του Jeremy Shapiro

Η αεροπορική υπεροχή βρίσκεται στον πυρήνα της σύγχρονης στρατιωτικής νίκης. Παρέχει στις ένοπλες δυνάμεις την ικανότητα να ελέγχουν τον ουρανό, να διευκολύνουν τις επιχειρήσεις εδάφους, να καταστέλλουν τις εχθρικές δυνατότητες και να επιτίθενται ελεύθερα. Χωρίς αεροπορική υπεροχή, ακόμα και οι πιο ισχυροί στρατοί είναι ευάλωτοι. Με αυτή, ακόμα και οι πιο απομακρυσμένοι στόχοι γίνονται προσβάσιμοι. Η κυριαρχία στον αέρα μπορεί να καθορίσει την έκβαση των πολέμων, ακόμα και πριν αυτοί ξεκινήσουν πλήρως.

Η καθοριστική επίδραση της αεροπορικής υπεροχής φαίνεται ξεκάθαρα μέσα από δύο πρόσφατες συγκρούσεις που ταράσσουν την παγκόσμια σκηνή: την εκστρατεία του Ισραήλ κατά του Ιράν και την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Το Ισραήλ είναι μια μικρή και γεωγραφικά συμπαγής χώρα: με περίπου 10 εκατομμύρια κατοίκους, ο πληθυσμός του είναι μόλις το ένα δέκατο του πληθυσμού του Ιράν. Το Ιράν είναι τεράστιο, ορεινό και προστατεύεται από ένα δίκτυο αεροπορικών βάσεων και πυραυλικών συστημάτων που εκτείνεται σε πάνω από 1,6 εκατομμύρια km². Κι όμως, στις αρχικές φάσεις του αεροπορικού πολέμου του Ισραήλ κατά του Ιράν, το Ισραήλ κέρδισε αεροπορική υπεροχή στον ιρανικό ουρανό μέσα σε 48 ώρες από την έναρξη των επιθέσεων.

Η Ρωσία, από την άλλη, είναι μια εκτεταμένη στρατιωτική δύναμη δίπλα στην Ουκρανία, με εκατοντάδες αεροσκάφη σταθμευμένα μόλις λίγα λεπτά από ουκρανικούς στόχους. Αλλά τρία χρόνια μετά την εισβολή της, η Ρωσία ακόμα δεν μπορεί να κυριαρχήσει στον ουκρανικό εναέριο χώρο. Τα αεροσκάφη της περιορίζονται από τα ουκρανικά αντιαεροπορικά συστήματα και αναγκάζονται να εκτοξεύουν πυραύλους από απόσταση. Οι Ρωσικές Διαστημικές Δυνάμεις (VKS) απέτυχαν, στις πρώτες φάσεις του πολέμου, να επιτύχουν αεροπορική υπεροχή, καταφεύγοντας σε έναν πόλεμο φθοράς. Αυτό έχει, μέχρι σήμερα, προκαλέσει πάνω από ένα εκατομμύριο ρωσικές απώλειες.

Εργαλεία εθνικής ισχύος

Η αντίθεση μεταξύ μιας μικρής χώρας που χτυπά μακριά και κερδίζει τον έλεγχο του ουρανού και μιας μεγάλης χώρας που πολεμά δίπλα της και αποτυγχάνει να το κάνει, είναι εντυπωσιακή — ακόμα κι αν οι στρατιωτικοί αναλυτές μπορούν εύκολα να την εξηγήσουν. Εστιάζουν στην τεχνολογική υπεροχή της ισραηλινής αεροπορίας σε σχέση με το ρωσικό στόλο, ιδιαίτερα στο αόρατο μαχητικό F-35 του Ισραήλ, παραγωγής των ΗΠΑ. Επίσης, επαινούν τα τρομερά αντιαεροπορικά συστήματα της Ουκρανίας. Ωστόσο, ενώ η ποιότητα (και η ποσότητα) των αεροσκαφών και των αντιαεροπορικών συστημάτων είναι σίγουρα σημαντικές, αυτά από μόνα τους δεν εγγυώνται τη νίκη στον αέρα. Αυτό που μετράει περισσότερο είναι ο σχεδιασμός, η πληροφόρηση, η καινοτομία — και η ικανότητα να ενσωματώνονται όλα τα εργαλεία της εθνικής ισχύος.

Το ΝΑΤΟ, που αντιμετωπίζει την (ακόμα μακρινή) πιθανότητα μιας μελλοντικής ρωσικής στρατιωτικής επιχείρησης κατά της ανατολικής του πτέρυγας, πρέπει να μάθει από την επιτυχία του Ισραήλ και την αποτυχία της Ρωσίας. Με επαρκή συνοχή μεταξύ των μελών, το ΝΑΤΟ μπορεί ήδη να είναι σε θέση να αποκτήσει αεροπορική υπεροχή. Αλλά αυτό απαιτεί ισχυρή δέσμευση από τις ΗΠΑ, κάτι που αυτή τη στιγμή φαίνεται αβέβαιο. Αν θέλει να προετοιμαστεί για την αποστολή της αεροπορικής υπεροχής με ελάχιστη ή μηδενική αμερικανική υποστήριξη, τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ θα ήταν σοφό να λάβουν υπόψη τρία μαθήματα από το Ισραήλ και την Ουκρανία.

1. Η αεροπορική υπεροχή εξαρτάται από τις πράξεις

Το Ισραήλ κέρδισε αεροπορική υπεροχή επί του Ιράν χάρη σε μια μακροπρόθεσμη στρατιωτική στρατηγική που προτεραιοποιεί την αεροπορική υπεροχή ως κεντρικό στρατηγικό στόχο σε όλο το ισραηλινό αμυντικό σύστημα. Η Ισραηλινή Αεροπορία εκπαιδεύτηκε εντατικά για αποστολές καταστολής και εξαπάτησης, ενώ οι υπηρεσίες πληροφοριών προετοίμαζαν το πεδίο μάχης από μέσα. Οι ισραηλινές κυβερνομονάδες χαρτογράφησαν τις επικοινωνίες και την αντιαεροπορική υποδομή του Ιράν. Ειδικές δυνάμεις εδάφους τοποθετήθηκαν να χτυπήσουν κρίσιμους κόμβους κατά την πρώτη κύμα επίθεσης. Ακόμα και οι  μονάδες υποστήριξης ρυθμίστηκαν να συμβάλλουν σε μακρινές και διαρκείς αποστολές. Εν ολίγοις, το Ισραήλ προχώρησε στην απόκτηση αεροπορικής υπεροχής ως μια ενιαία, εθνική εκστρατεία, όχι ως μια μεμονωμένη αεροπορική επιχείρηση.

Η Ρωσία, αντιθέτως, αντιμετώπισε την αεροπορική υπεροχή στην Ουκρανία ως ένα τακτικό εργαλείο και όχι ως στρατηγική αναγκαιότητα — εν μέρει επειδή περίμενε μια γρήγορη νίκη. Οι αρχικές επιθέσεις στοχεύουν στα ραντάρ και τα αεροδρόμια της Ουκρανίας, αλλά δεν κατέστρεψαν το πολυστρωματικό αντιαεροπορικό δίκτυο της χώρας. Οι VKS δρούσαν κυρίως παράλληλα με τις χερσαίες δυνάμεις, με περιορισμένο συντονισμό· δεν ενοποίησαν τις ηλεκτρονικές μονάδες πολέμου, τις πυραυλικές δυνάμεις και την τακτική αεροπορία κάτω από μια συνεκτική στρατηγική καταστολής. Όταν η ουκρανική αντίσταση αποδείχθηκε πιο σφοδρή από το αναμενόμενο, η Ρωσία απλώς στράφηκε σε πυραυλικές και drone επιθέσεις από απόσταση κατά της ουκρανικής υποδομής και περιορίστηκε σε βαθιές αεροπορικές επιχειρήσεις. Αν και συχνά καταστροφικές, αυτές δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την αεροπορική υπεροχή.

