Του Κώστα Ράπτη

Είναι κάτι περισσότερο από συρμός – ή από πλειοδοσία κινδυνολογίας. Η αναφορά στο ενδεχόμενο "κατάρρευσης” της Ε.Ε. αποτελεί το νέο (αδιανόητο μέχρι πρότινος) μοτίβο του δημόσιου λόγου, που δείχνει ότι ένα πραγματικό κατώφλι έχει ξεπεραστεί και οι εξελίξεις δεν ελέγχονται πλήρως. Μόνο το τελευταίο 24ωρο ήρθαν να προστεθούν τρία ηχηρά δείγματα. 

"Στην Ευρώπη, εδώ και αρκετό καιρό, ακολουθούμε καθοδική πορεία. Η εμπιστοσύνη πολλών ανθρώπων απέναντι στους θεσμούς, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, έχει χαθεί” τόνισε σε συνέντευξή του στην Frankfurter Allgemeine Zeitung, ο πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου Martin Schultz, υποστηρίζοντας ότι με το βρετανικό δημοψήφισμα προβάλλει πραγματικός κίνδυνος κατάρρευσης της Ε.Ε., καθώς σε περίπτωση Brexit, θα προκύψουν "απαιτήσεις για τη διεξαγωγή και άλλων δημοψηφισμάτων με ανάλογο περιεχόμενο”, ενώ δεν αποκλείει την άνοδο στην εξουσία δεξιών ή αριστερών λαϊκιστών σε διάφορα κράτη-μέλη. "Βέβαια” προσθέτει "οι ευρωφοβικοί είναι ακόμα μειοψηφία και η σιωπηρή πλειοψηφία βασίζεται στην πλάνη ότι στο τέλος όλα θα πάνε καλά” - όμως το "Όχι” των Ολλανδών στο δημοψήφισμα της περασμένης Τετάρτης επί της συμφωνίας σύνδεσης Ουκρανίας-Ε.Ε. αποδεικνύει ότι δεν μπορεί κανείς να βασίζεται σε μια τέτοια πλάνη.

Η πιθανότητα να ψηφίσουν οι Βρετανοί τον Ιούνιο υπέρ της εξόδου της χώρας τους από την Ε.Ε. είναι "πολύ πραγματική” και θα προκαλούσε παγκόσμιο σοκ, προειδοποίησε από την πλευρά του ο επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ, Maurice Obsfeld κατά την παρουσίαση της εξαμηνιαίας έκθεσης για της προοπτικές της διεθνούς οικονομίας. Το Brexit, πρόσθεσε, θα οδηγούσε επίσης σε "μακρές διαπραγματεύσεις” προκειμένου να βρεθεί ένα νέο μοντέλο συνεργασίας ανάμεσα στις δύο πλευρές, αλλά και σε "μια παρατεταμένη περίοδο αυξανόμενης αβεβαιότητας που θα μπορούσε να επιβαρύνει την εμπιστοσύνη και τις επενδύσεις”. Όμως κατά τον ίδιο, το πρόβλημα είναι βαθύτερο: "Η πολιτική ομοφωνία που στο παρελθόν στήριζε το ευρωπαϊκό σχέδιο βρίσκεται σε φάση αποσύνθεσης”. 

Για τον Maurice Obsfeld, ρόλο καταλύτη έπαιξαν οι εθνικιστικές αναδιπλώσεις που κινητοποίησε η εισροή των προσφύγων. Όμως και ο "ακτιβιστής” μεγιστάνας George Soros θεωρεί ότι η ανεπαρκής ανταπόκριση στην προσφυγική κρίση φέρνει αντιμέτωπη την Ε.Ε. με "θανάσιμο κίνδυνο κατάρρευσης”, αρχής γενομένης από τον κατακερματισμό του Χώρου Schengen. Με άρθρο του στη New York Review of Books εκτιμά ότι ο αριθμός νόμιμων προσφύγων που μπορεί να απορροφήσει η Ευρώπη ανέρχεται στις 300-500 χιλιάδες ετησίως, ενώ σε υποστήριξη του εγχειρήματος θα χρειαστούν τουλάχιστον 30 δισ. ευρώ τον χρόνο, τουλάχιστον στην πρώτη φάση. Αναλογίζεται κανείς ότι μέχρι πρόσφατα ο George Soros απηύθυνε αντίστοιχες εκκλήσεις για γενναία υποστήριξη της ευρωπαϊκής προοπτικής της Ουκρανίας, η οποία φαντάζει όλο και πιο μακρινή...

Είναι εξωγενή ή ενδογενή τα αίτια αυτών των κλυδωνισμών, που περιγράφονται τόσο γλαφυρά από τα πλέον αρμόδια χείλη; Ο Maurice Obsfeld μας θυμίζει ότι το φαινόμενο δεν είναι αποκλειστικά ευρωπαϊκό. Και στις ΗΠΑ, όπου πολλοί υποψήφιοι για τον Λευκό Οίκο τάσσονται υπέρ του προστατευτισμού, η πολιτική συζήτηση γίνεται ολοένα και περισσότερο "εσωστρεφής” και θα μπορούσε να μεταφραστεί σε "πιο εθνικιστικές πολιτικές”, διαπιστώνει, εκτιμώντας ότι αυτού του είδους η ρητορική ευημερεί λόγω των αυξανόμενων εισοδηματικών ανισοτήτων και των ριζικών αλλαγών που συνδέονται με την παγκοσμιοποίηση και "θεωρείται ότι ευνοούν τις ελίτ και αφήνουν τους υπόλοιπους στην άκρη”.

Όμως επ' αυτού, η πιο ενδιαφέρουσα παρεμβολή έρχεται από τον Γερμανό υπουργό Οικονομικών Wolfgang Schaeuble, ο οποίος, ούτε λίγο ούτε πολύ κατηγόρησε πρόσφατα τον κεντρικό τραπεζίτη της ευρωζώνης Μario Draghi ότι ευθύνεται κατά το ήμισυ για την εκλογική εκτόξευση της ξενοφοβικής και ευρωσκεπτικιστικής "Εναλλακτικής για τη Γερμανία”, εφόσον η πολιτική νομισματική διευκόλυνσης κινητοποιεί στους ψηφοφόρους φόβους εξανέμισης της περιουσίας τους. 

Παρά το ότι προς υπεράσπιση του προέδρου της ΕΚΤ έσπευσε και ο Γερμανός κεντρικός τραπεζίτης Jens Weidmann, ο Schaeuble εμφανίζεται αποφασισμένος να "διεθνοποιήσει” την αντιπαράθεσή του με τον Draghi. Σε συνέντευξη που έδωσε στο πρακτορείο Reuters ενόψει της εαρινής συνόδου Παγκόσμιας Τράπεζας-ΔΝΤ, ο Γερμανός υπουργός επέμεινε πως "δεν πρέπει να δίνεται υπερβολική έμφαση στη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική, καθώς οι δυνατότητές τους έχουν ουσιαστικά εξαντληθεί”, όπως δείχνουν και "οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Fed, ώστε να διαχειριστεί μια πολύ προσεκτική έξοδο από την πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης”. Κατά τον Schaeuble, τα χαμηλά επιτόκια της ΕΚΤ προκαλούν "τεράστια προβλήματα” στις γερμανικές τράπεζες και τους συνταξιούχους και υποσκάπτουν την υποστήριξη των ψηφοφόρων στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Συμπερασματικά: Δεν πρέπει να επαφίεται στις κεντρικές τράπεζες η αποκατάσταση της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.

Με άλλα λόγια, η παράδοξη σταυροφορία του Γερμανού υπουργού ενάντια στη διεθνή συναίνεση επί της ανάγκης να αναλάβει η ευρωζώνη τον δικό της ρόλο στη στήριξη του παγκόσμιου συστήματος, ως μόνη ορατή διέξοδο προβάλλει την κατεδάφιση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου – σα να μην ήταν πρωτίστως αυτή που "υποσκάπτει την υποστήριξη των ψηφοφόρων στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση”.