Της Ελευθερίας Πιπεροπούλου

Σε κατάσταση έντονης ανησυχίας και συναγερμού βρίσκεται το Λαύριο έπειτα από πυρκαγιά που ξέσπασε το απόγευμα του Σαββάτου στις εγκαταστάσεις των Ελληνικών Αμυντικών Συστημάτων (ΕΑΣ), όπου, όπως έχει αποκαλύψει το Capital.gr, περισσότεροι από 220 τόνοι ισχυρών εκρηκτικών βρίσκονται σε ελεύθερη μορφή μέσα στο έδαφος, λόγω εσφαλμένης διαδικασίας απενεργοποίησης εκατοντάδων χιλιάδων ναρκών.

Σύμφωνα με δημοσιεύματα, το Σάββατο το απόγευμα επιχειρήθηκε μερική εξουδετέρωση των εκρηκτικών στο έδαφος με χρήση ασβέστη, με αποτέλεσμα να προκληθεί πυρκαγιά που κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι δεν θα οδηγούσε σε μια τραγωδία με έκρηξη ολόκληρης της ποσότητας ΤΝΤ και πρωτογενών εκρηκτικών που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή από τις μελέτες του ΕΜΠ και έμπειρων μελετητών και φορέων διαπίστευσης. Την τελευταία στιγμή, οι άνδρες της Πυροσβεστικής κατάφεραν να σβήσουν το φλεγόμενο έδαφος, αποτρέποντας τα χειρότερα.

Η πρώτη μηνυτήρια αναφορά

Τόσο οι κάτοικοι όσο και επιστημονικοί φορείς έχουν τρομοκρατηθεί και, όπως φαίνεται, έχουν αποφασίσει να αναγάγουν το θέμα στη Δικαιοσύνη. Στα χέρια του Capital.gr βρίσκεται η πρώτη μηνυτήρια αναφορά που κατέθεσε ερευνητικός φορέας του Λαυρίου προς τον εισαγγελέα, ζητώντας την άμεση διερεύνηση της υπόθεσης, την απόδοση ευθυνών για τις καθυστερήσεις και τις ολιγωρίες ώστε να αποτραπεί ενδεχόμενη τραγωδία.

Παράλληλα, σε ανακοίνωσή του μετά το συμβάν του Σαββάτου, ο καθηγητής του ΕΜΠ και διευθύνων σύμβουλος του Τεχνολογικού Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου, κ. Δημήτρης Καλιαμπάκος, εξέφρασε τη βαθύτατη ανησυχία του για το περιστατικό του Σαββάτου και επεσήμανε: "Είμαι σε γνώση της μελέτης του ΕΜΠ για τα ΕΑΣ-ΕΒΟ, από την οποία προκύπτει, πέραν κάθε αμφισβήτησης, ότι ο κίνδυνος είναι υπαρκτός, άμεσος και μεγάλος. Κάθε υποτίμηση ή εξοικείωση με τον κίνδυνο ή πρόχειρες και αντιεπιστημονικές ‘προσπάθειες για λύση’ εγκυμονούν μεγάλους κινδύνους για την πόλη. Η ανάγκη για άμεση δράση για την επίλυση του προβλήματος είναι επιτακτική”.

Κινήσεις του δημάρχου

Επιπλέον, σύμφωνα με δημοσίευμα, ο δήμαρχος Λαυρίου, Δημήτρης Λουκάς, έχει ήδη αποστείλει δύο επιστολές στην πολιτική ηγεσία των ΕΑΣ και σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, ζητώντας επίσημη ενημέρωση για τους κινδύνους που απειλούν την πόλη. Μέχρι στιγμής, όπως αναφέρει, δεν έχει λάβει καμία απάντηση.

Παράλληλα, σύμφωνα με πληροφορίες, κάτοικοι και επιχειρήσεις της περιοχής προχώρησαν την 28η Οκτωβρίου σε διάβημα με υπογραφές προς τον δήμαρχο, ζητώντας να απαιτήσει άμεση αλλαγή της διοίκησης των ΕΑΣ και έναρξη των διαδικασιών εξουδετέρωσης των εκρηκτικών με ασφαλή και επιστημονικά τεκμηριωμένο τρόπο. Επιπλέον, σχεδιάζονται νέες κινητοποιήσεις κατοίκων και μελών της τοπικής αυτοδιοίκησης, οι οποίοι προετοιμάζουν μηνύσεις και αγωγές.

Τι λέει η διοίκηση

Την ίδια στιγμή, από τη διοίκηση των ΕΑΣ δεν υπάρχει σαφής ενημέρωση για το πού βρίσκεται η αντιμετώπιση του προβλήματος. Υπενθυμίζεται ότι το Capital.gr, κατόπιν του δημοσιεύματος για τους εκατοντάδες τόνους εκρηκτικών που είναι παρατύπως και επικινδύνως θαμμένοι στο έδαφος των εγκαταστάσεων των ΕΑΣ, έλαβε επιστολή από τον διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας, κ. Χριστόφορο Εμμανουήλ Μπουτσικάκη, με την οποία επιχειρήθηκε αφενώς να υποβαθμιστεί το πρόβλημα για την ασφάλεια της περιοχής και τους κατοίκους αφετέρου να αποδοθεί στο capital.gr η δημιουργία "εσφαλμένων εντυπώσεων στο κοινό". Στην επιστολή του, ο κ. Μπουτσικάκης αναφέρθηκε στη ματαίωση του διαγωνισμού που αφορούσε την απορρύπανση του χώρου. Όπως ανέφερε, αποφασίστηκε η "επικαιροποίηση των θεμελιωτικών, του ματαιωθέντος διαγωνισμού, μελετών, καθώς αυτές παρουσίαζαν σοβαρές αποκλίσεις, όχι μόνον ως προς τις τεχνικές τους προδιαγραφές, αλλά κυρίως ως προς τις οικονομικές παραμέτρους τους”. Παράλληλα, ανέφερε ότι "η Διοίκηση εργάζεται σε συνεργασία με τα επιστημονικά εξειδικευμένα στελέχη της για την άμεση έναρξη της νέας διαδικασίας”.

Το ιστορικό της υπόθεσης

Όπως έχει γράψει το Capital.gr, το πρόβλημα στις εγκαταστάσεις των ΕΑΣ ξεκίνησε το 2017, όταν η τότε διοίκηση της εταιρείας ανέθεσε χωρίς διαγωνισμό στην εταιρεία Soukos Robots το έργο καταστροφής ναρκών κατά προσωπικού. Το 2019, έπειτα από καταγγελίες εργαζομένων για ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων, η διαδικασία ανεστάλη. Οι αναλύσεις του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος αποκάλυψαν υψηλές συγκεντρώσεις ΤΝΤ στο έδαφος και στα υγρά δείγματα, ενώ η μελέτη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) που ακολούθησε κατέδειξε εκτεταμένη ρύπανση εδαφών και υπόγειων υδάτων από εκρηκτική λάσπη και υγρά απόβλητα. Η έρευνα του ΕΜΠ διαπίστωσε ότι είχαν ρυπανθεί τουλάχιστον 1.000 κυβικά μέτρα εδάφους, με συγκεντρώσεις εκρηκτικών έως και 4.000 φορές πάνω από τα όρια ποιότητας για την προστασία της ανθρώπινης υγείας.

Το 2023, η εταιρεία ΒΕΛΤΙΩΝ Α.Ε., μετά από ανάθεση των ΕΑΣ, εκπόνησε συμπληρωματική μελέτη, σύμφωνα με την οποία στον χώρο παραμένουν περίπου 186 τόνοι εκρηκτικών υλών σε διάφορα βάθη, 38,6 τόνοι εκρηκτικών υλών σε δεξαμενές, καθώς και 2 τόνοι ασταθών και εξαιρετικά επικίνδυνων εκρηκτικών που φυλάσσονται ακατάλληλα από το 2019. Επιπλέον, εντοπίστηκαν στρυφνικός μόλυβδος και ερυθρός φώσφορος, που αυξάνουν τον κίνδυνο αυτανάφλεξης.

Οι επιστημονικές μελέτες καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: στις εγκαταστάσεις των ΕΑΣ στο Λαύριο υπάρχει εκτεταμένη παρουσία εκρηκτικών υλών που συνιστά άμεσο και διαρκή κίνδυνο για τους εργαζομένους, τους κατοίκους και το περιβάλλον της περιοχής, προειδοποιώντας ότι σε περίπτωση ατυχήματος η καταστροφή θα μπορούσε να έχει επιπτώσεις σε ακτίνα έως και 3,9 χιλιομέτρων.

Παρά τον ξεκάθαρο και άμεσο κίνδυνο, η διαδικασία εξουδετέρωσης των εκρηκτικών παραμένει σε εκκρεμότητα. Τον Νοέμβριο του 2024, τα ΕΑΣ προχώρησαν στη δημοσίευση ανοιχτής, διεθνούς διαγωνιστικής διαδικασίας για την απορρύπανση των εγκαταστάσεων του Λαυρίου από τα υπολείμματα εκρηκτικών. Ωστόσο, τον Δεκέμβριο του 2024, με την αλλαγή διοίκησης στα ΕΑΣ, ο διεθνής διαγωνισμός ακυρώθηκε. Λίγους μήνες αργότερα, τον Μάιο του 2025, η νέα διοίκηση ανέθεσε εκ νέου μελέτη απορρύπανσης σε έναν απλό περιβαλλοντολόγο, χωρίς καμία εξειδίκευση ή εμπειρία στη διαχείριση εκρηκτικών υλών. Την ίδια ώρα, περαιτέρω ερωτήματα εγείρουν και οι παραιτήσεις τεσσάρων μελών του Διοικητικού Συμβουλίου των ΕΑΣ, σε διάστημα λίγων μηνών.

Η αλληλουχία των γεγονότων αυτών, σε συνδυασμό με το πρόσφατο περιστατικό πυρκαγιάς στις εγκαταστάσεις των ΕΑΣ, αναδεικνύει τον άμεσο και υπαρκτό κίνδυνο που ενέχει η καθυστέρηση στην απορρύπανση του χώρου. Κυρίως, τίθεται το ερώτημα: πόσο ακόμη μπορεί να παραμένει χωρίς αντιμετώπιση η απορρύπανση και η ασφαλής διαχείριση των εκρηκτικών υλών, που απειλούν όχι μόνο τις εγκαταστάσεις αλλά και τη δημόσια ασφάλεια, καθώς και εκατοντάδες ζωές στην ευρύτερη περιοχή του Λαυρίου;

Ακυρώθηκε ο διαγωνισμός

Υπενθυμίζεται ότι τον Νοέμβριο του 2024, τα ΕΑΣ προχώρησαν σε δημοσίευση ανοιχτής, διεθνούς διαγωνιστικής διαδικασίας για την απορρύπανση του Λαυρίου από τα υπολείμματα εκρηκτικών μετά από σχετική απόφαση του ΔΣ της εταιρείας, η οποία στηρίχθηκε σε τεύχη δημοπράτησης που εκπονήθηκαν, σε συνέχεια των παραπάνω, από δύο μεγάλες νομικές εταιρείες, και πιστοποιήθηκαν από το σύνολο της Νομικής Υπηρεσίας των ΕΑΣ. Η συνολική εκτιμώμενη συνολική προϋπολογιστική αξία ήταν 43.919.523 ευρώ (προϋπολογισμός συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ: 54.460.208,52 ευρώ)”. Σύμφωνα με τη σχετική προκήρυξη, κριτήριο ανάθεσης της Σύμβασης ήταν η πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά βάσει βέλτιστης σχέσης ποιότητας – τιμής. Ως καταληκτική ημερομηνία παραλαβής των προσφορών είχε οριστεί η 16η/01/2025.

Ωστόσο, με την αλλαγή διοίκησης τον Δεκέμβριο του 2024, η νέα ηγεσία των ΕΑΣ προχώρησε στην ακύρωση του διαγωνισμού για την απορρύπανση του Λαυρίου, χωρίς το ζήτημα να περιλαμβάνεται στην ημερήσια διάταξη. Μάλιστα, υπάρχουν πληροφορίες ότι έχει προκηρυχθεί νέος διαγωνισμός ύψους περίπου 15 εκατ. ευρώ. Αυτό όμως που δεν ξεκαθαρίεται από τη διοίκηση των ΕΑΣ που έχουν πάρει την ευθύνη των καθυστερήσεων με την ακύρωση του αρχικού διαγωνισμού είναι αν το έργο του καθαρισμού έχει τεμαχιστεί σε μικρότερα έργα και τι σημαίνει αυτό για το συνολικό τελικό κόστος που θα πληρώσουν οι φορολογούμενοι αλλά και τους κινδύνους που συνεπάγονται αυτοί οι χειρισμοί σε ένα τόσο κρίσιμο και φλέγον για τη δημόσια ασφάλεια ζήτημα.