Γράφει η Βίκυ Κουρλιμπίνη

Κάθε τρία δευτερόλεπτα ένας άνθρωπος στον κόσμο διαγιγνώσκεται με άνοια, γεγονός που αναδεικνύει τη σοβαρότητα της νόσου ως παγκόσμιου προβλήματος υγείας. Στην Ελλάδα υπολογίζεται πως πάνω από 200.000 άτομα ζουν με άνοια, αριθμός που εκτιμάται ότι θα αυξηθεί κατά περισσότερο από 40% έως το 2050.

Η μάχη για τη θεραπεία της νόσου ή τη μεγαλύτερη καθυστέρηση επιδείνωσης των συμπτωμάτων είναι συνεχής. Επιστήμονες φαίνεται να έχουν ανακαλύψει έναν πιθανό νέο θεραπευτικό στόχο για τη νόσο, έπειτα από πειράματα που έδειξαν βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας σε ποντίκια με τη νόσο.

Η νόσος Αλτσχάιμερ συνδέεται με την αφύσικη συσσώρευση πρωτεϊνών μέσα και γύρω από τα εγκεφαλικά κύτταρα, με κυριότερη την αμυλοειδή πρωτεΐνη, η οποία σχηματίζει πλάκες γύρω από τα κύτταρα του εγκεφάλου.

Σε πρόσφατη μελέτη, ερευνητές από την Κίνα και την Ισπανία περιέγραψαν σε άρθρο στο περιοδικό "Signal Transduction and Targeted Therapy" μια νέα θεραπευτική στρατηγική, η οποία χρησιμοποιεί νανοσωματίδια για να στοχεύσει μια πρωτεΐνη, την LRP1, στον αιματοεγκεφαλικό φραγμό. Μέσω αυτής της προσέγγισης, ενεργοποιείται ένας φυσικός μηχανισμός που απομακρύνει την αμυλοειδή πρωτεΐνη από τον εγκέφαλο.

Τα αποτελέσματα στα ποντίκια ήταν εντυπωσιακά: τα επίπεδα της αμυλοειδούς πρωτεΐνης μειώθηκαν σχεδόν κατά 45%, ενώ οι γνωστικές δοκιμές έδειξαν σημαντικές βελτιώσεις στη χωρική μάθηση και μνήμη, φτάνοντας επίπεδα συγκρίσιμα με αυτά των υγιών ποντικιών. Τα οφέλη διατηρήθηκαν έως και έξι μήνες μετά τη θεραπεία. Οι επιστήμονες υπογραμμίζουν ότι η εργασία αυτή ανοίγει νέους δρόμους στον σχεδιασμό φαρμάκων και επαναβεβαιώνει τον καθοριστικό ρόλο του αιματοεγκεφαλικού φραγμού στη νόσο Αλτσχάιμερ.

Η Δρ Julia Dudley, επικεφαλής της έρευνας στο Alzheimer’s Research UK, σημείωσε ότι στη νόσο Αλτσχάιμερ ο προστατευτικός αιματοεγκεφαλικός φραγμός μπορεί να υπολειτουργεί, προκαλώντας βλάβες στον εγκέφαλο. Η μελέτη δείχνει ότι η χρήση νανοσωματιδίων για την αποκατάσταση της λειτουργίας του φραγμού οδήγησε στην απομάκρυνση της αμυλοειδούς πρωτεΐνης από τον εγκέφαλο των ποντικιών. Πρόσθεσε, ωστόσο, ότι είναι πολύ νωρίς για να πούμε αν η μέθοδος θα αποδειχθεί αποτελεσματική στους ανθρώπους, καθώς η νόσος εξελίσσεται διαφορετικά στους ανθρώπους σε σχέση με τα ζώα.

Οι ειδικοί σημειώνουν ότι ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός προστατεύει τον εγκέφαλο, αλλά ταυτόχρονα δυσχεραίνει την απομάκρυνση τοξικών πρωτεϊνών και τη μεταφορά φαρμάκων. Στη μελέτη αυτή οι ερευνητές επαναπρογραμμάτισαν έναν φυσικό μηχανισμό εξαγωγής για την απομάκρυνση της αμυλοειδούς πρωτεΐνης, βελτιώνοντας τη φυσική διαδικασία καθαρισμού του εγκεφάλου. Παρόλο, βέβαια, που η ιδέα της διευκόλυνσης της απομάκρυνσης της αμυλοειδούς πρωτεΐνης είναι ενδιαφέρουσα και πιθανώς χρήσιμη, τα αποτελέσματα πρέπει να επαναληφθούν και απέχουν ακόμη πολύ από την εφαρμογή σε ανθρώπους με Αλτσχάιμερ.

