της Ελευθερίας Πιπεροπούλου

Σε χαμηλά επίπεδα εξακολουθεί να είναι η καινοτομία στην Ελλάδα, με τη χώρα μας να βρίσκεται ακόμη σε απόσταση από τις παγκόσμιες πρωτοπόρες δυνάμεις. Παρά τα αξιόλογα βήματα προόδου που έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια, η χώρα συνεχίζει να αντιμετωπίζει προκλήσεις στην εδραίωση μιας ισχυρής παρουσίας στο διεθνές πεδίο της καινοτομίας.

Ειδικότερα, σύμφωνα με τον δείκτη "Global Innovation Index 2024" του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (WIPO), που υπολογίζει τις επιδόσεις των χωρών παγκοσμίως ως προς την καινοτομία μέσα από 78 δείκτες [που καλύπτουν τομείς όπως οι δαπάνες για την εκπαίδευση, οι επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη (R&D) και η ποιότητα επιστημονικών δημοσιεύσεων], η Ελλάδα κατατάχθηκε για το 2024 στην 45η θέση μεταξύ 133 χωρών, καταγράφοντας μια μικρή επιδείνωση σε σχέση με το 2023, όταν είχε βρεθεί στη 42η θέση. 

Αξιοσημείωτο είναι ότι πάνω από την Ελλάδα, εκτός από τους αναμενόμενους "πρωταθλητές", κατατάσσονται και χώρες όπως η Βουλγαρία, η Τουρκία και η Ουγγαρία, καθώς και η Κύπρος. Ακριβώς πάνω από την Ελλάδα, στη 44η θέση, βρίσκεται το Βιετνάμ, ενώ μετά την Ελλάδα, στην 46η θέση, συναντάται η Σλοβακία. Ανάμεσα στις 39 οικονομίες της Ευρώπης η Ελλάδα κατατάσσεται στην 28η θέση.

Τα δυνατά σημεία και οι αδυναμίες 

Κατά την ανάλυση των επιμέρους δεικτών, η χώρα μας φαίνεται πως καταγράφει σχετικά καλές επιδόσεις σε τομείς όπως το ταλέντο και η έρευνα. Συγκεκριμένα, σε αυτό το πεδίο η Ελλάδα σκοράρει στην 29η θέση της παγκόσμιας κατάταξης. Αξιοσημείωτο είναι ότι στις επενδύσεις σε R&D ως ποσοστό του ΑΕΠ η Ελλάδα βρίσκεται στην 26η θέση ανάμεσα στις 133 χώρες. Ωστόσο, οι αντίστοιχες δαπάνες για την εκπαίδευση ως ποσοστό του ΑΕΠ ρίχνουν την Ελλάδα στην 68η θέση. 

Σχετικά καλή είναι η εικόνα της χώρας μας και στο κομμάτι των υποδομών, αποσπώντας την 42η θέση. Στον αντίποδα, πενιχρές είναι οι επιδόσεις της Ελλάδας στην κατηγορία των θεσμών, όπου κατατάσσεται στην 57η θέση ανάμεσα στις 133 χώρες που αξιολογεί ο δείκτης. Επιπλέον, σύμφωνα με το Global Innovation Index για το 2024, η Ελλάδα βρίσκεται στην 65η θέση στον δείκτη "Πολυπλοκότητα των επιχειρήσεων", αποσπώντας μάλιστα μόλις την 75η θέση στο κομμάτι της απορρόφησης της γνώσης. Παρόμοια είναι η εικόνα της χώρας και στον δείκτη "Πολυπλοκότητα της αγοράς", όπου καταλαμβάνει την 66η θέση, σημειώνοντας χαμηλές επιδόσεις ως προς το κομμάτι των επενδύσεων, μόλις στην 70ή θέση. 

Οι πρωταθλητές

Σύμφωνα με την έρευνα του WIPO, η Ελβετία κατέκτησε την 1η θέση στον δείκτη Global Innovation Index (GII) για 14η συνεχή χρονιά, πετυχαίνοντας σκορ 67,5. Εξακολουθεί να είναι ο παγκόσμιος ηγέτης στις εκροές καινοτομίας, καταλαμβάνοντας την 1η θέση τόσο στην παραγωγή γνώσης και τεχνολογίας όσο και στη δημιουργικότητα. Κατατάσσεται επίσης στην πρώτη 5άδα όλων των άλλων πυλώνων του GII, με εξαίρεση τις υποδομές (7η).

