Μετά  από 8 δεκαετίες ήρθε η ώρα της ριζικής αλλαγής για το Κληρονομικό Δίκαιο, με ένα νομοσχέδιο που παρουσιάζεται  επισήμως σήμερα σε ειδική εκδήλωση του υπουργείου Δικαιοσύνης.

Όπως αναφέρθηκε και στο πρόσφατο υπουργικό συμβούλιο, από το οποίο έλαβε το "πράσινο φως" για να τεθεί σε διαβούλευση "στόχος της προτεινόμενης αναθεώρησης είναι να καταστήσει το Κληρονομικό Δίκαιο πιο λειτουργικό για τους νομικούς επαγγελματίες και τους πολίτες και να προσφέρει πραγματική προστασία σε πρόσωπα, συντρόφους και συζύγους, ανταποκρινόμενη στις απαιτήσεις και τις ανάγκες της νέας κοινωνικής πραγματικότητας"

Η παρουσίαση του Σχεδίου Νόμου για την Αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου θα γίνει από τον Επίτιμο Καθηγητή, Ακαδημαϊκό και Πρόεδρο της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής του Κληρονομικού Δικαίου, Απόστολο Γεωργιάδη.

Όπως είχαν αναφέρει ο υπουργός Δικαιοσύνης Γεώργιος Φλωρίδης και ο Υφυπουργός Ιωάννης Μπούγας, κατά την παρουσίαση στο Υπουργικό Συμβούλιο του νομοσχεδίου οι σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις αφορούν:

α) Την προστασία της πραγματικής βούλησης του διαθέτη, μέσω: α) της θέσης ασφαλιστικών δικλείδων στις ιδιόγραφες διαθήκες, όπως η υποχρεωτική κήρυξη της ιδιόγραφης διαθήκης της ως κυρίας, όταν υπάρχει εγκατάσταση μακρινού συγγενή ή εξωτικού, β) της εισαγωγής στην εθνική έννομη τάξη θεσμών όπως i) της κληρονομικής σύμβασης αιτία θανάτου, στο πλαίσιο της οποίας ο κληρονομούμενος έχει τη δυνατότητα να καταρτίσει σύμβαση με μελλοντικούς κληρονόμους του, π.χ. με τα παιδιά του, ή με εξωτικό (μη συγγενή) και ii) της κληρονομικής σύμβασης παραίτησης από μελλοντικά δικαιώματα στην κληρονομία.

β) Αλλαγές στην εξ αδιαθέτου διαδοχή. Ενισχύονται η θέση και η συμμετοχή στην κληρονομιαία περιουσία της/του συζύγου ή συντρόφου με βάση σύμφωνο συμβίωσης. Επιπλέον, επιλύεται το ερμηνευτικό ζήτημα ως προς τον αποκλεισμό του εξ αδιαθέτου κληρονομικού δικαιώματος του συζύγου και του συντρόφου με σύμφωνο συμβίωσης στις περιπτώσεις συναινετικής λύσης, ενώ για πρώτη φορά θα μπορεί στην πέμπτη τάξη να κληρονομήσει, υπό αυστηρές προϋποθέσεις, και ο σύντροφος σε ελεύθερη ένωση.

γ) Μεταβολή του χαρακτήρα της νόμιμης μοίρας από εμπράγματη σε ενοχική, λαμβάνοντας τη μορφή χρηματικής απαίτησης.

δ) Διαχωρισμός της κληρονομιαίας περιουσίας από την ατομική περιουσία του κληρονόμου. Μέχρι τώρα, τα χρέη του κληρονομούμενου επωμίζονταν οι κληρονόμοι, με αποτέλεσμα να αποποιούνται τελικά την κληρονομία, για να τα αποφύγουν. Καλούνταν ακόμη και μακρινότεροι συγγενείς, και τα παιδιά τους, σε ένα καθεστώς ανασφάλειας σχετικά με τον χρόνο έναρξης των διαδοχικών προθεσμιών αποποίησης, για να αποποιηθούν. Αυτά μεταβάλλονται με το νέο σύστημα. Αν υπάρχουν χρέη, πληρώνονται από την κληρονομία και όχι από την ατομική περιουσία του κληρονόμου. Τα βάρη της κληρονομίας δεν επηρεάζουν την ατομική περιουσία του κληρονόμου.

ε) Οριστική επίλυση διαχρονικών, νομολογιακά εριζόμενων ζητημάτων όπως η προθεσμία αποποίησης σε δικαιοπρακτικά ανίκανο πρόσωπο και το κληρονομικό δικαίωμα του ετεροθαλούς αδελφού.

στ) Κατάργηση θεσμών του κληρονομικού δικαίου που είχαν περιπέσει σε αχρησία (π.χ. νέμηση ανιόντος, εκποίηση κληρονομίας, έκτακτες διαθήκες).

Οι αλλαγές

Με τις νέες διατάξεις επέρχονται σημαντικές αλλαγές μετά από 8 δεκαετίες, οπότε και καθιερώθηκε το ισχύον θεσμικό πλαίσιο. Ειδικότερα, από τα σημερινά 326 άρθρα, θα παραμείνουν σε ισχύ 163, θα καταργηθούν 28 άρθρα και θα προστεθούν άλλα 17, ενώ σε 135 προβλέπεται ριζική τροποποίηση. Τι προβλέπεται:

* Κληρονομικές συμβάσεις: Μια νέα δυνατότητα

Για πρώτη φορά εισάγεται η δυνατότητα σύναψης κληρονομικών συμβάσεων, με τις οποίες θα μπορούν να συνάπτουν εν ζωή διαθέτης και  οι μελλοντικοί κληρονόμοι. Μεταξύ άλλων:

- Οι κληρονόμοι θα μπορούν να παραιτούνται από μελλοντικές αξιώσεις με αντάλλαγμα.

- Θα είναι εφικτός ο συμψηφισμός παροχών που έγιναν σε παιδιά ή συγγενείς πριν από τον θάνατο.

- Θα μπορούν να συμφωνούνται ανταλλάγματα φροντίδας ή οικονομικής ενίσχυσης.

- Ο επιζών σύζυγος θα μπορεί να μεταβιβάζει το μερίδιό του στα παιδιά, λαμβάνοντας ισόβιο εισόδημα ο/η σύζυγος που θα παραμείνει εν ζωή.

Οι συμβάσεις θα συντάσσονται ενώπιον συμβολαιογράφου και θα δεσμεύουν όλα τα μέρη.

* Χρέη αποβιώσαντος: Προστασία κληρονόμων

Ένα από τα σημαντικότερα σημεία του νομοσχεδίου είναι η νέα αντιμετώπιση των χρεών του θανόντος. Προβλέπεται ότι:

- Οι κληρονόμοι δεν θα επωμίζονται τα χρέη του αποβιόσαντος.  

- Τα χρέη θα αποπληρώνονται   από την κληρονομική περιουσία.

- Θα μπορεί να εκποιείται ένα μόνο ακίνητο για κάλυψη οφειλών, εφόσον επαρκεί.

- Ενισχύεται το σύστημα δικαστικής εκκαθάρισης ώστε να αποφεύγονται μαζικές αποποιήσεις.

* Αλλαγές στη νόμιμη μοίρα

Το σχέδιο νόμου προβλέπει:

- Αύξηση της νόμιμης μοίρας της επιζώντος συζύγου από 25% σε 33,3%.

- Το υπόλοιπο 66,6% θα κατανέμεται στα παιδιά.

Εάν κάποιο πρόσωπο παραλειφθεί από τη διαθήκη, θα δικαιούται χρηματική αποζημίωση και όχι ποσοστό επί ακινήτου, ώστε να αποφεύγεται ο κατακερματισμός των περιουσιών.

* Το νέο καθεστώς διαθηκών

Από τις πιο εντυπωσιακές αλλαγές είναι αυτές που αφορούν τις διαθήκες:

- Εισάγεται ψηφιακή διαθήκη.

- Η έλλειψη ημερομηνίας σε ιδιόγραφη διαθήκη δεν θα την καθιστά αυτομάτως άκυρη.

- Απαγορεύεται η μεταβίβαση περιουσίας σε προσωπικό γηροκομείων/θεραπευτηρίων μέσω ιδιόγραφης διαθήκης.

- Άτομα με σοβαρή αναπηρία λόγου θα μπορούν να συντάσσουν δημόσια διαθήκη με τεχνολογικά μέσα.

- Δημόσια και μυστική διαθήκη θα απαιτούν δύο μάρτυρες.

- Η ιδιόγραφη διαθήκη θα αποκτά ισχύ μετά από δικαστική διαδικασία, εκτός αν όλοι οι κληρονόμοι είναι συγγενείς ή περάσουν δύο έτη από τον θάνατο μέχρι τη δημοσίευση.

* Κληρονομική ανικανότητα και αποκλήρωση

Επαναφέρεται η αυτοδίκαιη ανικανότητα για πρόσωπα που έχουν καταδικαστεί για σοβαρά αδικήματα σε βάρος του διαθέτη, ενώ παράλληλα διευρύνεται ο κατάλογος των πράξεων που θα μπορούν να οδηγήσουν σε αναξιότητα ή αποκλήρωση.