Της Εύας Νικολαΐδου

Συνέντευξη με τον  Μιχάλη Βασλαματζή*

Ο Μιχάλης Βασλαματζής είναι πρότυπο γιατρού, γιατί η ζωή και το έργο του ταυτίστηκαν. Παρόλο που ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε για συσσώρευση κεφαλαίων, σήμερα δίνει την πρώτη του συνέντευξη στο "Κεφάλαιο". Τον έπεισα γι’ αυτή τη συνέντευξη, λόγω της προσωπικής μας σχέσης και της εκτίμησής του για τα γραπτά μου κείμενα.

Όσοι –όχι πολλοί– τον γνωρίζουν ξέρουν ότι ζει χωρίς χλιδή και πλούτη, απλά, λιτά, διατηρώντας χαμηλό προφίλ στη δουλειά και την προσωπική του ζωή. Το όνομά του δεν βρίσκεται έξω από το γραφείο του, των 10 τ.μ., στον "Ευαγγελισμό". Υπάρχει μόνο μια μικρή επιγραφή της θέσης του γιατρού που βρίσκεται μέσα... Εκεί υπάρχουν ένας προσωπικός υπολογιστής, φάκελοι ασθενών, πιστοποιητικά και γνωματεύσεις, σημειώσεις, ιατρικά περιοδικά, κάποια βιβλία (κυρίως βιοηθικής και νόμων) και δύο αρχεία. Το ένα, όπως μου εξηγεί, αφορά ασθενείς που συζητιούνται στο Ογκολογικό Συμβούλιο, που θεωρεί προσωπικό του επίτευγμα. Από την αρχή της συζήτησης φαίνεται η υπερβολική του σεμνότητα και η αυστηρότητα στις απόψεις του για άτομα και καταστάσεις που συνδέονται με την Ιατρική και την άσκησή της. 

Επέλεξα τον κ. Μ. Βασλαματζή ως ογκολόγο μου όχι μόνο από θαυμασμό για τις γνώσεις του, αλλά και για τη στέρεη, αυθεντική του πίστη στις αρχές και τις αξίες του. Είναι εμφανής η απαλλαγή από τις συνέπειες του "εγώ" του στη συζήτηση που κάναμε. 

Από την προσωπική του εξομολόγηση διαπίστωσα τα ισχυρά και ανθρώπινα κίνητρά του στην επιλογή της Παθολογικής Ογκολογίας. Αυτά, σε συνδυασμό με την έλλειψη προσωπικής υπεροψίας, μου άρεσαν πολύ. Δεν βρίσκονται συνήθως στις μέρες μας. 

Ποιος είναι τελικά ένας γιατρός; Μπορεί να ξεχωρίσει πράγματα που δεν βλέπουν οι άλλοι;

Ένας γιατρός θα πρέπει να είναι παρατηρητικός. Να έχει ενσυναίσθηση και τους ορίζοντές του ανοιχτούς. Οποιαδήποτε θεραπευτική απόφαση να βασίζεται σε δεδομένα που έλειπαν την προηγούμενη μέρα ή δεν είχαν αξιολογηθεί σωστά. Γνώρισα μια εποχή που ο διευθυντής-καθηγητής έμπαινε σε έναν θάλαμο και οι συνεργάτες του προσπαθούσαν να επικυρώσουν τη διάγνωσή του, ακόμα κι αν διαφωνούσαμε. Μετά ήρθε η γνωριμία μου με την Πανεπιστημιακή Κλινική του "Ευαγγελισμού" και τον καθηγητή Κων. Γαρδίκα. Τότε είδα τη σημαντικότητα της διαφορικής διαγνωστικής στην καθημερινή ιατρική πράξη και την αξία του συνεχούς διαβάσματος, με τη διατήρηση ανοιχτών οριζόντων στη σκέψη και την κρίση των γιατρών.

Έχω διακρίνει κάποιο χάρισμα που έχετε και "προλαβαίνετε" τα επόμενα βήματα του καρκίνου. 