Η Σουηδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες (ΗΠΑ) διατηρούν αντίστοιχα τη 2η και την 3η θέση τους για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, με αντίστοιχα σκορ 64,5 και 62,4. Αντίθετα, στις τελευταίες θέσεις του δείκτη κατατάσσονται η Ανγκόλα (133η) και η Νιγηρία (132η). 

Η Σουηδία ηγείται στις υποδομές (1η), στην επιχειρηματική πολυπλοκότητα (1η), στην παραγωγή γνώσης και τεχνολογίας (2η) και στο ταλέντο και έρευνα (3η). Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν την καλύτερη βαθμολογία στον κόσμο σε εννέα δείκτες από τους συνολικά 78 – πίσω από τη Σιγκαπούρη (με 14 δείκτες). Παγκοσμίως, η Σιγκαπούρη κατατάσσεται στην 4η θέση και οδηγεί στην Ασία στην καινοτομία, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο (5ο) συμπληρώνει την πρώτη τριάδα στην Ευρώπη.

Έχοντας περάσει από τη 12η στην 11η θέση, η Κίνα παραμένει η μόνη οικονομία μεσαίου εισοδήματος μεταξύ των 30 πιο καινοτόμων χωρών παγκοσμίως, πλησιάζοντας πιο κοντά στις "top 10". Είναι επίσης ένα από τα έθνη που έχει παρουσιάσει τη σημαντικότερη πρόοδο ως προς την καινοτομία από το 2013, μαζί με την Ινδία, την Ινδονησία, το Ιράν, τις Φιλιππίνες, την Τουρκία, το Βιετνάμ και το Μαρόκο.

Παγκόσμια επιβράδυνση

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η καινοτομία σημείωσε σημαντική επιβράδυνση το 2023. Ο αριθμός των επιστημονικών δημοσιεύσεων μειώθηκε κατά 5%, έπειτα από αύξηση άνω του 8% ετησίως το 2020 και το 2021. Παράλληλα, η αύξηση των δαπανών για R&D παρέμεινε στάσιμη (με τις εκτιμήσεις περίπου στο 3% για το 2023), ενώ, για πρώτη φορά από το 2009, μειώθηκαν οι αιτήσεις διεθνών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (-1,8%). 

Επιπλέον, οι περιοριστικοί χρηματοοικονομικοί όροι συνέχισαν να αποθαρρύνουν τις επενδύσεις. Τα επιχειρηματικά κεφάλαια (VC) και οι επιστημονικές δημοσιεύσεις έχουν επιστρέψει απότομα πίσω στα προ πανδημίας επίπεδα, με έντονο αντίκτυπο σε αναδυόμενες περιοχές, όπως η Λατινική Αμερική και η Αφρική. Αντικατοπτρίζοντας ένα επιδεινούμενο κλίμα για τη χρηματοδότηση κινδύνου, η αξία των επενδύσεων VC μειώθηκε περαιτέρω από τα εξαιρετικά υψηλά επίπεδα του 2021, καταγράφοντας πτώση 39% το 2023, έπειτα από πτώση 36% το 2022. Ο αριθμός των συμφωνιών VC μειώθηκε επίσης το 2023, αντιμετωπίζοντας ύφεση της τάξεως του 9,5%.

Παρ’ όλα αυτά, οι τεχνολογικές εξελίξεις παρέμειναν γενικά ισχυρές το 2023, ιδιαίτερα στον τομέα της υγείας και της πληροφορικής, ενώ οι πράσινες τεχνολογίες παρουσίασαν επιβράδυνση. 

Συμπερασματικά, η έκθεση καταλήγει ότι, ενώ η παγκόσμια καινοτομία παρέμεινε ανθεκτική τα τελευταία χρόνια, αντιμετωπίζει σήμερα σημαντικά οικονομικά και γεωπολιτικά προβλήματα. Παρά τη συνεχιζόμενη τεχνολογική πρόοδο και την αυξανόμενη υιοθέτηση της τεχνολογίας, η επίτευξη κοινωνικοοικονομικής προόδου παραμένει πρόκληση. Η πορεία προς τα εμπρός απαιτεί συνεχείς επενδύσεις, ενισχυμένη υιοθέτηση πρωτοποριακών τεχνολογιών και ολοκληρωμένες στρατηγικές για την αξιοποίηση της καινοτομίας για κοινωνικοοικονομικό και περιβαλλοντικό όφελος.