Γράφει η Nina Agrawal

Αλμπουκέρκη – Σε ένα υπόγειο εργαστήριο του Πανεπιστημίου του Νέου Μεξικού, ο Marcus Garcia έψαχνε σε έναν κάδο γεμάτο πλαστικά απορρίμματα: μπουκάλια, κομμάτια από δίχτυα ψαρέματος, μια οδοντόβουρτσα, ένα ποτήρι με έναν χαρακτήρα Pokemon πάνω του, ένας G.I. Joe...

"Ναι!", φώναξε βγάζοντας μια πιπέτα από τα απορρίμματα. "Τη βρήκα".

Ο Garcia, μεταδιδακτορικός ερευνητής στη Φαρμακευτική, ανακάλυψε την πιπέτα το περασμένο καλοκαίρι με συναδέλφους του σε μια απομακρυσμένη παραλία της Χαβάης. Ήταν άθικτη, αν και είχε φθαρεί τόσα χρόνια από τον ήλιο, το όζον και τον ωκεανό. Συγκινητικό, σκέφτηκε. Ήταν ένα αντικείμενο που αυτός και χιλιάδες άλλοι επιστήμονες χρησιμοποιούσαν καθημερινά. Και ήταν εκεί, ξεβρασμένο σε μια παραλία μαζί με εκατοντάδες κιλά άλλων πλαστικών απορριμμάτων που τώρα καθαρίζονταν και συλλέγονταν για έρευνα.

Ο Garcia είναι μέλος ενός κορυφαίου εργαστηρίου, το οποίο διευθύνει ο τοξικολόγος Matthew Campen, που μελετά πώς μικροσκοπικά σωματίδια, γνωστά ως μικροπλαστικά, συσσωρεύονται στο σώμα μας. Η πιο πρόσφατη μελέτη των ερευνητών, που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο στο "Nature Medicine", προκάλεσε ανησυχία και συζητήσεις στην επιστημονική κοινότητα: ανακάλυψαν ότι δείγματα ανθρώπινου εγκεφάλου το 2024 περιείχαν σχεδόν 50% περισσότερα μικροπλαστικά σε σύγκριση με δείγματα εγκεφάλου το 2016.
"Αυτά τα υλικά αυξάνονται εκθετικά στον κόσμο μας", επισήμανε ο Campen. Καθώς συσσωρεύονται στο περιβάλλον, συσσωρεύονται και στον οργανισμό μας.

Υπάρχουν και άλλα ευρήματα των ερευνητών που έχουν προκαλέσει ανησυχία. Στη μελέτη, οι εγκέφαλοι των ατόμων με άνοια είχαν πολύ περισσότερα μικροπλαστικά από ό,τι οι εγκέφαλοι των ατόμων χωρίς άνοια. Σε δημοσιεύσεις του 2024 οι ερευνητές ανέφεραν ότι μικροπλαστικά είχαν βρεθεί σε όρχεις και σε πλακούντες. Άλλοι επιστήμονες έχουν καταγράψει την παρουσία μικροπλαστικών στο αίμα, στο σπέρμα, στο μητρικό γάλα, ακόμα και στα πρώτα κόπρανα ενός μωρού.

Τον Φεβρουάριο, μαζί με το Baylor College of Medicine και το Texas Children’s Hospital, το εργαστήριο του Campen δημοσίευσε μια προκαταρκτική έρευνα που έδειξε ότι οι πλακούντες των μωρών που γεννήθηκαν πρόωρα περιείχαν περισσότερα μικροπλαστικά από εκείνα των μωρών που γεννήθηκαν στο 9μηνο της κύησης, παρόλο που υπήρχε λιγότερος χρόνος για να συσσωρευτούν αυτά τα σωματίδια. 

Παρά τα πολλά σημεία όπου εντοπίστηκαν μικροπλαστικά και την ανησυχία για τους κινδύνους αναφορικά με την υγεία, υπήρχαν πολλά πράγματα που οι ερευνητές δεν είχαν καταλάβει ακόμη. Το πρώτο πράγμα που μαθαίνουν οι τοξικολόγοι είναι ότι "η δόση κάνει το δηλητήριο": οποιαδήποτε ουσία, ακόμα και το νερό, μπορεί να είναι δηλητηριώδης σε αρκετά μεγάλη δόση. Ωστόσο ο Campen και ο Garcia δεν είχαν ιδέα από ποια ποσότητα μικροπλαστικών και πάνω αρχίζουν να δημιουργούνται προβλήματα υγείας. Και, με τόσα πλαστικά στον κόσμο μας, ποια είναι η μεγαλύτερη απειλή; Τα τρόφιμα, τα ρούχα, ο αέρας ή άλλες πηγές;

Για να απαντήσουν σε αυτά τα ερωτήματα, στράφηκαν στην εξέταση πτωμάτων.