Η μελέτη αυτή αποτελεί, σύμφωνα με τους ειδικούς, ένα σημαντικό πρώτο βήμα για την ανάπτυξη νέων θεραπειών που θα μπορούσαν να βελτιώσουν ουσιαστικά την αντιμετώπιση της νόσου Αλτσχάιμερ στο μέλλον.

Μπορεί να εκδηλωθεί και πριν από τα πενήντα

Η νόσος Αλτσχάιμερ αποτελεί τη συχνότερη μορφή άνοιας, ευθύνεται για το 60%-70% των περιπτώσεων και χαρακτηρίζεται από αργή και προοδευτική νευροεκφυλιστική διαδικασία, η οποία επιδεινώνεται με την πάροδο των ετών.

Η έναρξη της νόσου είναι συχνά αθόρυβη και τα συμπτώματα εμφανίζονται σταδιακά, με διαφορετική ένταση σε κάθε ασθενή. Συνήθως, τα πρώτα σημάδια αφορούν τη μνήμη, κυρίως τη δυσκολία ανάκλησης πρόσφατων γεγονότων, δηλαδή την απώλεια βραχυπρόθεσμης μνήμης. Καθώς η νόσος προχωρά, μπορεί να παρατηρηθούν διαταραχές στη γλώσσα, στον προσανατολισμό, μεταβολές στη διάθεση, απώλεια κινήτρων, δυσκολία στην αυτοεξυπηρέτηση και αλλαγές στη συμπεριφορά. Σε προχωρημένα στάδια, επέρχεται σταδιακή απώλεια σωματικών λειτουργιών, που τελικά οδηγεί σε θάνατο. 

Η νόσος εμφανίζεται κυρίως σε άτομα άνω των 65 ετών, αν και η πρόωρη μορφή Αλτσχάιμερ μπορεί να εκδηλωθεί ακόμα και πριν από τα 50. Αντιπροσωπεύει περίπου 5%-10% όλων των περιπτώσεων. Αυτή η μορφή συχνά συνδέεται με γενετικές μεταλλάξεις σε γονίδια όπως τα APP, PSEN1 και PSEN2, που οδηγούν σε επιταχυνόμενη παραγωγή της β-αμυλοειδούς πρωτεΐνης και πρόωρη νευροεκφύλιση. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι παρόμοια με τη συνήθη μορφή, αλλά εμφανίζονται νωρίτερα και συχνά επηρεάζουν πιο έντονα τις επαγγελματικές και κοινωνικές λειτουργίες, επειδή οι ασθενείς εξακολουθούν να εργάζονται ή να έχουν ενεργό κοινωνική ζωή.

Οι παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη άνοιας περιλαμβάνουν τη σωματική αδράνεια, το κάπνισμα, την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, την ατμοσφαιρική ρύπανση, τραυματισμούς στο κεφάλι, την κοινωνική απομόνωση, το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, την παχυσαρκία, την υπέρταση, τον διαβήτη, την κατάθλιψη και την απώλεια ακοής.

Ο ρόλος της διατροφής

Παρά το γεγονός ότι σήμερα δεν υπάρχει θεραπεία για τη νόσο, η έγκαιρη διάγνωση θεωρείται κρίσιμη για την αποτελεσματική αντιμετώπιση. Όσο νωρίτερα τεθεί η διάγνωση, τόσο γρηγορότερα μπορεί να ξεκινήσει η φαρμακευτική αγωγή, βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής του ασθενούς και επιβραδύνοντας την εξέλιξη των συμπτωμάτων.

Η διατροφή φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της νόσου. Ιδιαίτερα η παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή, πλούσια σε λαχανικά, φρούτα, θαλασσινά και ξηρούς καρπούς, συνδέεται με μειωμένο κίνδυνο άνοιας. Μελέτες έχουν δείξει πως άτομα που τηρούν πιστά τη μεσογειακή διατροφή παρουσιάζουν έως και 23% χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας σε σύγκριση με όσους καταναλώνουν αυτά τα τρόφιμα λιγότερο συχνά. 

Επιπλέον, έρευνες αναφέρουν ότι η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε σελήνιο μπορεί να βελτιώσει την κατάσταση των ασθενών με Αλτσχάιμερ, καθώς βοηθά στην καταπολέμηση του οξειδωτικού στρες και των φλεγμονών, οι οποίες επιταχύνουν τη νευροεκφυλιστική διαδικασία.