Του Κώστα Ράπτη

Η ικανότητα του διεθνούς Τύπου να πλάθει νέα γλωσσικά αμαλγάματα συναγωνίζεται πλέον μόνο τη συχνότητα με την οποία εμφανίζονται μείζονες προκλήσεις για την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική. Πράγματι, το Cataleave, δηλ. το ενδεχόμενο "αποχώρησης” της Καταλωνίας από την Ισπανία, έχει όλες τις δυνατότητες να επισκιάσει το επόμενο διάστημα το σενάριο του Grexit.

Η αποφασιστική στιγμή (κατά πολλούς θιασώτες της απόσχισης: η στιγμή που περίμεναν γενέες και γενεές Καταλανών) είναι η αναμέτρηση της Κυριακής, η τρίτη σε μια πενταετία, για την ανάδειξη του νέου καταλανικού κοινοβουλίου. Για τον Artur Mas, τον κεντροδεξιό πρόεδρο της περιφερειακής κυβέρνησης (Generalitat) οι, πρόωρες κατά έναν χρόνο, εκλογές αποτελούν στην πραγματικότητα δημοψήφισμα επί του ερωτήματος της ανεξαρτητοποίησης. Εάν, διαμηνύει, οι αυτονομιστικές δυνάμεις, των οποίων ηγείται, επιτύχουν την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, θα δρομολογηθεί ένα 18μηνο χρονοδιάγραμμα, στο τέλος του οποίου θα έχει ανακηρυχθεί η Δημοκρατία της Καταλωνίας.

Μάλιστα, ο στόχος αυτός έχει αναδιατάξει πλήρως το κομματικό τοπίο. Η "Δημοκρατική Σύγκλιση”, όπως ονομάζεται η παράταξη του Mas μετά την αποχώρηση τον Ιούνιο της Δημοκρατικής Ένωσης Καταλωνίας (UDC) που αντιτίθεται στην ανεξαρτητοποίηση, συγκρότησε κοινό ψηφοδέλτιο με τον έως τώρα κυβερνητικό της εταίρο, την τρίτη σε δύναμη Ρεπουμπλικανική Αριστερά Καταλωνίας του Oriol Junqueras - το μόνο κόμμα που και από τον τίτλο του αρνείται το μοναρχικό πολίτευμα της Ισπανίας. Στην πρωτοβουλία "Ενωμένοι για το Ναι” συμμετέχουν επίσης μικρότερα κόμματα καθώς και προσωπικότητες της κοινωνίας των πολιτών, από ανθρώπους της κουλτούρας μέχρι τον προπονητή της Bayern, Pep Guardiola, σε μη εκλόγιμη θέση.

Το να μεταφραστεί μια πλειοψηφία κοινοβουλευτική (που στο επίπεδο της λαϊκής ψήφου πιθανότατα δεν θα είναι απόλυτη) σε εντολή απόσχισης, είναι ένα εγχείρημα που ήδη αμφισβητείται έντονα. Όμως οι υπέρμαχοι της ανεξαρτησίας αντιτείνουν ότι η Μαδρίτη έχει αποκλείσει κάθε άλλη δημοκρατική οδό, κηρύσσοντας με απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου παράνομο το δημοψήφισμα που η Generalitat διοργάνωσε τον Νοέμβριο 2014 και εντέλει αποτέλεσε μιαν ιδιόμορφη διαβούλευση-δημοσκόπηση, με προσέλευση του 40% των εκλογέων, εκ των οποίων το 80% τοποθετήθηκε υπέρ της ανεξαρτητοποίησης.

Ακόμη πιο περίπλοκα θα γίνουν τα πράγματα αν αναδειχθεί σε ρυθμιστή το κίνημα της Λαϊκής Ενότητας (CUP) του χαρισματικού David Fernandez, που έχει κατακτήσει τον δήμο της Badalona και αντιμετωπίζει την ανεξαρτητοποίηση ως μοχλό αντικαπιταλιστικών ανατροπών, θεωρώντας αδιάφορη, αν όχι ευπρόσδεκτη, την πιθανότητα να βρεθεί μια ανεξάρτητη Καταλωνία εκτός Ε.Ε.

Οι πανισπανικής εμβέλειας κομματικοί σχηματισμοί διαγκωνίζονται για ένα μερίδιο στην εκλογική πίτα, με τον ισχυρότερο εξ αυτών, το Λαϊκό Κόμμα του δεξιού πρωθυπουργού της Ισπανίας Mariano Rajoy να υπερασπίζεται το status quo, τους Σοσιαλιστές να προτείνουν την ομοσπονδιοποίηση της χώρας και το Podemos, που τοπικά έχει συγκροτήσει με την Ενωμένη Εναλλακτική Αριστερά και την Πρωτοβουλία Καταλανών Πρασίνων το ψηφοδέλτιο "Καταλωνία: Ναι, μπορούμε!”, να επιχειρεί να επαναλάβει την επιτυχία αντίστοιχης συμμαχίας στις τελευταίες δημοτικές εκλογές, οπότε δήμαρχος Βαρκελώνης εξελέγη η Ada Colau.

Η τελευταία δημοσκόπηση για λογαριασμό των εφημερίδων El País και La Vanguardia φέρει τα αποσχιστικά κόμματα ("Ενωμένοι για το Ναι” και CUP) να κατακτούν αθροιστικά 70-75 έδρες, επί συνόλου 135. 

Ήδη η 11η Σεπτεμβρίου, Εθνική Ημέρα της Καταλωνίας είδε το στρατόπεδο του "Ναι” να προχωρά σε μιαν εντυπωσιακή επίδειξη δύναμης, κατεβάζοντας στους δρόμους ένα τεράστιο πλήθος το οποίο κατά την αστυνομία της Βαρκελώνης έφθασε το 1,4 εκατομμύριο και κατά το ισπανικό υπουργείο Εσωτερικών τις 520.000 ανθρώπους.

Ο αυτονομισμός έχει βέβαια βαθιές ρίζες, που ανάγονται στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο και την προσπάθεια της σαραντάχρονης δικτατορίας του Franco να εξαλείψει την καταλανική γλώσσα και κουλτούρα. Όμως αυτό που έκανε τη διαφορά ήταν η οικονομική κρίση και η προσπάθεια της κεντρικής εξουσίας να περιορίσει την δημοσιονομική αυτονομία των περιφερειών - σε συνδυασμό με την απαξίωση της ισπανικής ελίτ, λόγω αλλεπάλληλων σκανδάλων διαφθοράς, την ώρα ακριβώς που οι συνθήκες διαβίωσης της πλειοψηφίας υποβαθμίζονταν. Το αποτέλεσμα ήταν οι υπέρμαχοι της ανεξαρτησίας να εκτοξευθούν στις δημοσκοπήσεις από το 20% του 2010 στο 38% του Ιουνίου 2015 – με ιστορικό υψηλό ενδιαμέσως το 48,5% του Νοεμβρίου 2013.

Στην πραγματικότητα, το αίτημα ίδρυσης νέου κράτος, τόσο στην Kαταλωνία όσο και αλλού, τροφοδοτείται από τη λαϊκή επιθυμία της δημιουργίας ενός νέου πολιτικού συστήματος, ενός νέου τρόπου εκπροσώπησης και μιας νέας οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής - εκ του μηδενός.

Πρόκειται για οιονεί επανάληψη του προηγουμένου της Σκωτίας, με την κρίσιμη διαφορά ότι η Καταλωνία αποτελεί καθαρό εισφορέα (κατά 3 έως 15 δισ. ευρώ, αναλόγως τους υπολογισμούς) στα δημόσια ταμεία της Ισπανίας. Η περιφέρεια των 7,5 εκατομμυρίων κατοίκων έχει ΑΕΠ μεγαλύτερο από το ελληνικό και κατά κεφαλήν εισόδημα μεγαλύτερο από το μέσο ευρωπαϊκό. Αντιπροσωπεύει το ένα πέμπτο του παραγόμενου προϊόντος της Ισπανίας (και συγκεντρώνει το πλείστον της τουριστικής κίνησης), ενώ αισθάνεται ότι οι παραμελημένες οδικές και σιδηροδρομικές υποδομές φρενάρουν την εξαγωγική της δραστηριότητα.

Στην πραγματικότητα, Μαδρίτη και Βαρκελώνη επιδίδονται σε chicken game εφόσον το 41% της καταλανικής παραγωγής κατευθύνεται προς την ισπανική αγορά, αλλά και το 70% των ισπανικών εξαγωγών διέρχεται μέσω Καταλωνίας. Η ισπανική κυβέρνηση αρέσκεται να τονίζει τις καταστροφικές οικονομικές και άλλες επιπτώσεις της ανεξαρτητοποίησης για την Καταλωνία, αποσιωπά όμως το γεγονός ότι τυχόν νίκη των αυτονομιστών κινδυνεύει να τινάξει στον αέρα το "success story” της ισπανικής ανάκαμψης, μόλις τρεις μήνες πριν από τις πανισπανικές βουλευτικές εκλογές του Δεκεμβρίου.

Την Παρασκευή, στις συγκεντρώσεις με τις οποίες έκλεισε η προεκλογική εκστρατεία, αντιπαρατέθηκαν δύο διαφορετικά οράματα. Στην συγκέντρωση του Artur Mas, ο επικεφαλής της Generalitat διακήρυξε ότι "οι κάλπες αυτές θα οδηγήσουν στην ελπίδα, την αξιοπρέπεια και την ελευθερία”. Αντίθετα, στη συγκέντρωση του Λαϊκού Κόμματος, όπου μάλιστα έσπευσε και ο πρώην πρόεδρος της Γαλλίας Nicholas Sarkozy, ο Mariano Rajoy έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου: "Υπάρχει μια πλειοψηφία Καταλανών που αγαπούν τη χώρα τους και για αυτό δεν θέλουν να τη δούν να ακρωτηριάζεται από την Ισπανία και την Ευρώπη”.

Πράγματι, ο "καταλανικός φάκελος” αναμένεται να προσγειωθεί με ορμή στα γραφεία των λοιπών ευρωπαϊκών πρωτευουσών, καθώς τα πολιτικά και νομικά ερωτήματα που θα ανοίξει ενδεχόμενη νίκη των αυτονομιστών δεν έχουν προηγούμενο. Με τη Μαδρίτη να εξαπολύει εκστρατεία φόβου και τις Βρυξέλλες να αποκτούν αντικειμενικά ρόλο διαιτητή, η "επόμενη μέρα” είναι αδύνατον να χαρτογραφηθεί – αν υποθέσουμε ότι οι πρωταγωνιστές της διαμάχης θα παραμείνουν όσο άκαμπτοι εμφανίζονται προεκλογικά.