Σιδηρόδρομος Πελοποννήσου: Το τρένο της ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών έχει δύο ρόδες, …το τρένο της νοσταλγίας έφυγε!

Του Δημήτρη Παπασωτηρίου*

Ακούς το σφύριγμα; …δεν είναι τρένο, είναι ο άνεμος που περνά από τις σκουριασμένες ράγες. Στο σιδηροδρομικό δίκτυο της Πελοποννήσου, οι εγκαταστάσεις των σταθμών αποτελούν ρυπογόνα σκηνικά μιας άλλης εποχής και ζητούν σήμερα επιτακτικά μια νέα λαμπερή ταυτότητα. Η εγκατάλειψη, τα κλειστά κανιβαλισμένα πορτοπαράθυρα, οι στέγες, βαραίνουν βάναυσα το περιβάλλον και την αισθητική. Τοιχοποιία ρημαγμένη, αλλοπρόσαλλα γκράφιτι, σύριγγες θανάτου και περιττώματα συνθέτουν σήμερα μια εικόνα που κανείς δεν θέλει να βλέπει. Η όποια απόπειρα ρηχής επιχειρηματικότητας μετατρέπει κάποιους από αυτούς τους ταλαιπωρημένους χώρους… σε τι άλλο; …σε καφετέριες. Σε άλλες περιπτώσεις η παραχώρηση στις τοπικές κοινωνίες με άλλοθι τον πολιτισμό, κρατά σβηστή κάθε φωτεινή προοπτική για πρόοδο, ενώ διογκώνει δημοσιονομικά ελλείματα μέσα από κρατικοδίαιτες αντιλήψεις. 

Από την οικονομία των θολών αναμνήσεων στην σύγχρονη οικονομία της εμπειρίας

Η Πελοπόννησος χρειάζεται νέα πνοή, νέα αντίληψη, ζωή και έμπνευση, …χρειάζεται διαδρομές που ενώνουν χωριά και πόλεις, …χρειάζεται μικρές επιχειρήσεις που θα έχουν αναμμένα φώτα 365 ημέρες το χρόνο, …νέους που μένουν, δημιουργούν, εξελίσσονται και αναπτύσσονται τοπικά, δημιουργούν οικογένειες χωρίς τάσεις αστυφιλίας. Είμαι ο "πατέρας” της ιδέας να μετατραπεί το παλαιό και ιστορικό σιδηροδρομικό ίχνος της Πελοποννήσου σε μια νέα πράσινη οικονομία με κέντρο μια ολοκληρωμένη, διευρυμένη και ευρωπαϊκού επιπέδου μοναδική φιλικά περιβαλλοντική εμπειρία.

Ας μιλήσουμε καθαρά και να πούμε ότι ο μετρικός σιδηρόδρομος της Πελοποννήσου ΔΕΝ μπορεί να επιστρέψει και να είναι συμβατός με την οικονομία του σήμερα. Είναι εκτός σκοπού και εποχής. Το Πάτρα - Καλαμάτα σε 4,5 - 5 ώρες είναι ρομαντισμός με το "δημόσιο” τιμολόγιο να στέλνεται στους φορολογούμενους κάθε χρόνο, ξανά και ξανά. Κάθε ευρώ που θάβεται κάτω από τις σκουριασμένες ράγες είναι ευρώ που ΔΕΝ γίνεται εισόδημα από: τουρισμό υψηλού επιπέδου (όχι βραχιολάκι), αγροτοτουρισμό, νέες δουλειές, νέα τοπικά δίκτυα οικονομίας και εξέλιξης. 

Η ρομαντική προσέγγιση για τη διατήρηση και λειτουργία του σιδηροδρόμου ΔΕΝ μπορεί να μπει στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη, ΔΕΝ μπορεί να προσελκύσει φιλοπεριβαλλοντική δραστηριότητα υψηλού εισοδηματικού χαρακτήρα, ΔΕΝ διαχέει εισόδημα στις τοπικές κοινωνίες, ΔΕΝ στοχεύει στην ιδιωτική πρωτοβουλία και την αναπτυξιακή συλλογιστική της εποχής μας (τάση για activities στη φύση). Η προτεινόμενη μετεξέλιξη του παλαιού σιδηροδρομικού δικτύου σε ποδηλατοδρόμο λέγεται "στρατηγική και προοπτική για το αύριο της Πελοποννήσου”.

Παραπάνω επιχείρησα να "μιλήσω” καθαρά, …στο σημείο αυτό θα "μιλήσω” σκληρά… προτείνοντας να τελειώνουμε με τη ρομαντικοποίηση. Πλήθος από παραδοσιακές και απολύτως σεβαστές συλλογικότητες, που ζητούν την "αναβίωση όπως παλιά” ΔΕΝ υπερασπίζονται το μέλλον, αλλά το status quo της αδράνειας, της αναμονής για ένα "ουτοπικό τίποτε”. Στην ουσία ζητούν να δεσμευτούν σπάνιοι πόροι και υποδομές σε μια μετρική γραμμή χωρίς ανταγωνιστικούς χρόνους, χωρίς κρίσιμες συνδέσεις, κυρίως χωρίς αποδεδειγμένη ζήτηση …και τον λογαριασμό να τον πληρώσουν άλλοι, οι γνωστοί "γνωστοί” – όχι άγνωστοι, …και σίγουρα όχι "Ελβετοί” ή άλλοι επενδυτές.

Εάν αυτό συμβεί θα λέγεται "πλάνη του βυθισμένου κόστους”, δηλαδή ρίχνουμε συνεχώς χρήματα για να δικαιώσουμε παλιές αφηγήσεις με θολό και σκοτεινό "impact”. Η εμμονή σε μια υποδομή που δεν βγαίνει στα οικονομικά, μπλοκάρει λύσεις με υψηλότερη αναπτυξιακή κοινωνική συνεισφορά (τουρισμός εμπειρίας, ήπια κινητικότητα, καθημερινή τοπική κατανάλωση, δορυφορικές υπηρεσίες κ.α.) και κρατά την Πελοπόννησο δεμένη στο χθες. Πρόοδος σημαίνει να επιλέγεις εκεί που το κάθε ευρώ δουλεύει σήμερα και κρατά ζωντανό το παλαιό ίχνος για το αύριο και όχι να συντηρείς μνήμη χωρίς απόδοση, ζητώντας δημόσιο χρήμα. Η μνήμη ας διατηρηθεί εσαεί ζωντανή στις διαδρομές: α) στην Πάτρα, β) [Διακοπτό – Καλάβρυτα] και γ) [Κατάκολο – Ολυμπία] (για το τρίτο διατηρώ επιφυλάξεις). Ποιος θα απαντήσει ποιος βάζει το χρήμα των επενδύσεων; Για ποιο έργο; Για ποια ωφέλεια; Ποιος εισπράττει στη συνέχεια; Ποια απλά, …ποιος υπογράφει; ποιός δείχνει το business plan της επαναλειτουργίας; ποιος το αξιολογεί;, με ποια κριτήρια;, και που στέλνει το λογαριασμό; …ποιος τελικά πληρώνει;

Τα αρνητικά της (επαν)λειτουργίας του σιδηροδρόμου στην Πελοπόννησο

•Δομικό μειονέκτημα της μετρικής γραμμής: η γραμμή έχει πλάτος 1000 mm, με έντονες καμπυλότητες και κλίσεις. Για να σταθεί ανταγωνιστικά σήμερα, θα απαιτούσε εκτεταμένες επενδύσεις (κανονικοποίηση, σηματοδότηση / ηλεκτροκίνηση), όπως άλλωστε παραδέχονται και έγγραφα πολιτικής (το δίκτυο χαρακτηρίζεται σε "αναστολή λειτουργίας(;)"). Απαιτούνται επενδύσεις υψηλού κόστους (εκατοντάδων εκατομμυρίων) χωρίς εγγυημένη ζήτηση και απόσβεση. Συνεπώς αμφίβολες επενδύσεις και προσδοκίες απόσβεσης. 

•Ανταγωνιστικότητα χρόνου: σήμερα οι νέοι σύγχρονοι αυτοκινητόδρομοι (ΜΟΡΕΑΣ, ΟΛΥΜΠΙΑ ΟΔΟΣ) επιτρέπουν τη διαδρομή Πάτρα - Πύργος να διανυθεί σε χρόνο 45′ και τη διαδρομή Αθήνα–Πύργος σε περίπου 2 ώρες και 45′, ενώ το Πάτρα - Καλαμάτα γίνεται ~2 ώρες 45′ με Ι.Χ. και ~3+ ώρες με απευθείας ΚΤΕΛ. Για να πετύχει το τρένο, πρέπει ρεαλιστικά να "σπάσει" το ψυχολογικό όριο των 3 ωρών, πράγμα δύσκολο: α) με την υφιστάμενη χάραξη β) με την ανύπαρκτη ζήτηση της υπηρεσίας

•Καλύτερες διαθέσιμες εναλλακτικές επιλογές: Ο αυτοκινητόδρομος Μορέας (Κόρινθος, Τρίπολη, Καλαμάτα ή Σπάρτη) και η Ολυμπία Οδός (Αθήνα - Πύργος) έλυσαν τα ζητήματα της ασφάλειας και του χρόνου στους βασικούς άξονες συγκοινωνιών. Η ζήτηση μετατοπίστηκε μόνιμα στους αυτοκινητόδρομους, στο αυτοκίνητο και στο λεωφορείο.

•Αποσπασματική και χαμηλή τοπική αξιοποίηση: πολλοί σταθμοί παραμένουν ανενεργοί ή αξιοποιούνται περιστασιακά σε καφέ ή κάποιες εκδηλώσεις (άραγε τι αξία παράγει σήμερα η λειτουργία τους ως έχουν;). Δεν παράγεται διαρκές τοπικό εισόδημα από την σημερινή περιορισμένη δραστηριότητα ή την κατάσταση της μόνιμης αδράνειας. Το ίδιο το ιστορικό δίκτυο καταγράφεται σήμερα ως "εγκαταλελειμμένο – χορταριασμένο – απαξιωμένο" στο μεγαλύτερο μήκος του και για πολλά χρόνια.

•Άλλα που για την οικονομία του χρόνου και του χώρου δεν αναφέρονται

Τα θετικά της δημιουργίας ενός από τους μεγαλύτερους ποδηλατοδρόμους στον κόσμο

•Μετασχηματισμός μιας ανενεργής υποδομής σε οικονομία εμπειρίας: Το σχέδιο τύπου HEBLaN (Historic & Environmental Bike-Lane Network) αξιοποιεί σταθμούς, γραμμές και διελεύσεις ως ενιαίο δίκτυο ήπιας κινητικότητας, συνδέοντας: φιλοξενία, αναψυχή στη φύση, υπηρεσίες υποστήριξης και πλήθος πολιτιστικών & ιστορικών σημείων ενδιαφέροντος. 

•Στρατηγικός στόχος η μετρήσιμη και επαναλαμβανόμενη / διαρκής ανάπτυξη 365 ημέρες / έτος: με αυτόν τον τρόπο προσελκύουμε νέο τουριστικό τμήμα (target group) της παγκόσμιας τουριστικής αγοράς υψηλότερου εισοδήματος, επιμηκύνουμε τη τουριστική σεζόν σε 12 μήνες (μονίμως και διαχρονικά ζητούμενο για τον Ελληνικό τουρισμό), αυξάνουμε εκθετικά τη μέση δαπάνη/επισκέπτη και τις ημέρες διαμονής, με διάχυση εισοδήματος σε πολλές μικρές επιχειρήσεις (B&B, καφέ, ενοικιάσεις, αγροτοτουρισμός, περιηγητικός τουρισμός, συνοδευτικές υπηρεσίες υποστήριξης). Το κυριότερο είναι ότι μπαίνουμε στον Παγκόσμιο Τουριστικό Χάρτη ως σημείο διαφοροποίησης και αναφοράς.

•Mega project αειφορίας με brand διεθνούς απήχησης, π.χ. από το "Historic & Environmental Bike-Lane Network" μέχρι ειδικές διαδρομές και θεματικά events (π.χ. "Ποδηλατικός γύρος Πελοποννήσου"), αγώνες, υλικό για παγκόσμια case study και re-branding της Ελλάδας, προσέλκυση παγκόσμιων χορηγών στην ονοματοδοσία ποδηλατικών διαδρομών και πολλά άλλα. 

•Διεύρυνση της επισκεψιμότητας των ιστορικών πολιτισμικών στοιχείων δορυφορικά και γειτονικά του ίχνους της γραμμής, …και έτσι, με αυτόν το τρόπο, να πάρει ζωή και αξία η ύπαιθρος. 

•Χρηματοδότηση & θεσμική αρχιτεκτονική υλοποίησης: δυνατότητα ΣΔΙΤ ή/και ιδιωτικών επενδύσεων, πολυετών παραχωρήσεων των εγκαταστάσεων (π.χ. 50 έτη) για ήπια εκμετάλλευση, και για τον σκοπό αυτόν σύσταση εξειδικευμένης εταιρείας (π.χ. "Ποδηλατόδρομοι Πελοποννήσου Α.Ε.") με σαφές αναπτυξιακό business plan, αξιοποίηση χρηματοδοτικών προγραμμάτων και γιατί όχι, ενταγμένα στις εμβληματικές επενδύσεις. 

•Συνύπαρξη του παλαιού και της ανατρεπτικής σκέψης: …το σκεπτικό εδώ είναι το ότι δεν κατεδαφίζεις το ίχνος, …το κρατάς ζωντανό με παράλληλη χωρική διασπορά τυχόν μουσειακών σιδηροδρομικών εκθεμάτων, ενώ επιτρέπει έξυπνες αναπτυξιακές επενδυτικές πρακτικές που αποδίδουν από νωρίς και διαχρονικά. 

Πελοπόννησος: …μήπως είναι ώρα να διαλέξει το εναλλακτικό αύριο που θέλει να είναι;

Ο σιδηρόδρομος τίμησε τον τόπο και την ύπαρξή του σε άλλες εποχές και λειτούργησε ως η μήτρα ανάπτυξης του παρελθόντος. Τώρα τον τιμούμε εσαεί με λύσεις που παράγουν προστιθέμενη αξία στις πολλές τοπικές κοινωνίες εδώ και τώρα. 

Η Πελοπόννησος δεν χρειάζεται "επαναλειτουργία της αδράνειας και των σκηνικών μνήμης", χρειάζεται τη νέα οικονομία των εμπειριών, που δουλεύει 365 μέρες, παράγει και κρατά τους νέους στον τόπο τους και φέρνει εισόδημα στους πολλούς.

Ένας μεγάλος, ασφαλής, καλοσχεδιασμένος γραμμικός ποδηλατικός άξονας πάνω στο ιστορικό ίχνος δεν ακυρώνει το παρελθόν, το μετατρέπει σε μέλλον. Κι αν οι συνθήκες αλλάξουν, το ίχνος θα είναι εκεί, ζωντανό. Αυτό είναι το πραγματικό "τρένο" της νέας εποχής. 

Για την Πελοπόννησο το πραγματικό "τρένο" της νέας εποχής έχει δύο ρόδες. Τα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν με νηφαλιότητα, με τεκμηριωμένα επιχειρήματα, χωρίς ιδιοτελείς ψηφοθηρικούς μονολόγους, χωρίς μικροσυμφέροντα και κραυγές μικρόνοων προσδοκιών …είναι: 

•ποιοι επιβιβάζονται "στο μέλλον”; και ποιοι μένουν να κοιτούν "το μέλλον” να περνά έχοντας την παλάμη της επαιτείας ανοικτή;

•…προορισμός 365 ημερών; ή αιώνια αναμονή στις αποβάθρες του χθες;

•πώς δημιουργούμε τη νέα "οικονομία των δύο τροχών"; (τοπικές αλυσίδες αξίας, service/μίσθωση, events / αγώνες, εκπαιδεύσεις, ομάδες από bike nomads)

•πώς μειώνουμε τις χωρικές ανισότητες; (πρόσβαση απομακρυσμένων οικισμών, σύνδεση με παραγωγικές ζώνες, ισότιμη κατανομή επενδύσεων, διάχυση του χρήματος στις τοπικές μικρές κοινωνίες)

•πώς δίνουμε λύσεις στο δημογραφικό μέσω της περιφερειακής ανάπτυξης και μειώνουμε παράλληλα την αστυφιλία; 

πολλά άλλα!

Η Πελοπόννησος δεν έχει την πολυτέλεια άλλης αναβλητικότητας, ας διεκδικήσει το μέλλον που της αξίζει… αν το θέλει. Η επιβίωση δεν είναι υποχρεωτική.

*Ο Δημητρης Παπασωτηρίου (dpapasot@otenet.gr) έχει εξαντλήσει ιεραρχία οργανισμών και επιχειρήσεων δημοσίου και ιδιωτικού τομέα από τις θέσεις Γενικού Διευθυντή, Προέδρου και Αναπληρωτή Προέδρου.

Σήμερα είναι Γενικός Διευθυντής της εταιρείας Digicom Systems AE καθώς και Σύμβουλος Επιχειρήσεων σε θέματα Επιχειρησιακής Στρατηγικής και Εφοδιαστικής Αλυσίδας με την εταιρεία Beyond the BEST IKE.

Παράλληλα σήμερα είναι:

• Αντιπρόεδρος του ILME - Institute Logistics Management Ελλάδας,

• Α/Μέλος ΔΣ της ΕΑΣΕ  - Ένωσης Ανωτάτων Στελεχών Επιχειρήσεων,

• Μέλος της Επιστημονικής Ομάδας του ΣΕΟΔΙ - Σύνδεσμος Ελλήνων Οικονομικών Διευθυντών

Είναι εφευρέτης, κάτοχος 2 βασικών πτυχίων, 4 μεταπτυχιακών και ολοκληρώνει το Διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο Πειραιά σε θέματα εταιρειών 3PL Ελλάδας και Κύπρου. Έχει εμπειρία ολοκλήρωσης 350+ Projects σε 7 χώρες και έχει εκπαιδεύσει περισσότερα από 8.500 στελέχη επιχειρήσεων.