Μπορεί να είναι κι αυτό. Περισσότερο πιστεύω ότι είναι το συνεχές διάβασμα, η ενσυναίσθηση και η ταπεινότητα. Καθένας θα πρέπει να είναι απολύτως συνειδητοποιημένος ότι δεν ξέρει τα πάντα και ανά πάσα στιγμή μπορεί να αλλάξουν τα δεδομένα. Η Ιατρική είναι μια θετική επιστήμη. Δεν βασίζεται στο παπαγάλισμα, αλλά στην κρίση. Αυτό το επαναλαμβάνω γιατί είναι το βασικότερο για να πλησιάσεις την ορθή διάγνωση και την ορθή θεραπευτική απόφαση.

Πρέπει να έχει άποψη ο ασθενής; 

Είναι πολύ καλή ερώτηση, ειδικά στην εποχή μας. Ο ασθενής είναι ένας ελεύθερος άνθρωπος. Έχει τη δυνατότητα να ελέγξει όσα του λέει ο γιατρός του αναζητώντας δεύτερες γνώμες ή ανατρέχοντας στις πολλές (και ενίοτε έγκυρες) πληροφορίες στο Διαδίκτυο. Θεωρώ σωστό να μπορούν γιατρός και ασθενής να συνεργάζονται για μια αποτελεσματική προσέγγιση στη διάγνωση και τη θεραπεία. Να υπάρχει εμπιστοσύνη. Πρέπει να θυμόμαστε ότι ο ασθενής στη δύσκολη φάση μιας κρίσιμης νόσου δεν είναι ο ίδιος. Μερικούς μήνες πριν μπορούσε να αποφασίζει και να πράττει χωρίς το υπερβολικό φορτίο του άγχους και της αβεβαιότητας. Στη φάση που ο ασθενής προσέρχεται στον γιατρό του, συνηθέστατα, τον έχει εξιδανικεύσει, θεωρώντας ότι αυτός έχει την απόλυτη γνώση και απεριόριστες δυνατότητες. Και τα δύο δεν είναι απολύτως αληθή και μπορεί να επηρεάσουν το τελικό αποτέλεσμα. Αλλά και η απογοήτευση του ασθενούς και η παραίτησή του στις ποικίλες φάσεις της νόσου μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα. Η αίσθηση της ανεκπλήρωτης πίστης μπορεί να συνθλίψει τους εμπλεκόμενους. Από την άλλη πλευρά, η υπερβολική αισιοδοξία σε φάσεις που τα πράγματα (φαίνονται να) πηγαίνουν καλά, όχι σπάνια, μπορεί να οδηγήσει σε ανατροπή ισορροπιών που πολύ δύσκολα επετεύχθησαν και, ενίοτε, πολύ δύσκολα μπορεί να αποκατασταθούν.

Έχουμε σήμερα τη δυνατότητα να θεραπεύσουμε τον καρκίνο;

Συνήθως λέω στους ειδικευόμενούς μου πως ο καρκίνος είναι η μοναδική ανίατη ασθένεια που μπορεί να θεραπευθεί και αυτό πρέπει να γίνει σαφές και στον κόσμο. Ας σκεφτούμε μερικές από τις συνήθεις χρόνιες νόσους... Με σακχαρώδη διαβήτη μπορεί κανείς να ζήσει 100 χρόνια, αλλά με την αγωγή και την ινσουλίνη του. Με αρτηριακή υπέρταση επίσης, αλλά παίρνοντας τα υπερτασικά ή/και τα καρδιολογικά του φάρμακα. 

Στα κακοήθη νεοπλάσματα η τεκμηρίωση της ίασης συνεπάγεται επάνοδο του ασθενούς στην προηγούμενη ζωή του. 

Στις μέρες μας η επίτευξη της ίασης για τα περισσότερα κακοήθη νεοπλάσματα είναι εφικτή. Η έγκαιρη διάγνωση, η χρήση εξελιγμένων μεθόδων χειρουργικής, ιστοπαθολογίας και ακτινοθεραπείας, η κατανόηση των (στοχεύσιμων) μοριακών βλαβών, η ευρεία χρήση της ανοσοθεραπείας, η τεχνολογική υποστήριξη στην παροχή μέσων ακριβούς διαγνώσεως και παρακολουθήσεως της νόσου και η δυνατότητα υποστηρίξεως των ασθενών στη φάση φαρμακευτικών παρενεργειών συνιστούν ουσιώδεις παράγοντες προς την κατεύθυνση της ίασης. Όλα τα παραπάνω βοηθούν στη μετάπτωση της Κλινικής Ογκολογίας από Τέχνη σε Επιστήμη. Και όταν αυτή εφαρμόζεται από ογκολόγους που επιμορφώνονται διαρκώς και χρησιμοποιούν με ορθό τρόπο την κρίση τους, μπορεί να οδηγήσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα.

Είναι εξατομικευμένος ο καρκίνος;

Βεβαίως. Όπως και η θεραπεία του. Η εξατομίκευση είναι κάτι που δεν συζητιέται. Το μεγαλύτερο επίτευγμα των τελευταίων χρόνων. Ό,τι πιο χρήσιμο στον σχεδιασμό της αντινεοπλασματικής θεραπείας. Λίγα χρόνια πριν, όταν η έκβαση ασθενών με συγκεκριμένο κακόηθες νεόπλασμα δεν ήταν η αναμενόμενη, λέγαμε "ο καρκίνος αυτός είχε δική του σφραγίδα". Σήμερα ξέρουμε ότι τα χαρακτηριστικά των μοριακών οδών που κάθε όγκος χρησιμοποιεί για να εξελίσσεται και να μεθίσταται είναι τα καθοριστικά για τη διάκριση των καρκίνων. 

Να θυμόμαστε πως ο καρκίνος είναι νόσος η οποία παλεύεται και έχει πολλές πιθανότητες καλής έκβασης. Δεν πρέπει να το υποεκτιμάμε, αλλά να το επιδιώκουμε πάντα.

Πόσο εύκολα εξοικειωθήκατε με τη σύγχρονη τεχνολογία;

Όταν ξεκίνησα, δεν υπήρχε καν αξονική τομογραφία. Τώρα υπάρχουν μαγνητική τομογραφία και ΡΕΤ για το σύνολο του σώματος και ειδικά νοσήματα. 

Θυμάμαι, όταν πέρασα το τεστ για την εισαγωγή μου στην ειδικότητα της Παθολογίας (ήμουν αριστούχος απόφοιτος του ΑΠΘ, αλλά το τεστ ήταν θεσμός), ο Κ. Γαρδίκας, μιλώντας για ένα συγκεκριμένο αντιβιοτικό, μου είχε πει: "Τώρα, κύριε Βασλαματζή, είστε ισότιμος γιατρός, αλλά να ξέρετε ότι, αν θέλετε να γράφετε αυτό το συγκεκριμένο φάρμακο, θα πρέπει να υπογράφουν οι ανώτεροί σας". Τώρα βλέπω ότι η απλή αυτή αντιμικροβιακή πολιτική είχε σώσει πολλούς ασθενείς. Μου έρχεται στο μυαλό ο Eric Hobsbawm, κατά τη γνώμη μου ο μεγαλύτερος ιστορικός της Μεγάλης Βρετανίας. Εκτός των πολύ γνωστών βιβλίων του "Η εποχή των επαναστάσεων", "Η εποχή των άκρων", "Η εποχή του κεφαλαίου" (ο συγγραφέας ήταν μαρξιστής που διαφώνησε έντονα με την πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης) κ.λπ., προσωπικά μου έκαναν εντύπωση οι τρεις τόμοι για τον "μακρύ 19ο αιώνα" και "Η εποχή των άκρων: Ο σύντομος 20ός αιώνας 1914-1991". Στο τελευταίο ο συγγραφέας αναφέρει ότι στο δεύτερο διάστημα του 20ού αιώνα έγιναν περισσότερες αλλαγές και πρόοδοι σε σχέση με τους προηγούμενους 19. Αν τον παραφράσω, θα έλεγα ότι η Ογκολογία αλλάζει κάθε χρόνο εντυπωσιακά σε σχέση με τα πρώτα 40 της χρόνια, που επισημοποιήθηκε. Αυτό απαιτεί διαρκή ενημέρωση...

Επιστήμη ή άνθρωπος – τι υπερισχύει;

Και τα δύο μαζί. Πρέπει να υπάρχει ένας άνθρωπος με συναίσθηση των δυνατοτήτων του. Ο άνθρωπος δεν έχει απεριόριστες δυνατότητες, αυτό είναι σαφές, αλλά η δική μου εκτίμηση είναι ότι θα πρέπει να προσπαθεί πολύ για να δίνει ό,τι καλύτερο γίνεται.

Ποια είναι τα ενδιαφέροντά σας εκτός Ιατρικής;

Βασικά, το διάβασμα. Αγαπάω κυρίως την Ιστορία, όπως σας είπα. Αλλά και τον αθλητισμό. Η ζωή μου στιγματίστηκε από τις επιτυχίες της μεγάλης Δόξας Δράμας στις δεκαετίες ’50-’60. Ο πατέρας μου ήταν υπάλληλος της ΑΤΕ και ο διορισμός στη Δράμα τότε ένδειξη δυσμένειας. Όταν ξεκινήσαμε τις επιστημονικές εκδηλώσεις "Η Δράμα ενάντια στον Καρκίνο", ο επίσημος ομιλητής του 1ου συνεδρίου (έπειτα από δική μου εισήγηση, που έγινε αποδεκτή από το δ.σ. του συνεδρίου – τους ευχαριστώ ιδιαίτατα γι’ αυτό) ήταν ο Νεοτάκης Λουκανίδης, ο πιο πολυσύνθετος Έλληνας παίκτης. Στο γραφείο μου είναι η φωτογραφία του, με πολύ συγκινητική αφιέρωση. Από αυτόν έγινα οπαδός του Παναθηναϊκού. Με την ευκαιρία αυτή, θα αναφερθώ στον Παύλο Γιαννακόπουλο. Τον θαύμασα για την προσφορά του στην ομάδα και την Ελλάδα, αλλά και για τις γνώσεις του στο μπάσκετ. Η προσωπική μας σχέση δεν ήταν μεγάλη. Ξεκίνησε μια μέρα του 1990, όταν ο Παύλος Γιαννακόπουλος ζήτησε κάποιον να του δείξει το γραφείο του καθηγητή Σωτήρη Ράπτη. Αυτός έτυχε να είμαι εγώ, που του εξέφρασα τη διαφωνία μου για την ανταλλαγή Αλβέρτη με Σελετόπουλο. Με εντυπωσίασε όταν με βεβαιότητα μου είπε: "Θα κάνω τον Παναθηναϊκό πρώτο". Έδωσε έμπνευση σε έναν κόσμο που την είχε ανάγκη. Όταν πήραμε το πρώτο Ευρωπαϊκό έκλαψα, όπως και όταν σηκώθηκαν στην οροφή του ΟΑΚΑ οι φανέλες του Φραγκίσκου Αλβέρτη και του Δημήτρη Διαμαντίδη. Έχω εισιτήριο διαρκείας (στη θύρα 5) και ευχαριστώ τον Δημήτρη Γιαννακόπουλο για όσα με έμπνευση και λογική κάνει για την Ελλάδα (π.χ. το Φαρμακείο στο Καστελλόριζο, η ενίσχυση των τρίτεκνων οικογενειών) και την ομάδα. Έχω ως πρότυπο και τον καθηγητή μου Βασίλη Ξανθόπουλο, που, αν δεν εδολοφονείτο στις 27/11/1990, θα ήταν πιθανότατα υποψήφιος για Nόμπελ Φυσικής.

*Διευθυντής Ογκολογικής Κλινικής του "Ευαγγελισμού"