"Αναζητώντας" πλαστικά 

Από την έρευνα προέκυψε πως η μέση συγκέντρωση μικροπλαστικών σε 24 ανθρώπινους εγκεφάλους από το 2024 ήταν περίπου 5.000 μικρογραμμάρια ανά γραμμάριο, αν και η εκτίμηση αυτή αμφισβητείται λόγω των μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν. Η ποσότητα αυτή σημαίνει περίπου 7 γραμμάρια πλαστικού ανά εγκέφαλο – όσο ένα πλαστικό κουταλάκι μιας χρήσης, διευκρίνισε ο Campen, ή πέντε καπάκια από μπουκάλια νερού. Οι εγκέφαλοι των ατόμων με άνοια είχαν μεγαλύτερη συγκέντρωση, αν και οι ερευνητές επισήμαναν ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι οι εγκέφαλοι αυτοί έχουν πιο πορώδη αιματοεγκεφαλική φραγή και είναι λιγότερο ικανοί να απομακρύνουν τοξικά σωματίδια.

Δεν είναι ακόμη σαφές πώς επιδρά αυτή η ποσότητα πλαστικού στην υγεία του ανθρώπινου οργανισμού, αλλά οπωσδήποτε προκαλεί προβληματισμό. "Δεν νομίζω να υπάρχει κάποιος που θα πει: "Φανταστικά! Χαίρομαι που ξέρω ότι υπάρχει όλο αυτό το πλαστικό στον εγκέφαλό μου”", αστειεύτηκε ο Campen.

Η ομάδα του μελετά πλέον ιστό από διατομές ενός εγκεφάλου για να διαπιστώσει αν ορισμένες περιοχές έχουν υψηλότερες συγκεντρώσεις μικροπλαστικών και αν αυτό μπορεί να συνδέεται με προβλήματα όπως το Πάρκινσον ή η απώλεια μνήμης. Ιδανικά, για λόγους σύγκρισης, θα ήθελε να μελετήσει έναν εγκέφαλο πριν από τη δεκαετία του 1970 ή του 1960, οπότε η χρήση των πλαστικών γενικεύθηκε παγκοσμίως. 

Πάντως, αυτές οι μελέτες επέτρεψαν στον Campen να βγάλει ορισμένα νέα συμπεράσματα. Κατ’ αρχάς, ότι τα μικροπλαστικά στο σώμα μας είναι πολύ μικρότερα από ό,τι είχαν περιγράψει άλλοι επιστήμονες – κάτι που εξηγεί πώς καταφέρνουν να διεισδύσουν στα ανθρώπινα όργανα. Επιβεβαίωσε αυτή την υποψία χρησιμοποιώντας ένα μικροσκόπιο υψηλής ανάλυσης: αυτό έδειξε θραύσματα μήκους όχι μεγαλύτερου από 200 νανόμετρα –περίπου 400 φορές μικρότερα από το πλάτος μιας τρίχας– και τόσο λεπτά που ήταν διαφανή. 

Για τον Campen, η καταγραφή τόσο μικρών σωματιδίων θα μπορούσε να ανατρέψει την αντίληψή μας για το πόσο πλαστικό υπάρχει μέσα μας, πώς φτάνει εκεί, πού μπορεί να πάει και τι ζημιά μπορεί να προκαλέσει.

Πηγαίνοντας πίσω στον χρόνο

Οι ερευνητές δεν μπορούν να πουν με βεβαιότητα με ποιον τρόπο αυτά τα πλαστικά εισέρχονται στον οργανισμό μας ή από πού προέρχονται, αλλά έχουν ενδείξεις. Γνωρίζουν ότι τα πλαστικά απορρίμματα καταλήγουν στο έδαφος, στο νερό, στον αέρα, ακόμα και στη βροχή, σύμφωνα με την Christy Tyler, καθηγήτρια Περιβαλλοντικών Επιστημών στο Rochester Institute of Technology, η οποία μελετά τα μικροπλαστικά στα υδάτινα οικοσυστήματα. 

Μπορούν να "ενσωματωθούν" στα φυτά και να συγκεντρωθούν σε μεγαλύτερες ποσότητες καθώς ανεβαίνουν στην τροφική αλυσίδα. Το πλαστικό βρίσκεται στα ρούχα μας, στα χαλιά μας, στους καναπέδες μας. "Πραγματικά, είναι παντού", είπε η Tyler.

Τα χαρακτηριστικά των πλαστικών που εντόπισε η ομάδα του Campen στον ανθρώπινο ιστό υποδηλώνουν ότι προέρχονται κυρίως από απορρίμματα που παράχθηκαν πριν από πολλά χρόνια και έχουν διαβρωθεί με την πάροδο του χρόνου. Οι ερευνητές βρήκαν σημαντική ποσότητα πολυαιθυλενίου, για παράδειγμα, τον κυρίαρχο τύπο πλαστικού που παρήχθη στη δεκαετία του 1960, και λιγότερο από το πλαστικό που χρησιμοποιείται στα μπουκάλια νερού, το οποίο έγινε δημοφιλές στη δεκαετία του 1990.

Επειδή η παραγωγή πλαστικού διπλασιαζόταν κάθε 10 με 15 χρόνια, ακόμα και αν σταματούσαμε να το παράγουμε σήμερα, έχει χρησιμοποιηθεί ήδη τόσο πολύ πλαστικό, που όλο και περισσότερα πλαστικά απόβλητα θα συσσωρεύονται στο περιβάλλον και, ενδεχομένως, στο σώμα μας για τις επόμενες δεκαετίες.

Ο Campen υποψιάζεται ότι ο κύριος τρόπος με τον οποίο αυτά τα πλαστικά εισέρχονται στο σώμα μας είναι όταν τα καταπίνουμε, πολύ καιρό μετά την απόρριψή τους και την έναρξη της αποσύνθεσής τους. Δεν ανησυχεί τόσο για τα λεγόμενα "φρέσκα" πλαστικά, επειδή αυτά τα σωματίδια είναι πολύ μεγαλύτερα και νεότερα από αυτά που έχει εντοπίσει. Επιπλέον, οι έρευνες δείχνουν ότι το σώμα αποβάλλει ορισμένα μεγαλύτερα μικροπλαστικά.

Ο Campen παραδέχθηκε ότι η άποψή του για τα "φρέσκα" πλαστικά δεν είναι η συνήθης στην επιστημονική κοινότητα. Μικροπλαστικά μπορούν να διαρρεύσουν από μπουκάλια νερού, σκεύη τροφίμων για φούρνο μικροκυμάτων και συνθετικά ρούχα, και οι έρευνες σε ζώα έχουν δείξει πως αυτά τα σωματίδια μπορούν να είναι επιβλαβή, σχολίασε η Tracey Woodruff, διευθύντρια του προγράμματος για την αναπαραγωγική υγεία και το περιβάλλον στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο.

Όπως συμβαίνει με κάθε νέα επιστημονική έρευνα, υπάρχουν και επιφυλάξεις. Πρώτον, αυτά τα μικροσκοπικά σωματίδια είναι εξαιρετικά δύσκολο να μετρηθούν. Και δεν έχει γίνει επαναληπτική έρευνα για να διαπιστωθεί αν τα αποτελέσματά της ισχύουν. Το μεγάλο ερώτημα είναι αν όλα όσα μετρούνται είναι όντως πλαστικά ή αν κάποια είναι λιπίδια, τα οποία μπορεί να μοιάζουν με χημικά, αλλά η παρουσία τους στον ανθρώπινο οργανισμό είναι φυσιολογική.

"Οι εκτιμήσεις τους για την ποσότητα που υπάρχει στον εγκέφαλο φαίνονται υπερβολικές", σημείωσε η Woodruff. Αλλά, ακόμα και αν είναι, πρόσθεσε, "αυτό δεν αναιρεί ότι εντοπίζονται περισσότερα πλαστικά με την πάροδο του χρόνου. Και αυτό συνάδει με όσα γνωρίζουμε για την παραγωγή πλαστικού".

Αντιμετωπίζοντας τους κινδύνους για την υγεία

Υπάρχει ένα ερώτημα στο οποίο οι Campen και Garcia αισθάνονται ότι έχουν αρχίσει να απαντούν με κάποια βεβαιότητα. Πόσο πλαστικό υπάρχει στο σώμα μας; 

Πλέον είναι έτοιμοι να διερευνήσουν πιθανές συνδέσεις μεταξύ συγκεκριμένων "δόσεων" και των επιπτώσεών τους στην ανθρώπινη υγεία, όπως καρδιαγγειακών παθήσεων, προβλημάτων γονιμότητας και σκλήρυνσης κατά πλάκας. Και ξεκινούν ένα πείραμα σε ζώα για να κατανοήσουν ποιες δόσεις μικροπλαστικών μπορεί να είναι επιβλαβείς.

Η Teya Garland, φοιτήτρια Φαρμακευτικής, ξεκίνησε αυτή τη διαδικασία στο εργαστήριο. Φορώντας μάσκα για να αποφύγει την εισπνοή σωματιδίων, έβαζε κομμάτια πλαστικού που έμοιαζαν με χρωματιστή κιμωλία σε μια μηχανή που τα κονιορτοποιούσε. Οι ερευνητές θα ταΐσουν τα "προϊόντα" της μηχανής σε ποντίκια και θα μελετήσουν πώς οι διαφορετικές ποσότητες και τύποι πλαστικού επηρεάζουν τον εγκέφαλο και τη συμπεριφορά τους.

Τα κομμάτια του πλαστικού προέρχονταν από την παραλία της Χαβάης, όπου ο Garcia και άλλοι συνέλεξαν 815 κιλά πλαστικών απορριμμάτων και 225 κιλά διχτυών ψαρέματος. Οι εθελοντές που καθαρίζουν την περιοχή απομακρύνουν απόβλητα ανάλογης ποσότητας κάθε λίγες εβδομάδες.

Η Nina Agrawal είναι δημοσιογράφος των "The New York Times" που καλύπτει θέματα υγείας.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στους "The New York Times" στις 8 Απριλίου 2025. 

© 2025 The New York Times Company