Γράφει ο Ανδρέας Γ. Τζάκης, Καθηγητής Χειρουργικής Μεταμοσχεύσεων και Τακτικό Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Το Παγκόσμιο Συνέδριο για τη Μεταμόσχευση Μήτρας διεξήχθη πρόσφατα στην Αττάλεια. Ήταν αναγνώριση της συμβολής της Μεταμοσχευτικής Ομάδας του Πανεπιστημίου Ακντενίζ, όπου πραγματοποιήθηκε η πρώτη επιτυχής μεταμόσχευση μήτρας σε άνθρωπο.

Λέγεται ότι η μεταμόσχευση μήτρας δεν είναι μεταμόσχευση ζωτικού οργάνου. Αυτό ισχύει για τη λήπτρια, τη μητέρα, αλλά η μήτρα είναι ζωτική για το παιδί που φέρνει στη ζωή. Με αυτήν την έννοια, πρόκειται για ένα νέο είδος μεταμόσχευσης: είναι ζωοποιός (pro-vital) μεταμόσχευση.

Η αρχή
Το ενδιαφέρον μου για τη μεταμόσχευση μήτρας ξεκίνησε με μια ασθενή. Ήταν μια νεαρή γυναίκα που είχε υποβληθεί σε πολυσπλαχνική μεταμόσχευση – αντικατάσταση των ενδοκοιλιακών οργάνων: ήπατος, στομάχου, παγκρέατος και εντέρου. Η υγεία της αποκαταστάθηκε, εκτός από το γεγονός ότι δεν μπορούσε να αποκτήσει παιδιά ποτέ, επειδή είχε προηγουμένως υποβληθεί σε υστερεκτομή.

Το ερώτημα ήταν αναπόφευκτο: θα μπορούσαμε να είχαμε μεταμοσχεύσει και τη μήτρα; Η μήτρα ήταν το μόνο από όλα τα κοιλιακά όργανα που δεν είχε ακόμη μεταμοσχευθεί σε άνθρωπο.

Η Μαιευτική Ομάδα του Πανεπιστημίου του Γκέτεμποργκ είχε ήδη δείξει ότι η μεταμόσχευση μήτρας δεν ήταν μόνο δυνατή σε μικρά ζώα, αλλά παρήγαγε φυσιολογικούς απογόνους. Το επόμενο βήμα ήταν απόδειξη σε μεγαλύτερα θηλαστικά.

Η ομάδα μας στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι προμηθεύτηκε ζώα από την αποικία mini-swine που διατηρούσε ο Dr. David Sachs στη Βοστώνη. Για πολλά χρόνια, αυτά τα ζώα χρησίμευσαν ως κρίσιμο μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στα πειραματικά μοντέλα και κλινικές μελέτες.

Μαζί με τους συνεργάτες μου, Drs. Akin Tekin, Τάκη Τρυφωνόπουλο και Tom de Faria, πραγματοποιήσαμε ετερότοπες μεταμοσχεύσεις μήτρας σε αυτά τα ζώα.

Αυτό που χρειαζόμασταν ήταν να μάθουμε την ανοσολογική συμπεριφορά των μοσχευμάτων μήτρας: δηλαδή εάν ήταν ιδιαίτερα ανοσογονικά, όπως τα εντερικά μοσχεύματα, ή πιο ανεκτικά, όπως τα ηπατικά. Αυτό το μοντέλο μας επέτρεψε να μελετήσουμε τη βιολογική συμπεριφορά του μοσχεύματος – τις απορρίψεις και την ανταπόκριση στη θεραπεία.

Αποδείχθηκε ότι ήταν κάτι ενδιάμεσο: συμπεριφέρονταν όπως συνήθως συμπεριφέρονται τα νεφρικά μοσχεύματα. Έτσι σχεδιάσαμε το πιο κατάλληλο ανοσοκατασταλτικό σχήμα για τη μεταμόσχευση.

Βρισκόμουν στο Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ για να παραλάβω έναν επίτιμο διδακτορικό τίτλο, όπου συνάντησα τον Καθηγητή και διευθυντή της ομάδας, Mats Brännström, και την ομάδα του. Αποφασίσαμε να συνεργαστούμε και να πραγματοποιήσουμε ορθότοπες μεταμοσχεύσεις μήτρας σε μη ανθρώπινα πρωτεύοντα θηλαστικά, τους μπαμπουίνους.

