Για περισσότερο από δύο χρόνια, η ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας λειτουργεί με ένα μόνιμο παράδοξο: ο Ειδικός Λογαριασμός Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας (ΕΛΥΚΩ) – ο λογαριασμός από τον οποίο χρηματοδοτούνται οι μειωμένες χρεώσεις για τα ευάλωτα νοικοκυριά και το επιπλέον κόστος ηλεκτροδότησης των Μη Διασυνδεδεμένων Νησιών (ΜΔΝ) – παραμένει σταθερά ελλειμματικός.

Σήμερα, το έλλειμμα έχει ξεπεράσει εκ νέου τα 500 εκατ. ευρώ (έως τον Οκτώβριο του 2025), παρά τις συνεχείς προειδοποιήσεις της αγοράς και τις επανειλημμένες παρεμβάσεις του Ελληνικού Συνδέσμου Προμηθευτών Ενέργειας (ΕΣΠΕΝ). Το έλλειμμα εξελίσσεται σε μια δομική απειλή τόσο για τη σταθερότητα του μηχανισμού ΥΚΩ όσο και για την ομαλή λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας συνολικά.

Πώς δημιουργήθηκε η τρύπα και γιατί δεν κλείνει

Το έλλειμμα του ΕΛΥΚΩ είχε ήδη υπερβεί τα 600 εκατ. ευρώ, πριν ενισχυθεί προσωρινά ο Λογαριασμός με 400 εκατ. ευρώ από τον κρατικό προϋπολογισμό στις αρχές του 2025. Η ενίσχυση αυτή έδωσε μια ανάσα, αλλά δεν αντιμετώπισε τη ρίζα του προβλήματος: το μηνιαίο ισοζύγιο παραμένει αρνητικό. Έτσι, μέσα σε λίγους μήνες, η "τρύπα" άρχισε ξανά να διευρύνεται και σήμερα κινείται εκ νέου πάνω από τα 500 εκατ. ευρώ.

Από τον Απρίλιο του 2023 έως σήμερα, οι προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας δεν αποζημιώνονται πλήρως για τις Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας που παρέχουν. Τα ανταλλάγματα καταβάλλονται με συνεχείς περικοπές, που κατά μέσο όρο ξεπερνούν το 30%, ενώ σε ορισμένους μήνες η απόδοση φτάνει μόλις στο 40% των οφειλομένων.

Με απλά λόγια: οι εταιρείες προμήθειας καλούνται να σηκώσουν, με ίδια κεφάλαια, το βάρος ενός μηχανισμού που έχει σχεδιαστεί για την άσκηση κοινωνικής πολιτικής, άρα για να χρηματοδοτείται από το κράτος.

Με ενδεικτικό επιτόκιο δανεισμού γύρω στο 6,5%, το χρηματοοικονομικό κόστος αυτής της "αναγκαστικής χρηματοδότησης" για έλλειμμα τάξης 600 εκατ. ευρώ πλησιάζει τα 40 εκατ. ευρώ τον χρόνο. Πρόκειται για πραγματικά χρήματα που δεσμεύονται από τις επιχειρήσεις προμήθειας, μειώνοντας τη ρευστότητα και την επενδυτική τους δυνατότητα. Το κόστος αυτό δεν εμφανίζεται καθαρά στον λογαριασμό, αλλά τελικά γυρίζει στους καταναλωτές, μέσω έμμεσων πιέσεων στα τιμολόγια.

Κοινωνική πολιτική ναι αλλά όχι με "ξένες" πλάτες

Ο ΕΣΠΕΝ έχει διατυπώσει με συνέπεια μία πολύ συγκεκριμένη θέση:
Οι Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας είναι αναγκαίο εργαλείο κοινωνικής πολιτικής. Εξασφαλίζουν ίση πρόσβαση στο ηλεκτρικό ρεύμα, στηρίζουν τα ευάλωτα νοικοκυριά και διασφαλίζουν ότι ο κάτοικος ενός νησιού πληρώνει την ίδια τιμή με τον κάτοικο της ηπειρωτικής χώρας.

Όμως, η κοινωνική πολιτική δεν μπορεί να χρηματοδοτείται "από την πίσω πόρτα" μέσω των προμηθευτών ενέργειας. Όταν το κράτος δεν ενεργοποιεί έγκαιρα τα εργαλεία που το ίδιο έχει θεσπίσει, όπως η δυνατότητα ενίσχυσης του ΕΛΥΚΩ από τον κρατικό προϋπολογισμό, το αποτέλεσμα είναι:

• να υπονομεύεται η σταθερότητα του ίδιου του μηχανισμού ΥΚΩ,

• να δημιουργούνται στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό,

• να επωμίζονται οι καταναλωτές ένα "κρυφό" κόστος, που δεν προκύπτει από την αγορά, αλλά από την απουσία θεσμικής λύσης.

Την ίδια στιγμή, παραμένει σε εκκρεμότητα από το 2019 το θεσμικό πλαίσιο για τις ΥΚΩ στα Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά, λόγω λήξης της εγκριτικής απόφασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Δεν έχουν ολοκληρωθεί οριστικές εκκαθαρίσεις για σειρά ετών, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται "ανοικτά" ποσά εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ και να ενισχύεται η αβεβαιότητα γύρω από έναν κρίσιμο μηχανισμό.

Γιατί η "λύση Κρήτη" δεν είναι λύση

Στη δημόσια συζήτηση έχει "πέσει" η ιδέα να καλυφθούν τα ελλείμματα του ΕΛΥΚΩ από τα όποια πλεονάσματα προκύψουν από την ενεργοποίηση της ηλεκτρικής διασύνδεσης της Κρήτης. Σε πρώτη ανάγνωση, αυτό μπορεί να ακούγεται λογικό: μια νέα διασύνδεση μειώνει το κόστος, άρα τα οφέλη της να χρησιμοποιηθούν για να κλείσει η τρύπα.

Στην πράξη, όμως, μια τέτοια επιλογή θα ήταν και άδικη και αναποτελεσματική:

• Πρώτον, θα σήμαινε ότι οι καταναλωτές θα συνεχίσουν να επιβαρύνονται με τις υφιστάμενες χρεώσεις ΥΚΩ, για πολλά περισσότερα χρόνια, αντί να δουν στην πράξη τα οφέλη της νέας διασύνδεσης μέσω χαμηλότερων επιβαρύνσεων. Με άλλα λόγια, τα κέρδη από μια σημαντική επένδυση υποδομής δεν θα περνούσαν στους λογαριασμούς, όπως θα έπρεπε.

• Δεύτερον, οι προμηθευτές θα εξακολουθούσαν να χρηματοδοτούν με ίδια κεφάλαια τις συσσωρευμένες οφειλές, μέχρι να αποπληρωθεί πλήρως το έλλειμμα του ΕΛΥΚΩ. Αυτό πρακτικά θα "κλείδωνε" την αγορά σε ένα καθεστώς αναγκαστικής χρηματοδότησης για πολλά ακόμη έτη, αντί να δοθεί μια καθαρή λύση εδώ και τώρα.

Ο ΕΛΥΚΩ χρειάζεται θεσμική εξυγίανση, όχι "μπαλώματα" που παρατείνουν το πρόβλημα και μεταθέτουν διαρκώς το κόστος στο μέλλον.

Τι προτείνει ο ΕΣΠΕΝ

Απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα, ο ΕΣΠΕΝ έχει διατυπώσει με σαφήνεια ένα συνεκτικό πλαίσιο λύσεων:

• Άμεση και επαρκής ενίσχυση του ΕΛΥΚΩ από τον κρατικό προϋπολογισμό, όπως ήδη προβλέπεται από το ισχύον νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο, ώστε να καλυφθεί το συσσωρευμένο έλλειμμα και να αποκατασταθεί η ομαλή ροή των αποζημιώσεων.

• Θεσμική θωράκιση και επικαιροποίηση του μηχανισμού ΥΚΩ, με πλήρη συμμόρφωση στις ευρωπαϊκές απαιτήσεις και οριστικό κλείσιμο των εκκρεμοτήτων στα ΜΔΝ, ώστε να υπάρχει ξεκάθαρος, προβλέψιμος τρόπος λειτουργίας και εκκαθάρισης.

• Αποζημίωση των προμηθευτών για το χρηματοοικονομικό κόστος που έχουν ήδη αναλάβει – και εξακολουθούν να αναλαμβάνουν – για όσο διάστημα καλούνται να καλύπτουν με ίδια κεφάλαια το έλλειμμα του ΕΛΥΚΩ.

Χωρίς αυτές τις κινήσεις, ένας μηχανισμός που σχεδιάστηκε για να υπηρετεί την κοινωνική συνοχή κινδυνεύει να εξελιχθεί σε μόνιμη πηγή αστάθειας για την αγορά και σε πρόσθετο, αθέατο βάρος για τους ίδιους τους καταναλωτές.

Το ερώτημα δεν είναι αν πρέπει να στηριχθούν οι ευάλωτοι και τα νησιά – αυτό είναι δεδομένο. Το πραγματικό ερώτημα είναι με ποιον δίκαιο, διαφανή και βιώσιμο τρόπο θα χρηματοδοτείται αυτή η πολιτική. Και σε αυτό το ερώτημα, η Πολιτεία οφείλει πλέον μια ξεκάθαρη απάντηση.