Της Maria Shagina

Στις 3 Ιουλίου 2025, η κυβέρνηση του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ άρει απροσδόκητα τους περιορισμούς στην πώληση λογισμικού σχεδιασμού τσιπ στην Κίνα. Αυτή η εξέλιξη ήταν απάντηση στην επιβράδυνση των αδειών εξαγωγής σπάνιων μεταλλευμάτων από το Πεκίνο, η οποία είχε διαταράξει μια ευρεία γκάμα αμερικανικών βιομηχανιών – από αυτοκινητοβιομηχανίες και αεροδιαστημικές εταιρείες έως παραγωγούς ημιαγωγών και εργολάβους άμυνας.

Όταν εισήχθησαν οι περιορισμοί στον τομέα του ηλεκτρονικού σχεδιασμού (EDA) στα τέλη Μαΐου 2025, η κίνηση θεωρήθηκε σύμφωνη με τους στόχους των ΗΠΑ να υποβαθμίσουν τις δυνατότητες της Κίνας στην τεχνητή νοημοσύνη (AI) και τους ημιαγωγούς. Είχε ευθυγραμμιστεί με τον στόχο της προηγούμενης κυβέρνησης Τζο Μπάιντεν να διατηρήσει "όσο το δυνατόν μεγαλύτερο προβάδισμα" και να αξιοποιήσει τα σημεία πίεσης στην αλυσίδα αξίας των ημιαγωγών. Δυτικές εταιρείες, όπως οι Synopsys, Cadence και Siemens, ελέγχουν περίπου το 80% της αγοράς EDA στην Κίνα, ενώ οι κινεζικές εναλλακτικές λύσεις, όπως η Empyrean Technology, υστερούν σημαντικά. Οι πρώτες ενδείξεις από την κυβέρνηση Τραμπ υποδείκνυαν μια σκληροπυρηνική προσέγγιση στο καθεστώς ελέγχου εξαγωγών.

Όμως, με την ίδια διακριτικότητα που είχαν εισαχθεί, οι περιορισμοί άρθηκαν – και πάλι μέσω ανεπίσημων ενημερωτικών επιστολών του Γραφείου Βιομηχανίας και Ασφαλείας (BIS). Αυτή η απόσυρση σήμανε μια κρίσιμη μεταβολή στην πολιτική ελέγχου εξαγωγών των ΗΠΑ: οι περιορισμοί δεν αφορούν πλέον αποκλειστικά στην εθνική ασφάλεια – έχουν γίνει και εργαλεία στρατηγικής διαπραγμάτευσης. 

Αυτή η τακτική "αντιπερισπασμού" εγείρει βασικά στρατηγικά ερωτήματα. Ποιοι έλεγχοι εξαγωγών είναι μη διαπραγματεύσιμοι και ποιοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πίεση; Πώς συγκρίνεται η στρατηγική ισχύς των ΗΠΑ και της Κίνας; Και πώς εξελίσσονται τα σημεία πίεσης;

Έλεγχοι εξαγωγών ως εργαλεία διαπραγμάτευσης

Αρχικά, οι περιορισμοί της Κίνας στις εξαγωγές σπάνιων μεταλλευμάτων ήταν απάντηση στων δασμούς της κυβέρνησης Τραμπ. Κατά τις εμπορικές συνομιλίες στη Γενεύη τον Μάιο του 2025, το Πεκίνο συμφώνησε να επιταχύνει την έκδοση αδειών εξαγωγής για κρίσιμα μέταλλα σε αντάλλαγμα για εκεχειρία δασμών 90 ημερών. Ωστόσο, όταν η Ουάσινγκτον απείλησε με  μέτρα εναντίον τρίτων που προμηθεύουν την Huawei με τσιπ AI, η Κίνα άρχισε να επιβραδύνει τις αδειοδοτήσεις. Αυτό προκάλεσε περαιτέρω αντίποινα από τις ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων περιορισμών στο λογισμικό EDA, το αιθάνιο και τα εξαρτήματα κινητήρων αεροσκαφών.

Η κλιμάκωση αυτή αποδείχθηκε δαπανηρή. Με τα αποθέματα να μειώνονται, πολλές αμερικανικές βιομηχανίες αντιμετώπισαν διακοπές παραγωγής. Η Ford αναγκάστηκε να αναστείλει τη λειτουργία του εργοστασίου της στο Σικάγο. Η διατάραξη αποκάλυψε πόσο βαθιά η αμερικανική οικονομία εξαρτάται από υλικά που ελέγχει η Κίνα – και έδωσε στην Πεκίνο δυσανάλογα μεγάλη μόχλευση.