Ήταν μια τεράστια διηπειρωτική προσπάθεια! Πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο Mannheimer στη Φλόριντα και στο Ναϊρόμπι της Κένυας, διότι πειράματα σε μπαμπουίνους δεν ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθούν στη Σουηδία.

Όλα τα ζώα επέζησαν της επέμβασης και της άμεσης μετεγχειρητικής πορείας.

Τα μητρικά μοσχεύματα που επιβίωσαν μακροπρόθεσμα συμπεριφέρονταν όπως και στα mini-swine.

Ο Mats με κάλεσε να συμμετάσχω στην πρώτη κλινική μελέτη που επρόκειτο να ξεκινήσει στο Γκέτεμποργκ. Ενώ περιμέναμε τις εγκρίσεις, ο Omer Özkan και η ομάδα του στην Αττάλεια πραγματοποίησαν μεταμόσχευση μήτρας από αποβιώσασα δότρια τον Αύγουστο του 2011.

Ήταν η πρώτη επιτυχής μεταμόσχευση μήτρας σε άνθρωπο παγκοσμίως!

Η μελέτη του Γκέτεμποργκ ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2012. Ήταν οι πρώτες μεταμοσχεύσεις μήτρας από ζώσες δότριες. Από τις εννέα αρχικές επεμβάσεις, επτά ήταν επιτυχείς.

Αλλά… υπήρχε μια έντονη ανησυχία: δεν είχε γεννηθεί ποτέ νεογνό μετά από μεταμόσχευση μήτρας σε άνθρωπο, ούτε καν σε μεγάλο θηλαστικό.

Το άγχος ήταν σιωπηλό αλλά αναπόφευκτο: θα γεννηθεί παιδί υγιές ή θα δούμε δυσμορφίες σαν εκείνες της Θαλιδομίδης ή άλλων εμβρυοπαθειών που άφησαν ανεξίτηλο σημάδι στη μνήμη της Ιατρικής;

Η απάντηση δόθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2014, όταν γεννήθηκε ο Vincent – ένα υγιέστατο αγοράκι. Με τον ερχομό του αποδείχτηκε ότι μια εγκυμοσύνη σε μεταμοσχευμένη μήτρα μπορεί να χαρίσει ένα απόλυτα υγιές παιδί.

Στην κλινική Cleveland
Μια μακρά διαδικασία εγκρίσεων μας επέτρεψε να ξεκινήσουμε το δικό μας πρόγραμμα στο Cleveland Clinic τον Φεβρουάριο του 2016, με την ομάδα μεταμοσχεύσεων και την ομάδα Μαιευτικής-Γυναικολογίας υπό τον Καθηγητή Dr. Tommaso Falcone.

Οι δότριες ήταν όλες αποβιωσασες. Έξι από οκτώ μεταμοσχεύσεις μήτρας ήταν τεχνικά επιτυχείς και έχουν οδηγήσει στη γέννηση έξι υγιών μωρών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η λήπτρια της Αττάλειας έφερε στον κόσμο ένα υγιέστατο αγοράκι, μετά από 10 χρόνια επιμονής και προσπάθειας.

Η μεταμόσχευση μήτρας ξεχωρίζει από όλες τις άλλες μεταμοσχεύσεις σε βασικά σημεία:

Είναι ζωοποιός.

Είναι εξ σχεδιασμού εφήμερη. Σε αντίθεση με όλα τα άλλα συμπαγή όργανα, που μεταμοσχεύονται με σκοπό να διαρκέσουν σε όλη τη ζωή του λήπτη, η μεταμόσχευση μήτρας έχει εξαρχής μια συγκεκριμένη αποστολή: τη γέννηση ενός ή δύο παιδιών και μετά να αφαιρεθεί. Ταυτόχρονα σταματούνται τα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα και πιθανές παρενέργειες τους.

