του Mark Leonard

Σύμφωνα με τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ, η πρόσφατη συνάντησή του με τον Κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ —η πρώτη της δεύτερης θητείας του— ήταν "καταπληκτική". Ο Τραμπ μπορεί να είχε εκστρατεύσει με την υπόσχεση να πιέσει τον μεγαλύτερο γεωπολιτικό ανταγωνιστή της Αμερικής, όμως αυτό δεν είναι που συνέβη. Αντίθετα, κορυφαίοι Κινέζοι ακαδημαϊκοί και απόστρατοι στρατιωτικοί ηγέτες με τους οποίους μίλησα στο Πεκίνο την περασμένη εβδομάδα συμφωνούν όλοι ότι η διεθνής στρατηγική του Σι έχει δικαιωθεί και ότι ένας ολοένα και πιο κατακερματισμένος πολυπολικός κόσμος λειτουργεί ξεκάθαρα προς όφελος της Κίνας.

Η κινεζική άποψη είναι ότι εισερχόμαστε σε μια παρατεταμένη φάση "αντι-παγκοσμιοποίησης". Για μια χώρα που στηρίχθηκε στην ανάπτυξη μέσω εξαγωγών για να βγει από τη φτώχεια, αυτή η προοπτική θα μπορούσε να φανεί προβληματική. Όμως οι Κινέζοι ηγέτες δεν φαίνονται να ανησυχούν. Κατά τη δική τους οπτική, η μεταψυχροπολεμική τάξη πραγμάτων επιδίωξε να δημιουργήσει μια ενιαία παγκόσμια αγορά και να προωθήσει τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα μέσω κοινών κανόνων και θεσμών.

Ωστόσο, αντί για μία ενιαία αγορά, έχουμε έναν κόσμο χωρισμένο σε τρεις περιφερειακές οικονομικές ζώνες: τη Βόρεια Αμερική υπό την ηγεσία των ΗΠΑ (στην οποία περιλαμβάνονται το Μεξικό και η Κεντρική Αμερική), μια αναδυόμενη ευρωπαϊκή σφαίρα που ακόμη παλεύει να ορίσει τον εαυτό της, και ένα εκτεταμένο κινεζικό πεδίο επιρροής που περιλαμβάνει τα κράτη της Ένωσης Εθνών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN), μεγάλο μέρος της Νότιας Αμερικής, χώρες της Αφρικής και το υπόλοιπο παγκόσμιο Νότο.

Αντί της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι Κινέζοι προβλέπουν περαιτέρω διάδοση της απολυταρχίας και της ανελεύθερης δημοκρατίας. Η παγκοσμιοποίηση υποτίθεται ότι θα σήμαινε πως τα ατομικά δικαιώματα θα υπερίσχυαν της εθνικής κυριαρχίας και η φιλελεύθερη δημοκρατία θα υπερίσχυε της απολυταρχίας. Όμως, όπως επισημαίνουν οι συνομιλητές μου, η κυριαρχία υπερισχύει πλέον σταθερά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ακόμη και οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδεικνύουν αυταρχικά χαρακτηριστικά, πράγμα που σημαίνει ότι οι επίδοξοι αυταρχικοί ανά τον κόσμο έχουν πλέον πολύ λιγότερα να φοβηθούν.

Τέλος, οι συνομιλητές μου πιστεύουν ότι ο οικονομικός κατακερματισμός και η στροφή προς τον αυταρχισμό θα διευκολύνουν την επιστροφή σε μια πολιτική που καθοδηγείται από τις προσωπικές φιλοδοξίες και το χάρισμα των ηγετών, αντί από τους θεσμούς και τους κανόνες που δημιουργήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα γεωπολιτικά αποτελέσματα εξαρτώνται ήδη ολοένα και λιγότερο από δομικούς παράγοντες όπως η γεωγραφία, οι ισορροπίες ισχύος και οι πόροι, και περισσότερο από τις διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις και υπολογισμούς μεταξύ ηγετών. Το προσωπικό συμφέρον θα συνεχίσει να υποκαθιστά το εθνικό συμφέρον. Θα υπάρχουν συμφωνίες αντί για συνθήκες· εγωισμοί αντί για ιδεολογίες.

Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι οι σημερινές διεθνείς σχέσεις θα είναι πιο προσωποποιημένες και απρόβλεπτες από οποιαδήποτε άλλη στιγμή μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τότε, η μοίρα του κόσμου εξαρτιόταν από τις διαθέσεις του Τσάρου Νικολάου Β΄, του Κάιζερ Γουλιέλμου Β΄ και του αυτοκράτορα των Αψβούργων, Φραγκίσκου Ιωσήφ. Σήμερα, τον τόνο δίνουν ο Τραμπ, ο Σι, ο πρωθυπουργός της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι, ο διάδοχος του θρόνου της Σαουδικής Αραβίας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και άλλες παρόμοιες προσωπικότητες.

Οι Κινέζοι αποδίδουν στον Τραμπ την επιτάχυνση της διαμόρφωσης αυτού του κόσμου. Το σχέδιό του "Πρώτα η Αμερική", όπως το αντιλαμβάνονται, συνδυάζει δύο στόχους. Ο πρώτος είναι η εγκαθίδρυση περιφερειακών συστημάτων ασφάλειας, με τις ΗΠΑ να αναθέτουν ουσιαστικά σε άλλους τη "βρόμικη δουλειά" της ανάσχεσης των μεγάλων δυνάμεων. Έτσι, οι Ευρωπαίοι θα αναλάβουν το βάρος της ανάσχεσης της Ρωσίας· οι Ιάπωνες και οι Αυστραλοί θα κάνουν περισσότερα για να περιορίσουν την Κίνα· το Ισραήλ και τα κράτη του Κόλπου θα ασχοληθούν με το Ιράν. Ο Τραμπ, έτσι, είναι ελεύθερος να επικεντρωθεί στον δεύτερο στόχο: να επιδιώξει φιλικές σχέσεις και να συνάψει συμφωνίες με άλλους μεγάλους ηγέτες — είτε πρόκειται για τον Πούτιν στην Άνκορατζ, τον Σι στο Μπουσάν, είτε ακόμη και την ιρανική ηγεσία κάποια μέρα.

Οι Κινέζοι, φυσικά, θα καλωσόριζαν μια τέτοια διευθέτηση, αφού εδώ και καιρό προετοιμάζονται για έναν κόσμο αταξίας. Μερικοί τη θεωρούν μάλιστα ως μια μοναδική ευκαιρία να συνάψουν μια συμφωνία με τον Τραμπ για την Ταϊβάν, τερματίζοντας ενδεχομένως την de facto ανεξαρτησία του νησιού με αντάλλαγμα μια αόριστη υπόσχεση να "παγώσει" η τρέχουσα περιφερειακή τάξη ασφάλειας σε όλες τις άλλες περιοχές.

Όμως ένας κόσμος κατατετμημένος σε σφαίρες επιρροής ενέχει και κινδύνους, από τον αδυσώπητο τεχνολογικό ανταγωνισμό μέχρι τις διάφορες μορφές εξωεδαφικής δικαιοδοσίας και δευτερογενών κυρώσεων. Γι’ αυτό η Κίνα μελετά τις ίδιες τις ευπάθειες της Αμερικής και εντοπίζει σημεία ασφυξίας που μπορεί να εκμεταλλευθεί — τα λεγόμενα "χαρτιά Τραμπ". Οι εξαγωγικοί έλεγχοι στα σπάνια μέταλλα αιφνιδίασαν σαφώς τους Αμερικανούς και τους ανάγκασαν να προσέλθουν στο τραπέζι, επιτρέποντας στον Σι να εξασφαλίσει μια ευνοϊκή συμφωνία με τον Τραμπ.

Ωστόσο, όσο αυτοπεποίθηση κι αν δείχνει η Κίνα προς τα έξω, οι συνομιλητές μου υπαινίχθηκαν πηγές εσωτερικής αδυναμίας και ευθραυστότητας. Η ανάπτυξη επιβραδύνεται σταθερά, η εμπιστοσύνη των καταναλωτών είναι ασθενής και τα τεράστια χρέη των τοπικών κυβερνήσεων παραμένουν σοβαρό πρόβλημα. Ένα εντυπωσιακό θέμα που προέκυπτε σε πολλές από τις συνομιλίες μου ήταν η κατάρρευση της αισιοδοξίας.

Ένα άλλο ήταν η έννοια της "εσωστρέφειας": ο εξαντλητικός ανταγωνισμός μεταξύ κινεζικών εταιρειών που έχει ρίξει τις τιμές τόσο πολύ ώστε να προκαλεί αποπληθωρισμό. Αυτό οδηγεί σε υπερκατανάλωση (με τα ηλεκτρικά οχήματα να χάνουν τη μισή τους αξία μέσα σε λίγους μήνες), σε υπερανταγωνισμό μεταξύ των φοιτητών και σε μια αίσθηση για τους περισσότερους εργαζομένους ότι "τρέχουν για να μείνουν στο ίδιο σημείο". Άνθρωποι όλων των κοινωνικών τάξεων αισθάνονται παγιδευμένοι και αγχωμένοι. Οι νέοι, ιδίως, δεν πιστεύουν πια ότι θα ζήσουν καλύτερα από τους γονείς τους.

Η πραγματική δοκιμασία της Κίνας ίσως δεν έγκειται στις ακόμη ακαθόριστες γραμμές της νέας παγκόσμιας τάξης, αλλά στον τρόπο με τον οποίο ο Σι θα διαχειριστεί το παράδοξο ανάμεσα στην εξωτερική δυναμική και την εσωτερική ευθραυστότητα.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου