

Κυρίως α πρέπει να θεσμοθετηθεί η κατανομή των δαπανών για την κατασκευή αυτών των Έργων στις διάφορες χρήσεις (π.χ. υδροηλεκτρική ενέργεια, άρδευση, ύδρευση κτλ) ανάλογα με τα οφέλη που θα αποκομίσει η κάθε χρήση. Με τον τρόπο αυτό, το κόστος της παραγόμενης υδροηλεκτρικής κιλοβατώρας μπορεί να γίνει  ανταγωνιστικό και  να μην επιβαρύνονται οι  ηλεκτρικές εταιρείες με όλο το κόστος κατασκευής και λειτουργίας,  ανακτώντας το κόστος των υπηρεσιών νερού (συμπεριλαμβανομένων και των επικουρικών υπηρεσιών).  

Τα μεγάλα ΥΗΕ αδιαμφισβήτητα επηρεάζουν σημαντικά το περιβάλλον (τόσο θετικά όσο και αρνητικά).  Δυστυχώς η δημόσια εικόνα των μεγάλων υδροηλεκτρικών έργων και των συνιστωσών τους (φραγμάτων και ταμιευτήρων) έχει διασυρθεί στο βωμό της θεωρητικής οικολογίας και της θεαματικής ή λυρικής είδησης, χωρίς πάντως να μπορεί να απορριφθεί ως αίτιο της παραπληροφόρησης η σκοπιμότητα ή η ανεπαρκής κατανόηση ενός επιστημονικού θέματος από μη επιστήμονες. Σε αντίθεση με την επικρατούσα λανθασμένη άποψη ότι τα μεγάλα υδροηλεκτρικά έργα είναι καταστρεπτικά για το περιβάλλον,  οι ταμιευτήρες τους είναι συνήθως πλούσιοι σε χλωρίδα και πανίδα και εξελίσσονται σε σημαντικούς υγροβιότοπους, χωρίς να μπορεί να αγνοηθεί η σημαντική προσφορά τους στην παραγωγή καθαρής ενέργειας. Από την άλλη, το σύνολο των περιβαλλοντικών επιπτώσεων τέτοιων έργων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις επιλογές σχεδιασμού και λειτουργίας τους: για το λόγο αυτό, θα πρέπει να γίνει ουσιαστικότερος ο θεσμός της  περιβαλλοντικής αδειοδότησης, γεγονός το οποίο, μακροπρόθεσμα, θα ευαισθητοποιήσει τους μελετητές και τους ιδιοκτήτες φραγμάτων ως προς την περιβαλλοντική διάσταση των έργων τους και θα επιτρέψει την ενσωμάτωση περισσότερων και ουσιαστικότερων περιβαλλοντικών κριτηρίων στο σχεδιασμό και τη διαχείριση των έργων. Σε διοικητικό-νομοθετικό επίπεδο θα πρέπει η εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας  με την Οδηγία 60/2000 της Ε.Ε για το νερό, να γίνει με προσοχή και με ταχύτερους ρυθμούς. 

Επιπλέον, το όλο θεσμικό πλαίσιο  θα πρέπει να καλυφθεί με τις κατάλληλες νομικές ρυθμίσεις, ώστε η διαχείριση των υδάτινων πόρων να είναι και βασικός παράγοντας ανάπτυξης και ενεργειακής απεξάρτησης της χώρας. 

Φορείς ανάπτυξης

Σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία που περνάει η χώρα, είναι απαραίτητο να εξαντληθεί κάθε δυνατότητα ανάπτυξης. Η κατασκευή μεγάλων υδροηλεκτρικών έργων, σύμφωνα με τα προαναφερόμενα, είναι συμφέρουσα, έχει μεγάλη εγχώρια προστιθέμενη αξία και έχει πολλαπλά οφέλη προσφέροντας ανανεώσιμη ενέργεια που καλύπτει τους στόχους της Οδηγίας 2001/77/ΕΚ και  ενεργειακή αυτονομία και ποιότητα, και συνεισφέροντας στη βιώσιμη διαχείριση των υδατικών πόρων.   Για να καταστούν δυνατές η επενδύσεις στον τομέα αυτό  θα πρέπει να γίνουν θεσμικές και νομικές αλλαγές. Η συμμετοχή φορέων με σημαντική εμπειρία στο ειδικευμένο αυτό αντικείμενο τόσο ως προς την υλοποίηση των επενδύσεων όσο και ως προς τη διαμόρφωση των καινοτόμων εργαλείων και θεσμών που απαιτούνται για την προώθησή τους.  Η ΔΕΗ Α.Ε., ως ο φορέας που μελέτησε και κατασκεύασε με επιτυχία υδροηλεκτρικά έργα και εκμεταλλεύεται μεγάλο αριθμό ταμιευτήρων στα περισσότερα ποτάμια της χώρας, εξ’ αντικειμένου πρέπει να συμμετέχει καθοριστικά στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Ομοίως, θα πρέπει να συμμετάσχουν οι ιδιώτες οι έχοντες έννομο συμφέρον αλλά και φορείς με αντικείμενο τη διαχείριση των υδατικών πόρων, όπως τα Υπουργεία Περιβάλλοντος & Κλιματικής Αλλαγής, και Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων. 

Εντούτοις, σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσει η συμμετοχή κάθε πολίτη, κάθε ενός από  εμάς, στην αλλαγή του αρνητικού κλίματος που έχει διαμορφωθεί απέναντι στις μεγάλες επενδύσεις, και ειδικότερα στις επενδύσεις  σε μεγάλα υδροηλεκτρικά έργα. Δεν είναι το ζητούμενο να απαρνηθούμε ως πολίτες μιας χώρας σε κρίση την ποιότητα του περιβάλλοντος που θα μεταβιβάσουμε στα παιδιά μας.  Για να γίνουμε, όμως, όλοι μας φορείς ανάπτυξης και όχι τροχοπέδη στην ανάπτυξη,  θα πρέπει  να αξιολογήσουμε  τα υδροηλεκτρικά έργα ορθολογιστικά, με βάση τη γνώση και όχι τα ακούσματα,  να διερευνήσουμε ρεαλιστικά τις εναλλακτικές επιλογές και να εξετάσουμε ολιστικά το πώς θα χρησιμοποιήσουμε τους λίγους μάλλον πόρους που μπορούμε να διαθέσουμε ώστε να επιτύχουμε το βέλτιστο δυνατό κέρδος για τη χώρα, τους ανθρώπους της και το περιβάλλον. Η άποψη του συγγραφέα αυτού του άρθρου ως προς τις επενδύσεις που θα πρέπει να γίνουν στον τομέα της ενέργειας, είναι ότι τα μεγάλα υδροηλεκτρικά είναι η βέλτιστη επιλογή.