Είναι η μόνη μεταμόσχευση που αφορά τρία άτομα: τη λήπτρια, τη δότρια και το παιδί. Τα τρία ανοσολογικά συστήματα συνυπάρχουν κατά την εγκυμοσύνη σε μια εξαιρετική ισορροπία αμοιβαίας ανοχής που επιτρέπει τη γέννηση μιας νέας ζωής.

Η κύρια ευθύνη για τη φροντίδα μοιράζεται ανάμεσα στις δύο ομάδες, χειρουργών και γυναικολόγων. Οι χειρουργοί είναι κυρίως υπεύθυνοι για τη μεταμόσχευση και τη χορήγηση της ανοσοκαταστολής.

Όταν το μόσχευμα σταθεροποιηθεί, συνήθως ένα ή δύο μήνες μετά τη μεταμόσχευση, η κύρια ευθύνη περνά στις ομάδες των γυναικολόγων και μαιευτήρων. Εκείνοι αναλαμβάνουν την εμφύτευση των εμβρύων, την παρακολούθηση της κύησης, την πρόληψη και αντιμετώπιση επιπλοκών, τον τοκετό και τελικά την αφαίρεση του μοσχεύματος.

Οι κυήσεις είναι "υψηλού κινδύνου" και απαιτούν εξαιρετικά προσεκτική παρακολούθηση. Όπως όλες οι κυήσεις μετά μεταμόσχευση συμπαγών οργάνων, έχουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών όπως προεκλαμψίας, υπέρτασης, διαβήτη της κύησης, αλλά και πρόωρης ρήξης μεμβρανών και επιπλοκών του πλακούντα. Όλοι οι τοκετοί γίνονται με καισαρική τομή. Τα μωρά γεννιούνται συνήθως μικρά για την ηλικία κύησης, αλλά είναι φυσιολογικά και αναπτύσσονται φυσιολογικά. Δεν έχουν σημειωθεί συγγενείς ανωμαλίες.

Σημασία και προοπτικές
Μέχρι σήμερα, έχουν πραγματοποιηθεί περισσότερες από 150 μεταμοσχεύσεις μήτρας παγκοσμίως και έχουν γεννηθεί πάνω από 70 μωρά.

Η υποψήφια μητέρα έχει την ευκαιρία να αποφασίσει ανάμεσα στη μεταμόσχευση και στις δύο άλλες πιθανές λύσεις: υιοθεσία και παρένθετη μητρότητα.

Κάθε μία από αυτές τις λύσεις έχει τα δικά της πλεονεκτήματα και τα δικά της εμπόδια. Σε αυτά προστίθενται νομικά, οικονομικά και ρυθμιστικά ζητήματα που διαφέρουν όχι μόνο από χώρα σε χώρα, αλλά ακόμη και ανάμεσα σε πολιτείες της ίδιας χώρας.

Αλλά υπάρχει και κάτι ακόμα που βίωσα προσωπικά…

Στο Cleveland Clinic, δύο από τις οκτώ γυναίκες που υποβλήθηκαν σε μεταμόσχευση μήτρας είχαν ήδη αποκτήσει παιδιά με άλλους τρόπους — η μία μέσω υιοθεσίας τεσσάρων παιδιών, η άλλη μέσω παρένθετης μητρότητας με τη βοήθεια της αδελφής της. Κι όμως, και οι δύο επέμεναν να κάνουν μεταμόσχευση μήτρας. Ήθελαν να γεννήσουν οι ίδιες.

Δεν μπόρεσα να το εξηγήσω εντελώς… Αλλά υπήρχε μια βαθιά, ακαταμάχητη επιθυμία να νιώσουν τον μόχθο της εγκυμοσύνης, τον πόνο της γέννας, τον κίνδυνο και τη χαρά να φέρουν αυτές οι ίδιες στον κόσμο ένα παιδί.

Μπορώ να κατανοήσω αυτά τα συναισθήματα. Οι γεννήσεις που ακολούθησαν τις μεταμοσχεύσεις μήτρας στο Κέντρο μας ήταν από τις πιο ευτυχισμένες στιγμές της ζωής μου.

Η μεταμόσχευση μήτρας δεν είναι απλά ένα πείραμα. Είναι μια πρωτοβουλία που έχει βαθιές ρίζες και θα προχωρήσει.