Τον Ιούνιο του 2025, μετά από διαπραγματεύσεις υψηλού επιπέδου στο Λονδίνο, οι ΗΠΑ άρθηκαν τους περιορισμούς τους και η Κίνα επανέλαβε τις αδειοδοτήσεις. Αν και οι δύο πλευρές επέστρεψαν στο status quo, το επεισόδιο άνοιξε το κουτί της Πανδώρας: οι έλεγχοι εξαγωγών είναι πλέον ξεκάθαρα εργαλεία διαπραγμάτευσης. Η Κίνα μπορεί να ενθαρρυνθεί να ασκήσει μεγαλύτερη πίεση στο μέλλον, όχι μόνο για μικρές παραχωρήσεις αλλά και για στρατηγικούς περιορισμούς. Θα μπορούσε να ασκήσει πίεση όχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά και στην Ευρώπη, για παράδειγμα, στην ολλανδική κυβέρνηση να άρει τους περιορισμούς εξαγωγών στις φωτολιθογραφικές μηχανές της ASML ή στις Βρυξέλλες για παραχωρήσεις στους δασμούς στα κινεζικά ηλεκτρικά οχήματα.

Ενώ ο πυρήνας των αμερικανικών περιορισμών στους προηγμένους ημιαγωγούς παραμένει ανέπαφος, τα όρια μεταξύ στρατηγικών και συναλλακτικών ελέγχων γίνονται πιο θολά. Ένα παράδειγμα είναι η "διπλωματία των τσιπ" (chiplomacy) της κυβέρνησης Τραμπ στη Μέση Ανατολή τον Μάιο του 2025. Κατά τις επισκέψεις στη Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και τα ΗΑΕ, η Ουάσινγκτον προσέφερε πρόσβαση σε προηγμένα αμερικανικά τσιπ σε αντάλλαγμα για συμβόλαια άμυνας και επενδύσεις σε τεχνολογία. Οι συμφωνίες ενσάρκωναν συναλλακματικούς ελέγχους εξαγωγών, καθώς προσέφεραν πρόσβαση σε προηγμένους ημιαγωγούς των ΗΠΑ αντικαταθίσταντας οικονομικά οφέλη, ακόμα κι αν κινδύνευε η διαρροή αμερικανικής τεχνολογίας στην Κίνα. Αυτή η διττή στρατηγική συνδυασμού ελέγχων τεχνολογίας και διάχυσής της υπονόμευσε το πλαίσιο διάχυσης AI της εποχής Μπάιντεν, το οποίο χώριζε τις χώρες σε κατηγορίες και υπέβαλλε την πρόσβαση τρίτων χωρών σε ασφαλιστικά κριτήρια. Στην εποχή Μπάιντεν, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ αντιμετώπιζαν αυστηρούς περιορισμούς στην πρόσβαση σε αμερικανικά κορυφαία τσιπ. Η αναστροφή της πολιτικής από τον Τραμπ αντικατοπτρίζει την ευρύτερη στροφή της κυβέρνησης από μια πολιτική ελέγχων εξαγωγών βασισμένη σε κανόνες σε μια τεχνολογική διπλωματία βασισμένη σε συμφωνίες.

Σύγκριση της στρατηγικής πίεσης ΗΠΑ-Κίνας

Οι πρόσφατοι κύκλοι κλιμάκωσης τόνισαν τα διαφορετικά σημεία πίεσης που ελέγχει κάθε πλευρά και την ασυμμετρία στην εφαρμογή τους. Η μόχλευση της Κίνας βρίσκεται στο ανώτερο τμήμα της εφοδιαστικής αλυσίδας, με κρίσιμα μέταλλα και υλικά όπως γάλλιο, γραφίτη και σπάνια μεταλλεύματα, καθώς και εξοπλισμό επεξεργασίας απαραίτητο για την παραγωγή ημιαγωγών. Η Πεκίνο έχει ήδη χρησιμοποιήσει καθυστερήσεις αδειοδοτήσεων, νέους περιορισμούς εξαγωγών και μαύρες λίστες για να δημιουργήσει στρατηγικά στενά.

Αντίθετα, οι ΗΠΑ ελέγχουν σημεία πίεσης σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας των ημιαγωγών. Κυριαρχούν στην αρχιτεκτονική τσιπ, την πνευματική ιδιοκτησία, το λογισμικό EDA, τον βασικό εξοπλισμό παραγωγής (ιδιαίτερα στον εξοπλισμό διάβρωσης πλακιδίων και επίστρωσης) και στα τσιπ υψηλής απόδοσης. Κάθε μια από αυτές τις δυνατότητες αντιστοιχεί σε έναν τομέα όπου η Κίνα εξακολουθεί να είναι δομικά εξαρτημένη.

Από το 2023, η Κίνα εντείνει τις προσπάθειές της να ενισχύσει τους ελέγχους εξαγωγών. Ενώ νωρίτερα η οικονομική πολιτική βασιζόταν σε ανεπίσημη πίεση, η Πεκίνο έχει πλέον κωδικοποιήσει την προσέγγισή της σε νομοθεσία. Τους τελευταίους μήνες, εισήγαγε πλαίσια αδειοδότησης με εξωεδαφική εμβέλεια, απαγορεύσεις εξαγωγών σε εργαλεία επεξεργασίας σπάνιων μεταλλευμάτων και απαιτήσεις που μιμούνται τις αμερικανικές δηλώσεις τελικής χρήσης. Αυτά τα εργαλεία βελτιώνονται, αλλά ήδη επιτρέπουν στην Κίνα να ασκεί μεγαλύτερο στρατηγικό έλεγχο στις εφοδιαστικές αλυσίδες.

Η Κίνα ενισχύει επίσης τον έλεγχο του ανθρώπινου κεφαλαίου της. Το Υπουργείο Εμπορίου έχει κατευθύνει τις εταιρείες σπάνιων μεταλλευμάτων να υποβάλλουν τα ονόματα, τους ρόλους και τα ιστορικά ταξιδιών των βασικών τεχνικών προσωπικών για να αποφευχθεί η διαρροή γνώσης στο εξωτερικό. Το μέτρο αυτό θυμίζει έντονα τους αμερικανικούς ελέγχους που εισήχθησαν τον Οκτώβριο του 2022, οι οποίοι περιορίζουν τη συμμετοχή Αμερικανών πολιτών στην κινεζική παραγωγή ημιαγωγών. Αυτό δείχνει μια σύγκλιση στις οικονομικές στρατηγικές και των δύο πλευρών, αν και με διαφορετικά επίπεδα θεσμικής ωριμότητας.

Ωστόσο, η σύγκριση των κινεζικών "πέτρινων πόρων" και των αμερικανικών "τσιπ" προσφέρει μια περιορισμένη εικόνα της στρατηγικής μόχλευσης. Οι ΗΠΑ όχι μόνο ελέγχουν θεμελιώδη τεχνολογία, αλλά διαθέτουν και παγκόσμια οικονομική ισχύ, καθώς και τη διπλωματική υποδομή για την οικοδόμηση ισχυρών πολυμερών συνασπισμών. Η οικονομική δύναμη των ΗΠΑ και η ικανότητά τους να δημιουργούν ευρείς συνασπισμούς ενισχύουν τους ελέγχους της πέρα από τα σύνορά της. Η Κίνα στερείται τόσης οικονομικής ισχύος και ικανότητας συνασπισμών, αλλά αντισταθμίζει με την κλίμακα της αγοράς και τη βιομηχανική της κυριαρχία σε βασικές πρώτες ύλες. Η Πεκίνο πιστεύει ότι η βιομηχανική της δύναμη μπορεί να αμφισβητήσει την οικονομική κυριαρχία της Ουάσινγκτον.

Η μεταβαλλόμενη φύση των σημείων πίεσης

Και οι δύο πλευρές θα μπορούσαν να κλιμακώσουν περαιτέρω εάν η εκεχειρία διαταραχεί. Τα επόμενα βήματα θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την Κίνα να επιβραδύνει ξανά τις διαδικασίες αδειοδότησης ή να απαιτεί επιπλέον στοιχεία για την τελική χρήση από ξένες εταιρείες. Θα μπορούσε να επεκτείνει τις απαιτήσεις αδειοδότησης σε ένα ευρύτερο φάσμα σπάνιων μεταλλευμάτων, κρίσιμων μετάλλων και σχετικών προϊόντων. Θα μπορούσε επίσης να μεταβεί από απαιτήσεις αδειοδότησης σε πλήρεις απαγορεύσεις εξαγωγών, αν και αυτό θα είχε σημαντικό αντίκτυπο στις εγχώριες εταιρείες της. Επιπλέον, η Κίνα θα μπορούσε να αξιοποιήσει την κυριαρχία της σε κρίσιμες πρώτες ύλες εναντίον αμερικανικών εταιρειών άμυνας ή να περιορίσει την προμήθεια υλικών για τεχνολογία μπαταριών και αποθήκευσης ενέργειας.

Από την πλευρά της, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να επαναφέρουν τους ελέγχους στο λογισμικό EDA, να επεκτείνουν το πεδίο των τεχνολογιών υπό έλεγχο και να εφαρμόσουν εξωεδαφικούς περιορισμούς. Το BIS έχει δηλώσει ότι υπό εξέταση είναι κυρώσεις εναντίον κινεζικών τεχνολογικών γιγάντων, ενώ σχεδιάζει έναν κανόνα για την τροποποίηση των ελέγχων σε θυγατρικές εταιρειών που βρίσκονται στον Κατάλογο Οντοτήτων, επεκτείνοντας σημαντικά το πεδίο εφαρμογής των υφιστάμενων περιορισμών.

Ωστόσο, τα σημεία πίεσης τόσο της Ουάσινγκτον όσο και της Πεκίνο δεν είναι μόνιμα. Η πρόσφατη κλιμάκωση αντιπερισπασμού έχει θέσει σε κίνηση διαδικασίες που στοχεύουν στη σταδιακή μείωση της μόχλευσης κάθε πλευράς.

Οι ΗΠΑ έχουν ξεκινήσει σειρά πρωτοβουλιών επαναπατρισμού (reshoring) και πλησιέστερης εκμετάλλευσης (nearshoring). Μαζί με την Αυστραλία, την Ινδία και την Ιαπωνία – γνωστές ως το Τετραμερές Διάλογο Ασφαλείας (Quad) – η Ουάσινγκτον ανακοίνωσε μια συνεργασία για τα κρίσιμα μέταλλα, με στόχο την εξασφάλιση σταθερών προμηθειών και την αντιμετώπιση της κινεζικής κυριαρχίας στον τομέα αυτό. Γίνεται επίσης στρατηγική συσσώρευση αποθεμάτων, ενώ εταιρείες των κλάδων αυτοκινήτων και ηλεκτρονικών εργάζονται για υποκατάστατα που μειώνουν την εξάρτησή τους από σπάνια μεταλλεύματα. Σημαντικές επενδύσεις των ΗΠΑ ρέουν προς την εγχώρια παραγωγή τσιπ στο πλαίσιο του νόμου CHIPS and Science Act του 2022, ενώ οι συνασπισμοί εξαγωγών παραμένουν κρίσιμοι για την ενίσχυση της δύναμης της Ουάσινγκτον.

Η Κίνα έχει εντατικοποιήσει τις προσπάθειές της για την ενίσχυση των εγχώριων δυνατοτήτων ημιαγωγών. Μεταξύ 2021 και 2022, η Πεκίνο επένδυσε εκπληκτικά 290,8 δισεκατομμύρια δολάρια για την ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής ημιαγωγών. Χρησιμοποιώντας γενναιόδωρες κρατικές επιδοτήσεις, οι κινεζικές εταιρείες έχουν σημαντική πρόοδο στην ανάπτυξη εγχώριων εναλλακτικών λύσεων και στην εδραίωση μιας ισχυρότερης παρουσίας σε συγκεκριμένα τμήματα της αλυσίδας τσιπ, όπως η παραγωγή μνημονικών τσιπ, η συναρμολόγηση και η συσκευασία. Ο κύριος κινεζικός επενδυτικός οργανισμός για τα τσιπ ανακοίνωσε σχέδια εστίασης στις βασικές ευπάθειες της χώρας, όπως η φωτολιθογραφία και το λογισμικό σχεδιασμού, για να βοηθήσει στην υπέρβαση των αμερικανικών περιορισμών.

Ωστόσο, το στρατηγικό πλεονέκτημα των ΗΠΑ, που βασίζεται στην ικανότητά τους να δημιουργούν ευρείς συνασπισμούς ελέγχου εξαγωγών, μπορεί να μην διαρκέσει. Η κυβέρνηση Τραμπ είναι πολύ πιο πρόθυμη από τις προηγούμενες να χρησιμοποιήσει μονομερώς ελέγχους εξαγωγών και να ασκήσει πίεση τόσο σε συμμάχους όσο και σε αντιπάλους μέσω δασμών. Το BIS εξετάζει την ανάκληση αδειών εξαγωγών για την Ιαπωνία, την Ολλανδία και τη Νότια Κορέα σε μια προσπάθεια να τις ευθυγραμμίσει περισσότερο με τους αμερικανικούς ελέγχους. Ενώ η Κίνα μπορεί να μην έχει αρκετούς συμμάχους για να σχηματίσει συνασπισμούς, οι μονομερείς ενέργειες της Ουάσινγκτον και οι αμοιβαίοι δασμοί θα μπορούσαν να έχουν επιζήμια επίδραση στα συγκριτικά της πλεονεκτήματα.

Καθώς τα σημεία πίεσης μετατοπίζονται και κάθε πλευρά προσαρμόζεται, το οικοσύστημα των ημιαγωγών μεταμορφώνεται σε ένα γεωπολιτικό πεδίο μάχης – όπου ο έλεγχος είναι προσωρινός, η μόχλευση ρευστή και η στρατηγική ανθεκτικότητα θα εξαρτηθεί από το ποιος μπορεί να οικοδομήσει γρηγορότερα, να συντονιστεί καλύτερα και να προσαρμοστεί νωρίτερα.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου