Του Anthony Dworkin

Αυτή την εβδομάδα, αξιωματούχοι από όλο τον κόσμο συναντώνται στη Σεβίλλη για μια σημαντική εκδήλωση για την Ανάπτυξη: την 4η Διεθνή Διάσκεψη για τη Χρηματοδότηση της Ανάπτυξης. Η προηγούμενη διάσκεψη, που πραγματοποιήθηκε το 2015 στην Αντίς Αμπέμπα, έθεσε τις κατευθύνσεις για τη δεκαετία που πέρασε στη διεθνή συνεργασία για την καταπολέμηση της φτώχειας και τη βελτίωση των βιοτικών συνθηκών. Φέτος, η εκδήλωση λαμβάνει χώρα σε μια πολύ διαφορετική κατάσταση. Οι δυτικές χώρες μειώνουν δραστικά τις δαπάνες τους για την ανάπτυξη, η πρόοδος προς τους στόχους ανάπτυξης έχει επιβραδυνθεί, οι προσπάθειες για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής απέχουν πολύ από τους συμφωνηθέντες στόχους, και οι προσπάθειες για την κινητοποίηση ιδιωτικών χρηματοδοτήσεων για τον αναπτυσσόμενο κόσμο έχουν αποτύχει.

Η διάσκεψη της Σεβίλλης δεν θα παράγει μια ριζικά νέα θεώρηση για τη διαμόρφωση της επόμενης δεκαετίας της διεθνούς αναπτυξιακής συνεργασίας. Αλλά αν περιοριστεί απλώς στην επανέναρξη των συμμετεχόντων σε μια ατζέντα που ήδη υστερεί, θα είναι μια χαμένη ευκαιρία. Για να είναι επιτυχημένη, οι ευρωπαϊκές χώρες, μαζί με άλλους κύριους δωρητές, πρέπει να καθορίσουν μια νέα προσέγγιση για την ανάπτυξη, η οποία θα είναι εστιασμένη και καινοτόμα ώστε να ανταποκρίνεται σε μια μεταβαλλόμενη παγκόσμια τάξη και στα δικά τους οικονομικά όρια.

Πολλά μπορούν να αλλάξουν σε μια δεκαετία

Η διάσκεψη της Αντίς Αμπέμπα ολοκληρώθηκε με μια φιλόδοξη ατζέντα. Οι χώρες δεσμεύτηκαν να αυξήσουν την επίσημη βοήθεια για την ανάπτυξη (ODA) και να κάνουν τα χρέη πιο βιώσιμα. Επίσης, έδωσαν νέα έμφαση στην εγχώρια κινητοποίηση πόρων στις αναπτυσσόμενες χώρες, στη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα ως εταίρου ανάπτυξης και στο εμπόριο ως κινητήρα ανάπτυξης. Αυτή η θεώρηση συνοψίστηκε στο σλόγκαν της Παγκόσμιας Τράπεζας "από δισεκατομμύρια σε τρισεκατομμύρια": δημόσια κεφάλαια θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για να προσελκύσουν πολλαπλάσιες επενδύσεις από άλλες πηγές.

Μια δεκαετία αργότερα, οι υψηλές προσδοκίες αυτής της ατζέντας δεν έχουν πραγματοποιηθεί. Τα τελευταία χρόνια, η πανδημία του covid-19, μια σειρά πολέμων και οι  επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έχουν ανατρέψει τον ρυθμό ανάπτυξης. Η πρόοδος προς τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ είναι πολύ πιο αργή από το απαιτούμενο. Η ODA των προηγμένων χωρών του ΟΟΣΑ αυξήθηκε, ιδιαίτερα μετά την πανδημία, αλλά τώρα μειώνεται ραγδαία. Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έθεσε σε ισχύ μεγάλες περικοπές στην αμερικανική αναπτυξιακή βοήθεια, και ο προτεινόμενος προϋπολογισμός του για το επόμενο έτος θα τη μειώσει στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 80 ετών. Καθώς μετατοπίζουν τις δαπάνες προς την άμυνα, οι ευρωπαϊκές χώρες μειώνουν επίσης τους αναπτυξιακούς προϋπολογισμούς τους. Παράλληλα, τα εξωτερικά χρέη των αναπτυσσόμενων χωρών έχουν αυξηθεί από 7,5 τρις δολάρια το 2015 σε 11,4 τρις δολάρια το 2023. Πενήντα τέσσερις αναπτυσσόμενες χώρες ξοδεύουν πάνω από 10% των εσόδων τους σε πληρωμές τόκων, μειώνοντας τις δαπάνες για ανάπτυξη και κλιματικές ανάγκες.

Επιπλέον, ο ιδιωτικός τομέας δεν κατάφερε να διοχετεύσει μεγάλα χρηματικά ποσά στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Για λόγους που κυμαίνονται από την αποστροφή του κινδύνου έως την έλλειψη ελκυστικών έργων, τα κεφάλαια και οι εταιρείες έχουν δείξει απροθυμία να αυξήσουν τις επενδύσεις. Τα τελευταία χρόνια, οι ιδιωτικές ροές χρηματοδότησης προς αναπτυσσόμενες χώρες έχουν γίνει αρνητικές, με τους ιδιωτικούς πιστωτές να ανακτούν περισσότερα χρήματα από αναπτυσσόμενες χώρες (μέσω πληρωμών τόκων, 2022-2024) από όσα παρείχαν σε νέα χρηματοδότηση. Ο στόχος της εγχώριας κινητοποίησης πόρων έχει επίσης αποδειχθεί απίθανος. Οι φορολογικές εισπράξεις ως ποσοστό του ΑΕΠ έχουν μειωθεί από το 2015 σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, και μια παγκόσμια φορολογική συμφωνία που συμφωνήθηκε στο ΟΟΣΑ το 2021 μειώνεται λόγω της αυξημένης αντίθεσης των ΗΠΑ. Τέλος, ο στόχος της προώθησης της ανάπτυξης μέσω του εμπορίου κινδυνεύει από τον αυξανόμενο προστατευτισμό στην Αμερική και αλλού.

Απαιτείται νέα σκέψη

Είναι απαραίτητη, επομένως, μια πραγματιστική επανεκτίμηση του τρόπου με τον οποίο μπορεί να προωθηθεί η ανάπτυξη σε αυτό το δύσκολο πλαίσιο. Ωστόσο, παρά τη δήλωση ότι "βρισκόμαστε σε μια εποχή βαθιάς μεταμόρφωσης", η διακήρυξη που θα εκδοθεί στη Σεβίλλη επαναβεβαιώνει σε μεγάλο βαθμό την υπάρχουσα ατζέντα. Η επανέναρξη στους υφιστάμενους στόχους είναι ήδη ένα είδος επίτευξης, δεδομένου ότι οι ΗΠΑ προσπάθησαν να τους εξασθενίσουν σε πολλούς τομείς πριν τελικά αποσυρθούν από τις διαπραγματεύσεις. Στην πορεία προς τη διάσκεψη, η ΕΕ εξέδωσε επίσης μια δήλωση σχετικά με τη χρηματοδότηση της ανάπτυξης, η οποία επαναλαμβάνει γνωστές προτάσεις, όπως η ανάγκη για ένα πιο συμπεριληπτικό διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, την αύξηση της ODA, την εφαρμογή δικαιότερων και πιο αποτελεσματικών φορολογικών ρυθμίσεων και την κινητοποίηση ιδιωτικών χρηματοδοτήσεων για την ανάπτυξη.

Βοήθεια σε καιρό αναταραχής

Δίκαια, δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις για τα προβλήματα της παγκόσμιας ανάπτυξης. Σε μια εποχή αυξημένης παγκόσμιας έντασης, θα ήταν παράλογο να αναμένεται η διακήρυξη αυτής της διάσκεψης να θεσπίσει σημαντικές και εκτελεστές νέες δεσμεύσεις. Η στροφή της Αμερικής εναντίον της πολυμερής συνεργασίας καθιστά πιο δύσκολες ορισμένες θεσμικές αλλαγές, ειδικά οι μεταρρυθμίσεις για μεγαλύτερη συμπερίληψη στα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπου η Ουάσινγκτον διατηρεί βέτο.

Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να συνεχίσουν να προωθούν τη βιώσιμη ανάπτυξη. Αυτό όχι μόνο θα βοηθήσει στη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, αλλά θα προάγει και τη σταθερότητα και την ευημερία, από τις οποίες θα ωφεληθεί η Ευρώπη μακροπρόθεσμα. Επιπλέον, μέσα στον γεωπολιτικό ανταγωνισμό, η Ευρώπη θα κερδίσει βελτιώνοντας τις σχέσεις της με τις αναπτυσσόμενες χώρες του Νότου. Για να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους ως εταίροι ανάπτυξης, οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα για να ξεπεράσουν το status quo.

Για να το πετύχουν αυτό, θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν μια από τις καινοτομίες της διάσκεψης της Σεβίλλης: την Πλατφόρμα Δράσης της Σεβίλλης. Στόχος της είναι να προωθήσει πρωτοβουλίες από συνασπισμούς χωρών και άλλων ενδιαφερομένων μεριών για την προώθηση των στόχων της διάσκεψης σε συγκεκριμένους τομείς. Η συνεργασία με συνασπισμούς ομοϊδεατών χωρών έχει γίνει ένας ολοένα και πιο προτιμώμενος τρόπος για να επιτευχθεί πρόοδος σε παγκόσμιες προκλήσεις, σε μια εποχή που οι γεωπολιτικές εντάσεις καθιστούν τις συλλογικές συμφωνίες πιο δύσκολες. Στον σχεδιασμό αυτών των πρωτοβουλιών, οι ευρωπαϊκοί πολιτικοί θα πρέπει να καθοδηγούνται από τις εξής έξι αρχές:

Προτεραιότητα σε μια καλύτερη λύση για τα παγκόσμια χρέη: Αυτό είναι στην κορυφή των προτεραιοτήτων των αναπτυσσόμενων χωρών. Αν η ΕΕ επιθυμεί να συνεχίσει να αντιστέκεται στην πίεση του Νότου για μια Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Χρέη, θα πρέπει τουλάχιστον να ξεπεράσει το Κοινό Πλαίσιο του G20 για τη διαχείριση χρέους και να βρει τρόπους να βελτιώσει τις αναδιαρθρώσεις και να κάνει τα χρέη των αναπτυσσόμενων χωρών πιο βιώσιμα.

Έμφαση σε μακροπρόθεσμους στόχους ανάπτυξης: Για να διατηρήσουν και τελικά να αυξήσουν την υποστήριξή τους, οι ευρωπαϊκές χώρες χρειάζονται μια σαφή θεώρηση του τι θέλουν να επιτύχουν. Πρόσφατα, έχουν στραφεί στην ευθυγράμμιση της αναπτυξιακής συνεργασίας με τα ευρύτερα στρατηγικά τους ενδιαφέροντα. Αυτή η λογική θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για μια ισχυρή δέσμευση να υποστηρίξουν την οικονομική μεταμόρφωση και τις κλιματικές μεταβάσεις των εταίρων χωρών—αλλά μόνο αν τα στρατηγικά ενδιαφέροντα ερμηνευτούν με μακροπρόθεσμο και ολιστικό τρόπο, και όχι με βάση τη βραχυπρόθεσμη συναλλαγματική λογική.

Ολιστική προσέγγιση στη βιομηχανική μεταμόρφωση: Η αποτυχία της ατζέντας "από δισεκατομμύρια σε τρισεκατομμύρια" δείχνει ότι η εστίαση στη μόχλευση επενδύσεων για συγκεκριμένα έργα είναι πολύ στενή, και ότι οι δωρητές πρέπει να εξετάσουν τα ευρύτερα οικοσυστήματα τομέων και πολιτικής οικονομίας στα οποία διαμορφώνονται τα έργα. Αυτό μπορεί να απαιτεί πιο επιλεκτικές και συντονισμένες παρεμβάσεις που θα αφορούν τις αλυσίδες εφοδιασμού, το επιχειρηματικό περιβάλλον, τις δεξιότητες και άλλους παράγοντες, παράλληλα με συγκεκριμένα έργα που θα υποστηριχθούν μέσω δημόσιας-ιδιωτικής συνεργασίας.

Καινοτομία και προτεραιότητες: Αντί να κάνουν λιγότερα σε όλους τους τομείς, οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να επικεντρωθούν στο να διασφαλίσουν ότι οι περιορισμένες χρηματοδοτήσεις κατευθύνονται σε σημαντικούς τομείς και χρησιμοποιούνται με τρόπο που μεγιστοποιεί τα αποτελέσματα. Θα πρέπει να εστιάσουν σε καινοτόμες πρωτοβουλίες που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν νέες ροές χρηματοδότησης, όπως η επιβολή τελών σε μορφές παγκόσμιας μεταφοράς με υψηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (π.χ. ναυτιλία ή αεροπορία).

Βελτίωση του συντονισμού: Με λιγότερους διαθέσιμους πόρους, οι προσπάθειες των διεθνών δωρητών πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο συντονισμένες. Οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να συνεργάζονται μεταξύ τους, με άλλους δωρητές όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιαπωνία, με διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, ακόμη και με αμερικανικούς φορείς όπως ο Οργανισμός Χρηματοδότησης Διεθνούς Ανάπτυξης.

Προσοχή στις "παραμελημένες" χώρες: Η στροφή προς μια στρατηγική θεώρηση της ανάπτυξης, η αυξανόμενη εστίαση στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και η προτεραιότητα σε έργα υποδομών σε πρωτοβουλίες όπως ο Παγκόσμιος Δίαυλος της ΕΕ κινδυνεύουν να απομακρύνουν τους πόρους από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου. Δεδομένου ότι αυτές οι χώρες είναι οι λιγότερο πιθανό να προσφέρουν ευκαιρίες για ιδιωτικές χρηματοδοτήσεις, είναι απαραίτητο η ODA να παραμείνει διαθέσιμη για τις ανάγκες τους—τόσο για λόγους αλληλεγγύης (που έχουν ευρεία υποστήριξη στους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς) όσο και για την πρόληψη της κοινωνικής αποσύνθεσης και αστάθειας.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου