Μια αγορά με περιορισμένο ανταγωνισμό, υψηλή εξάρτηση από πολυεθνικές και σταθερά μεγάλα περιθώρια κέρδους αποτυπώνει η χαρτογράφηση της Επιτροπής Ανταγωνισμού για τα κτηνιατρικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται στα αιγοπρόβατα.

Η έρευνα δείχνει ότι η πλειονότητα των προϊόντων -εμβόλια, αντιβιοτικά και αντιπαρασιτικά- πάνω από το 80% είναι εκτός πατέντας (off-patent) και εισάγονται κυρίως από θυγατρικές ξένων εταιρειών, ενώ η αγορά παρουσιάζει υψηλό βαθμό συγκέντρωσης, ιδίως στα εμβόλια. Παράλληλα, η Επιτροπή Ανταγωνισμού καταγράφει σειρά διαρθρωτικών προβλημάτων -από την πολυπλοκότητα του ρυθμιστικού πλαισίου και τις πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων στους κτηνιάτρους, έως τους περιορισμούς στη διαδικτυακή πώληση και την απουσία παράλληλων εισαγωγών- που κρατούν "κλειδωμένο" τον ανταγωνισμό στον κρίσιμο κρίκο της αγροδιατροφικής αλυσίδας.

Σημειώνεται ότι η έρευνα, εντάσσεται στη στρατηγική εστίαση της επιτροπής στην αλυσίδα αξίας του αγροδιατροφικού τομέα.

Η έρευνα

Αναλυτικά η ανακοίνωση της Επιτροπή Ανταγωνισμού αναφέρει τα εξής:

Η Επιτροπή Ανταγωνισμού δημοσιεύει τα αποτελέσματα της χαρτογράφησης στον κλάδο Κτηνιατρικών Φαρμακευτικών Προϊόντων (ΚΦΠ) για αιγοπρόβατα σε εμβόλια, αντιβιοτικά - αντιφλεγμονώδη (εφεξής "αντιβιοτικά") και  αντιπαρασιτικά, έρευνα η οποία εντάσσεται στην ευρύτερη στρατηγική εστίασης της ΕΑ  στην αλυσίδα αξίας του αγροδιατροφικού κλάδου.  

Τα ΚΦΠ για αιγοπρόβατα επιλέχθηκαν καθώς τα αιγοπρόβατα αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του ζωικού πληθυσμού στην Ελλάδα (με εξαίρεση τα κοτόπουλα) και λόγω του ότι το αιγοπρόβειο γάλα χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την παραγωγή φέτας. Η έρευνα συμπληρώνει την ανάλυση της Επιτροπής Ανταγωνισμού στον κλάδο παραγωγής και εμπορίας ζωοτροφών. Η περίοδος αναφοράς στην παρούσα έρευνα είναι Ιανουάριος 2019- Ιούνιος 2024.

Σημειώνεται ότι το μεγαλύτερο μέρος της αξίας των εμβολίων, αντιπαρασιτικών και αντιβιοτικών για αιγοπρόβατα εισάγεται και εμπορεύεται στην Ελλάδα από θυγατρικές εταιρείες ξένων πολυεθνικών. Τα  ΚΦΠ για αιγοπρόβατα για τις ανωτέρω κατηγορίες προέρχονται κυρίως από χώρες της Βορειοδυτικής Ευρώπης και ειδικότερα από την Ολλανδία (19,9%), Ισπανία (19%), Βέλγιο (18,8%) και Γαλλία (12,6%). 

Ακολουθούν τα κύρια συμπεράσματα ως προς τους εισαγωγείς ΚΦΠ, τα καταστήματα χονδρικής πώλησης κτηνιατρικών φαρμακευτικών προϊόντων και συγκεκριμένα τις φαρμακαποθήκες και ζητήματα που αφορούν εν γένει τη λειτουργία του κλάδου. 

Ως προς τους εισαγωγείς ΚΦΠ παρατηρούνται τα εξής : 

Η διάρθρωση της αξίας των πωλήσεων των εισαγωγέων σε εμβόλια, αντιβιοτικά και αντιπαρασιτικά για αιγοπρόβατα δεν μεταβάλλεται σημαντικά κατά την εξεταζόμενη περίοδο 2019- Α εξάμηνο 2024. Το 2023, οι πωλήσεις για τις ανωτέρω κατηγορίες αυξήθηκαν κατά 13,7%. Διαχρονικά και χωρίς αξιοσημείωτες αλλαγές παρατηρείται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ΚΦΠ σε εμβόλια, αντιβιοτικά και αντιπαρασιτικά που εμπορεύονται οι εισαγωγείς αφορά σε "off-patent" προϊόντα (2023: 81%).

Στα αντιπαρασιτικά, τα γενόσημα φάρμακα έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή στις πωλήσεις σε σχέση με τα εμβόλια και τα αντιβιοτικά, ωστόσο και σε αυτήν την κατηγορία η πλειονότητα των φαρμάκων που πωλούνται από τους εισαγωγείς αφορά σε επώνυμα off-patent προϊόντα.

Σχετικά με τις πωλήσεις των εισαγωγέων σε αξία ανά κατηγορία πελάτη παρατηρείται ότι οι εισαγωγείς ΚΦΠ για αιγοπρόβατα πωλούν κυρίως σε φαρμακαποθήκες (23%), σε κτηνιατρικά γραφεία παραγωγικών ζωών (20%), σε ιδιωτικά κτηνιατρεία (18%) και σε φαρμακεία (15%). Επισημαίνεται ότι οι πωλήσεις απ' ευθείας σε συνεταιρισμούς και εκτροφές είναι περιορισμένες. Η συντριπτική πλειονότητα των πωλήσεων πρωτότυπων (originator) on-patent και γενόσημων ΚΦΠ για αιγοπρόβατα κατευθύνεται σε ιδιωτικά κτηνιατρεία.

Παρατηρούνται μεγαλύτερα spreads (διαφορά τιμής αγοράς και πώλησης) στα εμβόλια σε σχέση με τα αντιπαρασιτικά και τα αντιβιοτικά, ανά μονάδα κύριας δραστικής ουσίας. Ειδικά μετά το 2022, η διαφορά τιμών αγοράς πώλησης παρουσιάζει σημαντική αύξηση στα αντιπαρασιτικά και τα αντιβιοτικά. Γενικά, παρατηρείται υψηλότερος ρυθμός αύξησης των τιμών πώλησης σε σύγκριση με το ρυθμός αύξησης των τιμών αγοράς.

Παρατηρήθηκε περιοδικότητα στις αυξήσεις τιμών που ενδέχεται να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες όπως αυξημένη ζήτηση τις περιόδους εμβολιασμού των ζώων, αυξημένη ζήτηση αντιπαρασιτικών κατά τους θερινούς μήνες κ.ά.

Ως προς τον βαθμό συγκέντρωσης, στις ευρύτερες κατηγορίες ΚΦΠ για αιγοπρόβατα, ήτοι αντιβιοτικά, εμβόλια και αντιπαρασιτικά παρατηρείται μέτριος βαθμός συγκέντρωσης για τα αντιβιοτικά και τα αντιπαρασιτικά (με HHI  1.743 και 1.767, αντιστοίχως) και υψηλός βαθμός συγκέντρωσης στα εμβόλια (ΗΗΙ= 3.106). Η εικόνα διαφοροποιείται αν επικεντρωθεί κανείς σε συγκεκριμένη κατηγορία φαρμάκων σύμφωνα με τον κωδικό ATCvet. Έτσι, παρατηρείται μονοπώλιο σε συγκεκριμένους κωδικούς (QG51, QJ51 και QI03) στις κατηγορίες των αντιβιοτικών και των εμβολίων, καθώς και υψηλός βαθμός συγκέντρωσης ανά κωδικό ATCvet στην κατηγορία αντιπαρασιτικά. Σημειώνεται ότι, σε όλους κωδικούς ATCvet τα μερίδια των εισαγωγέων ταυτίζονται με τα μερίδια των προμηθευτών τους. Εξαίρεση αποτελεί μόνο μία εταιρία για τον κωδικό ATCvet QP52 η οποία έχει τέσσερις  προμηθευτές.

Ειδικά στα γενόσημα, παρατηρείται το 2023, μέτριος βαθμός συγκέντρωσης για την κατηγορία αντιβιοτικά (HHI  1.684) και υψηλός βαθμός συγκέντρωσης στα εμβόλια (ΗΗΙ= 10.000) και τα αντιπαρασιτικά (HHI  2.489). 

Από τους 16 εισαγωγείς ΚΦΠ για αιγοπρόβατα, οι 7 προμηθεύονται από έναν μόνο προμηθευτή (παραγωγό), οι υπόλοιποι 9 έχουν από 2 έως 6 προμηθευτές. 

Ο κύκλος εργασιών (σε επίπεδο επιχείρησης) των εισαγωγέων κτηνιατρικών φαρμακευτικών προϊόντων, που συμμετείχαν στην έρευνα, παρουσιάζει αυξητική τάση την περίοδο 2020 -2023. Ειδικά το 2023, τόσο το μικτό όσο και το καθαρό κέρδος αυξήθηκαν σημαντικά. Τέλος, το μέσο περιθώριο μικτού κέρδους κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα, πέριξ του 32% κατά τα εξεταζόμενα έτη. 

Ως προς τις φαρμακαποθήκες ΚΦΠ παρατηρούνται τα εξής : 

 Η διάρθρωση της αξίας των πωλήσεων των φαρμακαποθηκών, που συμμετείχαν στην έρευνα, σε εμβόλια, αντιβιοτικά και αντιπαρασιτικά για αιγοπρόβατα δεν μεταβάλλεται σημαντικά κατά την εξεταζόμενη περίοδο (2019- Α΄ εξάμηνο 2024). 

Το 2023, το 46% των πωλήσεων διατίθεται σε ιδιωτικά κτηνιατρεία, το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό, 24%, σε  φαρμακεία. Οι δύο αυτές κατηγορίες συγκεντρώνουν ποσοστό 70% των πωλήσεων και η εικόνα αυτή δεν διαφοροποιείται διαχρονικά ή ανάλογα με το είδος του προϊόντος.

Γενικά παρατηρούνται μικρά spreads για κάθε κατηγορία προϊόντος ανά μονάδα κύριας δραστικής ουσίας. Δεν παρατηρούνται σημαντικές οριζόντιες πωλήσεις μεταξύ φαρμακαποθηκών.

Ο κύκλος εργασιών (σε επίπεδο επιχείρησης) των φαρμακαποθηκών κτηνιατρικών φαρμακευτικών προϊόντων, που συμμετείχαν στην έρευνα, κινείται ανοδικά την περίοδο 2020 -2023. Το μέσο περιθώριο μικτού κέρδους και καθαρού κέρδους προ φόρων των φαρμακαποθηκών κυμαίνεται σε σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα συγκριτικά με τους εισαγωγείς. Συγκεκριμένα, το μέσο περιθώριο μικτού κέρδους είναι σχετικά σταθερό σε όλη την εξεταζόμενη περίοδο, και αντιστοιχεί σε περίπου 10%.

Γενικά ζητήματα που εντοπίστηκαν: 

   - Η Πολυπλοκότητα ρυθμιστικού πλαισίου: Το νομοθετικό πλαίσιο είναι κατακερματισμένο σε πολλαπλούς νόμους και διατάγματα, καθιστώντας δύσκολη την κατανόηση και συμμόρφωση, ιδίως για τις μικρές και πολύ μικρές μονάδες. 

   - Θέματα Σύγκρουσης Συμφερόντων: Οι κτηνίατροι μπορούν να εκτελούν συνταγές που εκδίδουν οι ίδιοι μόνον για τα ζώα που περιθάλπουν (βλ. α. 5 παρ. 2γ Ν. 2538/1997). Κατά τα λοιπά, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, η συνταγογράφηση απαγορεύεται για κάθε κτηνίατρο που ασχολείται με τη λιανική ή χονδρική πώληση κτηνιατρικών φαρμάκων (βλ. α. 3 παρ. 3 ΥΑ 407523/27.12.2024). Επίσης, κατάστημα πώλησης κ.φ. δεν επιτρέπεται να συστεγάζεται με κτηνιατρείο ή κλινική ζώων (βλ. ά. 7 παρ. 9 Ν. 2538/1997). Όσον αφορά ειδικά τα παραγωγικά ζώα, ο διττός ρόλος των κτηνιάτρων - ως συνταγογράφων και ταυτόχρονα πωλητών κτηνιατρικών φαρμάκων - ευνοεί φαινόμενα πληροφοριακής ασυμμετρίας σχετικά με το χορηγούμενο φάρμακο και την ύπαρξη ενδεχομένως οικονομικότερων εναλλακτικών. Οι κτηνοτροφικές μονάδες συνεργάζονται συνήθως με συγκεκριμένα κτηνιατρικά γραφεία, ώστε κάθε εκτροφή έχει τον κτηνίατρό της, ο οποίος έχει δικαίωμα να συνταγογραφεί και να εκτελεί τις συνταγές για τα ζώα της. Παρατηρείται ότι, ακόμη κι αν ο κτηνοτρόφος απευθυνθεί σε ανεξάρτητο κατάστημα λιανικής πώλησης κτηνιατρικών φαρμάκων, εφαρμόζεται ο περιορισμός του άρθρου 7 παρ. 8 του Ν. 2538/1997, σύμφωνα με τον οποίο ο υπεύθυνος του καταστήματος "υποχρεούται να εκτελεί επακριβώς τις συνταγές των κτηνιάτρων και να μην αντικαθιστά κτηνιατρικό φαρμακευτικό προϊόν που αναγράφεται στη συνταγή με άλλο της προτίμησής του".  

   - Περιορισμοί στην διαδικτυακή διάθεση (πώληση εξ αποστάσεως): Η πώληση κτηνιατρικών φαρμάκων από απόσταση αφορά τα μη συνταγογραφούμενα κτηνιατρικά φάρμακα.  Συνεπώς, από τη δυνατότητα διάθεσης μέσω ηλεκτρονικού εμπορίου εξαιρούνται εν συνόλω τα φάρμακα για παραγωγικά ζώα που είναι στο σύνολό τους συνταγογραφούμενα. 

   - Παράλληλες εισαγωγές: οι παράλληλες εισαγωγές ή εξαγωγές ΚΦΠ στην Ελλάδα από φαρμακαποθήκες (χονδρεμπόρους) είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Η έλλειψη παράλληλου εμπορίου εκτιμάται ότι συνδέεται με την ανάγκη συμμόρφωσης με την επισήμανση και τις γλωσσικές απαιτήσεις του κράτους προορισμού, σε συνδυασμό με τους χαμηλούς όγκους που απορροφά η ελληνική αγορά. Παρότι υφίσταται η δυνατότητα πολύγλωσσης επισήμανσης, στην πράξη τα φάρμακα που κυκλοφορούν στην Ελλάδα διατίθενται αποκλειστικά με συσκευασία και οδηγίες χρήσης στα ελληνικά.  Οι χαμηλές ποσότητες που διακινούνται πιθανόν δεν δικαιολογούν την σχετική οικονομική επένδυση εκ μέρους των φαρμακαποθηκών/χονδρεμπόρων σε μονάδες ανασυσκευασίας ΚΦΠ ούτε το εμπορικό ενδιαφέρον για παράλληλες εισαγωγές εν γένει.  Η υιοθέτηση πολύγλωσσων συσκευασιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που θα περιλαμβάνουν και την ελληνική γλώσσα, ενδεχομένως να διευκόλυνε το παράλληλο εμπόριο, επιτρέποντας την ελεύθερη κυκλοφορία κτηνιατρικών φαρμάκων μεταξύ των κρατών μελών.