Το μάθημα είναι ξεκάθαρο: Το ΝΑΤΟ πρέπει να προτεραιοποιήσει την αεροπορική υπεροχή σε όλη την συμμαχία, ενσωματώνοντάς την στον σχεδιασμό, τις αγορές, την εκπαίδευση και την πληροφόρηση. Αντί για τμηματική διαλειτουργικότητα, ανταγωνισμό μεταξύ εθνικών προμηθευτών και τις διαμάχες που μαράρουν την πρωτοβουλία "Ευρωπαϊκή Ασπίδα του Ουρανού", το ΝΑΤΟ χρειάζεται ενίσχυση. Οι χερσαίες δυνάμεις του πρέπει να είναι προετοιμασμένες να υποστηρίξουν αποστολές καταστολής εχθρικών αντιαεροπορικών (SEAD)· οι δυνάμεις ειδικών επιχειρήσεων πρέπει να ενσωματωθούν στον στόχο και την αναστάτωση. Οι υπηρεσίες πληροφοριών, επιτήρησης και αναγνώρισης (ISR) και οι κυβερνομονάδες πρέπει να χαρτογραφούν και να αποδομούν προληπτικά τα εχθρικά αντιαεροπορικά δίκτυα. Εξάλλου, η νίκη στον αέρα ξεκινά πολύ πριν από την πρώτη αποστολή.

2. Η αεράμυνα είναι η καλύτερη αεροπορική επίθεση 

Η Ουκρανία έχει επίσης καταφέρει να μετριαστικά τα προβλήματα προμήθειάς της μέσω συνεχούς καινοτομίας και προσαρμογής. Έχει ενσωματώσει επιτυχώς τις διάφορες δυνάμεις της (αεροπορία, πληροφορίες, κυβερνοχώρο κ.ά.) στην αποστολή αεράμυνας και επιδεικνύει σημαντική ικανότητα καινοτομίας, όπως η χρήση σχετικά φθηνών drone για την αντιμετώπιση των ρωσικών drone επίθεσης.

Από την πλευρά του, η ταχεία αεροπορική υπεροχή του Ισραήλ επί του Ιράν βασίστηκε εν μέρει στην έλλειψη βάθους, προσαρμοστικότητας και επαρκών πυρομαχικών των ιρανικών αντιαεροπορικών συστημάτων. Μόλις οι ισραηλινές δυνάμεις υπονόμευσαν τη δομή διοίκησης του Ιράν και εξόντωσαν κρίσιμους εκτοξευτές, το Ιράν δεν είχε την ικανότητα να απορροφήσει απώλειες ή να επαναφοράσει γρήγορα. Το Ισραήλ, εν τω μεταξύ, φαίνεται να διατηρούσε επαρκή αποθέματα δικών του όπλων μεγάλης εμβέλειας και μπορούσε να διατηρήσει τις επιχειρήσεις του χωρίς διακοπή.

Το ΝΑΤΟ διαθέτει ήδη την απαραίτητη τεχνολογία: τα περισσότερα από τα συστήματα της Ουκρανίας είναι συστήματα του ΝΑΤΟ. Ωστόσο, στερείται επαρκών ποσοτήτων. Το ΝΑΤΟ θα έπρεπε να θεωρεί τα αποθέματα αναχαιτιστών ως στρατηγικό περιουσιακό στοιχείο, και όχι ως δευτερεύον λογιστικό ζήτημα. Η συμμαχία πρέπει να ξεπεράσει τα μοντέλα αποθεμάτων ειρήνης και να αρχίσει να συσσωρεύει αρκετούς πυραύλους, επαναφορτώσεις και εξαρτήματα για να υποστηρίξει διαρκείς επιχειρήσεις υψηλής έντασης.

Ακόμα πιο σημαντικό, τα μέλη του ΝΑΤΟ πρέπει να ενσωματώσουν την αποστολή αεράμυνας με άλλα στοιχεία της εθνικής ισχύος και της εκπαίδευσης των ενόπλων δυνάμεων, ώστε να προσαρμοστούν καλύτερα σε αναπόφευκτες εκπλήξεις.

3. Η αεροπορική υπεροχή ξεκινά από το έδαφος

Τόσο το Ισραήλ όσο και η Ουκρανία έχουν επιδείξει τη σημασία των πληροφοριών για την επίτευξη ή την άρνηση αεροπορικής υπεροχής. Οι ισραηλινές δυνάμεις είχαν περάσει μήνες χαρτογραφώντας τις ιρανικές αμυντικές δομές, εντάσσοντας πράκτορες, εκτελώντας κυβερνοαναγνώριση και εντοπίζοντας αδύνατα σημεία. Μάλιστα, έφεραν κρυφά drone στο Ιράν, τα οποία μπορούσαν να εξουδετερώσουν τα ιρανικά αντιαεροπορικά συστήματα νωρίς στη σύρραξη. Όταν ξεκίνησαν οι επιθέσεις, το Ισραήλ ήξερε ακριβώς πώς να καταστρέψει τις ιρανικές αμυντικές δομές — και είχε τα μέσα να το κάνει.

Η Ουκρανία, επίσης, έχει ωφεληθεί από την υποστήριξη ISR, που σε μεγάλο βαθμό παρείχαν χώρες του ΝΑΤΟ. Η Ουκρανία έχει χρησιμοποιήσει δορυφορικές εικόνες, επιτήρηση και ηλεκτρονική υποκλοπή για να προβλέψει τη ρωσική αεροπορική δραστηριότητα και να αναπροσαρμόσει κινητά αντιαεροπορικά συστήματα (SAM). Οι ροές πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο έχουν διασφαλίσει ότι μια αριθμητικά κατώτερη δύναμη έχει γίνει αμυντικά αποτελεσματική. Τον Ιούνιο του 2025, οι Ουκρανοί χρησιμοποίησαν παρόμοια γνώση της ρωσικής στρατιωτικής διάταξης για να εισάγουν κρυφά drone στη Ρωσία και να επιτεθούν σε επιθετικά αεροπορικά μέσα.

Το ΝΑΤΟ θα πρέπει τώρα να ενσωματώσει πλήρως τις δυνατότητες ISR στη δοκτρίνα αεράμυνας του. Η διαμοιρασμός πληροφοριών πρέπει να είναι απρόσκοπτος σε όλη τη συμμαχία· οι δυνατότητες ηλεκτρονικού πολέμου πρέπει να είναι κλιμακούμενες και αναπτύξιμες. Το ΝΑΤΟ θα πρέπει να διεξάγει πολυδιάστατη καταστολή εχθρικών αντιαεροπορικών συστημάτων (SEAD), συνδυάζοντας κινητικές, ηλεκτρονικές και κυβερνοεπιδράσεις σε πραγματικό χρόνο.

Η επιλογή της υπεροχής

Για το ΝΑΤΟ, η άρνηση της αεροπορικής κυριαρχίας στη Ρωσία θα έπρεπε να είναι σχετικά εύκολη. Η επίτευξη αεροπορικής υπεροχής έναντι των ρωσικών δυνάμεων είναι εφικτή, ακόμα και με ελάχιστη αμερικανική συμμετοχή. Αλλά μπορεί να γίνει μόνο με σταθερή, στρατηγική επένδυση. Τα μέλη του ΝΑΤΟ πρέπει να προετοιμάσουν ένα ενιαίο, ενοποιημένο σχέδιο για τη διατήρηση και επέκταση των αποθεμάτων τους σε κινητά και δικτυωμένα συστήματα αεράμυνας, την προτοποθέτηση αναχαιτιστών και ανταλλακτικών, και την ενσωμάτωση των πληροφοριών και άλλων πόρων σε μια συμμαχική εικόνα.

Φυσικά, τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ δεν πρέπει να υποθέτουν ότι οι τρέχουσες αποτυχίες της Ρωσίας είναι μόνιμες. Ο ρωσικός στρατός μαθαίνει, προσαρμόζεται και ανασυγκροτείται — επενδύοντας σε drone και όπλα μεγάλης εμβέλειας, και πιθανώς υιοθετώντας μια νέα δοκτρίνα αερομαχίας. Μόλις τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, η Ρωσία αναμφίβολα θα ξεκινήσει μια (ακόμη μια) περίοδο στρατιωτικής μεταρρύθμισης για να αντιμετωπίσει (και ίσως να διορθώσει) μακροχρόνια προβλήματα στις δυνάμεις της.

Αλλά το ΝΑΤΟ έχει ένα παράθυρο για να προετοιμαστεί για την αεροπορική υπεροχή — και αυτή η στιγμή είναι τώρα. Τα μέλη του θα πρέπει να αντιμετωπίσουν την αεροπορική υπεροχή ως έναν εσκεμμένο στόχο, ο οποίος μπορεί να επιτευχθεί μέσω ετοιμότητας, ενοποίησης και προσεκτικού σχεδιασμού.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου