Της Ελευθερίας Πιπεροπούλου

Καταγγελία προς την Ευρωπαϊκή Ένωση υπέβαλε η Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής, επιστημονικό σωματείο με έδρα το Λαύριο, ζητώντας άμεση παρέμβαση για τους 220 τόνους εκρηκτικών υλών που βρίσκονται στις εγκαταστάσεις των Ελληνικών Αμυντικών Συστημάτων (ΕΑΣ) —ένα θέμα που το Capital.gr έχει αναδείξει με ρεπορτάζ, καταγράφοντας την κατάσταση και τους κινδύνους για την περιοχή και τους κατοίκους της.

Το Capital.gr έχει στην κατοχή του την επιστολή της καταγγελίας, στην οποία γίνεται αναφορά και στη φωτιά της 25ης Οκτωβρίου 2025 και στην "πειραματική και αντιεπιστημονική προσπάθεια 'εξουδετέρωσης' θαμμένων εκρηκτικών", υπενθυμίζοντας, παράλληλα, παλαιότερα βιομηχανικά ατυχήματα στη Λαυρεωτική. 

Ταυτόχρονα, τις ανησυχίες για την ασφάλεια και τη διαφάνεια εντείνει η νέα πρόσκληση υποβολής προσφορών που εξέδωσε η ΕΑΣ ΑΒΕΕ για την απορρύπανση δεξαμενών, η οποία προχωρά με κλειστή διαδικασία, περιορισμένη προθεσμία και, όπως τονίζουν γνώστες του ζητήματος, ασαφείς όρους.

Η καταγγελία προς την Ε.Ε.

Στην επιστολή της, η Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή:

1. Να εξετάσει, στο πλαίσιο διαδικασίας παράβασης (άρθρο 258 ΣΛΕΕ), αν η Ελληνική Δημοκρατία παραβιάζει τις υποχρεώσεις της βάσει των Οδηγιών 2004/35/ΕΚ, 2008/98/ΕΚ, 2012/18/ΕΕ και 2010/75/ΕΕ.

2. Να απαιτήσει την άμεση εκπόνηση και υλοποίηση ολοκληρωμένου σχεδίου απομάκρυνσης των εκρηκτικών και απορρύπανσης, αποκλειστικά από πιστοποιημένους φορείς με αποδεδειγμένη εμπειρία στην εξουδετέρωση πυρομαχικών και με ευρωπαϊκά πρότυπα.

3. Να διασφαλίσει πλήρη διαφάνεια και πρόσβαση των πολιτών σε όλες τις μελέτες και αποφάσεις, σύμφωνα με τη Σύμβαση του Aarhus.

4. Να τεθεί υπό ευρωπαϊκή εποπτεία κάθε μελλοντική προκήρυξη έργου, ώστε τα κριτήρια ασφάλειας και περιβαλλοντικής προστασίας να μην μπορούν να παρακαμφθούν για λόγους κόστους ή σκοπιμότητας.

Η παρέμβαση, όπως σημειώνουνχαρακτηριστικά τα μέλη της Εταιρείας Μελετών Λαυρεωτικής, "μπορεί να είναι η διαφορά ανάμεσα σε μια ελεγχόμενη, ασφαλή λύση και σε μια τραγωδία που όλοι θα αναγκαστούμε να θρηνήσουμε εκ των υστέρων”.

Το ιστορικό του προβλήματος

Το πρόβλημα στις εγκαταστάσεις των ΕΑΣ ξεκίνησε το 2017, όταν η τότε διοίκηση ανέθεσε χωρίς διαγωνισμό στην εταιρεία Soukos Robots το έργο καταστροφής ναρκών κατά προσωπικού. Το 2019, έπειτα από καταγγελίες εργαζομένων για ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων, η διαδικασία ανεστάλη.

Οι αναλύσεις του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος αποκάλυψαν υψηλές συγκεντρώσεις ΤΝΤ στο έδαφος και στα υγρά δείγματα, ενώ η μελέτη του ΕΜΠ κατέδειξε εκτεταμένη ρύπανση εδαφών και υπόγειων υδάτων. Διαπιστώθηκε ότι είχαν ρυπανθεί τουλάχιστον 1.000 κυβικά μέτρα εδάφους, με συγκεντρώσεις εκρηκτικών έως και 4.000 φορές πάνω από τα όρια προστασίας της ανθρώπινης υγείας.

Το 2023, η εταιρεία ΒΕΛΤΙΩΝ Α.Ε. εκπόνησε συμπληρωματική μελέτη, σύμφωνα με την οποία στον χώρο παραμένουν περίπου 186 τόνοι εκρηκτικών υλών σε διάφορα βάθη, 38,6 τόνοι σε δεξαμενές, καθώς και 2 τόνοι ασταθών και εξαιρετικά επικίνδυνων εκρηκτικών που φυλάσσονται ακατάλληλα από το 2019.

Τον Οκτώβριο του 2025, ξέσπασε πυρκαγιά στις εγκαταστάσεις των ΕΑΣ, κατά τη διάρκεια πειραματικής προσπάθειας μερικής εξουδετέρωσης των εκρηκτικών με χρήση ασβέστη, με την πιθανότητα και τον κίνδυνο έκρηξης ολόκληρης της ποσότητας ΤΝΤ να παραμένουν υπαρκτοί, όπως σημειώνουν πηγές με γνώση του ζητήματος. Η Πυροσβεστική απέτρεψε τα χειρότερα, αποσβένοντας τη φωτιά πριν εξελιχθεί σε τραγωδία.

Η νέα πρόσκληση υποβολής προσφορών

Στο μεταξύ, τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα (ΕΑΣ ΑΒΕΕ) προχώρησαν την περασμένη Παρασκευή στην έκδοση "Πρόσκλησης Υποβολής Προσφοράς στο Πλαίσιο Διαπραγμάτευσης χωρίς προηγούμενη δημοσίευση” για έργο απορρύπανσης και απομάκρυνσης δέκα δεξαμενών στον πρώην χώρο καταστροφής ναρκών του Συγκροτήματος Εργοστασίων Λαυρίου της ΕΑΣ ΑΒΕΕ, συνολικού προϋπολογισμού 18,64 εκατ. ευρώ χωρίς ΦΠΑ (23.113.600 ευρώ συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ) επιλέγοντας κλειστή διαδικασία διαπραγμάτευσης και χρονική στιγμή που εγείρει εύλογα ερωτήματα.

Αντικείμενο της σύμβασης, όπως αναφέρεται στην πρόσκληση, είναι "η παροχή υπηρεσιών εξουδετέρωσης των με αδρανοποίηση ή και απορρύπανση υπαρχουσών ποσοτήτων εκρηκτικών υλών που βρίσκονται εντός δέκα δεξαμενών στην εγκατάσταση του Συγκροτήματος Εργοστασίων (ΣΕΛ) Λαυρίου της ΕΑΣ ΑΒΕΕ και η απομάκρυνση των τελευταίων, καθώς και των δεξαμενών”. Η πρόσκληση, ωστόσο, δεν συνοδεύεται από τις τεχνικές και κοστολογικές τεκμηριώσεις που θα ανέμενε κανείς για ένα έργο τέτοιου μεγέθους και επικινδυνότητας.

Ιδιαίτερη αίσθηση προκαλεί το γεγονός ότι στο Παράρτημα Ι της πρόσκλησης, και συγκεκριμένα στο σημείο όπου περιγράφεται το φυσικό αντικείμενο, δεν προσδιορίζονται σαφή όρια ή μετρήσιμα κριτήρια εξουδετέρωσης. Αντιθέτως, γίνεται λόγος ακόμη και για "μερική” εξουδετέρωση των εκρηκτικών υλών, χωρίς να ορίζεται τι σημαίνει αυτό στην πράξη. Ειδικότερα, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, "μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας μερικής ή πλήρους εξουδετέρωσης των εκρηκτικών υλών, το φυσικό αντικείμενο περιλαμβάνει την απομάκρυνση των ίδιων των δεξαμενών από τον χώρο εγκατάστασής τους, με τρόπο που θα συμφωνηθεί μεταξύ της αναθέτουσας αρχής και του αναδόχου”.

Επιπλέον, η επιλογή της καταληκτικής ημερομηνίας και ώρας υποβολής και αποσφράγισης προσφορών, 24/12/2025, παραμονή Χριστουγέννων, με προθεσμία μόλις 12 ημερών, εγείρει πρόσθετα ερωτήματα.

Ανοιχτά ερωτήματα

Παράλληλα, στο ίδιο σημείο της πρόσκλησης αναφέρεται ότι στο φυσικό αντικείμενο του έργου περιλαμβάνονται η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης, η τεχνική αξιολόγηση της στεγανότητας των δεξαμενών και άλλες διερευνητικές εργασίες που παραπέμπουν σε προκαταρκτικό στάδιο. Το γεγονός αυτό γεννά εύλογες απορίες: δεν έχουν προηγηθεί μελέτες για την κατάσταση των δεξαμενών και του χώρου; Και αν έχουν γίνει, γιατί δεν ενσωματώνονται ή έστω δεν μνημονεύονται στην πρόσκληση; Υπενθυμίζεται ότι στην ανοικτή διακήρυξη που είχε εκδοθεί από την προηγούμενη διοίκηση και εν συνεχεία ακυρωθεί τον Δεκέμβριο του προηγούμενου έτους από την τωρινή διοίκηση, γινόταν ρητή αναφορά σε μελέτες που είχαν εκπονηθεί από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και τη ΒΕΛΤΙΩΝ.

Ακόμη μεγαλύτερα ερωτήματα προκαλεί ο τρόπος με τον οποίο προκύπτει ο προϋπολογισμός του έργου. Το ποσό των 18,64 εκατ. ευρώ παρατίθεται ως τελικό δεδομένο, χωρίς καμία ανάλυση κόστους, χωρίς επιμέρους κοστολόγηση εργασιών, χωρίς αναφορά σε ποσότητες, μεθόδους ή παραδοχές.

Παράλληλα, η πρόσκληση περιορίζεται αποκλειστικά στις δέκα δεξαμενές, που εκτιμάται ότι περιέχουν περίπου 40 τόνους εκρηκτικών υλών, αφήνοντας εκτός αντικειμένου τον σημαντικά μεγαλύτερο όγκο, που φέρεται να αγγίζει τους 180 τόνους και βρίσκεται στο έδαφος της περιοχής. Δεν διευκρινίζεται γιατί επιλέγεται αυτή η αποσπασματική προσέγγιση, ούτε αν και πότε προβλέπεται να αντιμετωπιστεί το σύνολο της ρύπανσης.

Το ζήτημα γίνεται ακόμη πιο σύνθετο αν ληφθεί υπόψη ότι στην απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου των ΕΑΣ, η οποία είναι αναρτημένη στη Διαύγεια, η επιλογή των πέντε προσκληθέντων οικονομικών φορέων αιτιολογείται με βάση την προηγούμενη συμμετοχή τους σε συναφή διαγωνισμό της ΕΑΣ ΑΒΕΕ (σ.σ. για το αντίστοιχο έργο που υλοποιείται στην Ελευσίνα). Εφόσον γίνεται επίκληση συναφούς έργου, προκύπτει εύλογα το ερώτημα γιατί στην πρόσκληση δεν τίθενται σαφείς και δεσμευτικοί όροι ως προς τα όρια απορρύπανσης και εξουδετέρωσης που οφείλει να επιτύχει ο ανάδοχος, ώστε να διασφαλίζεται ότι το αποτέλεσμα θα είναι τουλάχιστον ισοδύναμο με εκείνο της Ελευσίνας.

Απορίες προκαλεί και η σύνθεση των προσκαλούμενων φορέων, καθώς μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται και εταιρεία συμβουλευτικού χαρακτήρα.

Ο προηγούμενος διαγωνισμός

Ιδιαίτερη εντύπωση προακλούν όλα τα παραπάνω αν αναλογιστεί κανείς ότι μόλις έναν χρόνο νωρίτερα, τον Νοέμβριο του 2024, τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα είχαν προχωρήσει στη δημοσίευση ανοικτής, διεθνούς διαγωνιστικής διαδικασίας για την απορρύπανση του Λαυρίου, κατόπιν σχετικής απόφασης του τότε Διοικητικού Συμβουλίου. Ο διαγωνισμός εκείνος αφορούσε το σύνολο του προβλήματος, δηλαδή περίπου 220 τόνους εκρηκτικών καταλοίπων – και όχι μόνο τους περίπου 40 τόνους που βρίσκονται εντός των δεξαμενών – με εκτιμώμενη συνολική αξία 43.919.523 ευρώ χωρίς ΦΠΑ (54.460.208,52 ευρώ με ΦΠΑ).

Παρά ταύτα, με την αλλαγή διοίκησης τον Δεκέμβριο του 2024, ο συγκεκριμένος ανοικτός διαγωνισμός ακυρώθηκε. Η ακύρωση αποφασίστηκε από τη νέα διοίκηση, χωρίς το θέμα να περιλαμβάνεται στην ημερήσια διάταξη.

Όπως είχε δηλώσει η τωρινή διοίκηση των ΕΑΣ στο Capital.gr, κατόπιν της δημοσιοποίησης του ρεπορτάζ για την κατάσταση στις εγκαταστάσεις του Λαυρίου, οι μελέτες του ματαιωθέντος διαγωνισμού παρουσίαζαν σοβαρές αποκλίσεις — όχι μόνο στις τεχνικές προδιαγραφές, αλλά και στις οικονομικές παραμέτρους, χωρίς να προβεί σε περαιτέρω λεπτομέρειες.

Η καταγγελία του επιστημονικού συλλόγου σε ευρωπαϊκούς θεσμούς για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα μόλυνσης και ασφάλειας του τοπικού πληθυσμού, με κύριο αίτημα τη σωστή διαχείριση του θέματος, στοχεύει στο να διασφαλίσει ότι οι προσπάθειες αντιμετώπισης θα είναι πλήρεις και αποτελεσματικές. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί, επίσης, και η βιασύνη της τρέχουσας διαδικασίας, η οποία προγραμματίστηκε μέσα στις γιορτές, με μόλις 12 ημέρες, εκ των οποίων οι 7 εργάσιμες, ενώ όλο τον προηγούμενο χρόνο η πρόοδος είχε καθυστερήσει. Ανακύπτει, επομένως, το ερώτημα ποιος είναι ο λόγος αυτής της επιτάχυνσης και κατά πόσο σχετίζεται με την πιθανή εμπλοκή των ευρωπαϊκών αρχών.

Συνολικά, η εικόνα που προκύπτει είναι αυτή μιας εξαιρετικά σημαντικής και δαπανηρής παρέμβασης, η οποία προχωρά με κλειστή διαδικασία, χωρίς δημοσιοποιημένες μελέτες, χωρίς σαφείς τεχνικές προδιαγραφές για το τι συνιστά ολική ή μερική εξουδετέρωση και χωρίς κοστολογική ανάλυση. Και όλα αυτά για ένα έργο που αφορά εκρηκτικές ύλες, δημόσια ασφάλεια και περιβαλλοντικούς κινδύνους.

Δείτε την καταγγελία στη δεξιά στήλη Σχετικά Αρχεία