Του Tibor Dessewffy

Στην ουγγρική πολιτική, ελάχιστα πράγματα είναι τόσο προβλέψιμα όσο η ετήσια ομιλία του Βίκτορ Ορμπάν για την Κατάσταση του Έθνους. Είναι ένα γεγονός που πρέπει κανείς να παρακολουθήσει, όχι απαραίτητα επειδή προσφέρει μεγάλα νέα όραματα—αν και μερικές φορές το κάνει—αλλά επειδή θέτει τις βάσεις για τις μάχες που ο πρωθυπουργός σχεδιάζει να δώσει στους επόμενους μήνες. Φέτος δεν έγινε εξαίρεση.

Μιλώντας μπροστά στο συνηθισμένο ακροατήριο των ελίτ του Fidesz και πιστών διασημοτήτων, ο Ορμπάν είπε μια φράση που προκάλεσε έκπληξη: "Στην πραγματικότητα, συμβουλεύω τους διοργανωτές του Pride να μην ασχοληθούν καν με τις προετοιμασίες για τη φετινή πορεία. Είναι σπατάλη χρόνου και χρημάτων". Το ακροατήριό του, όπως ήταν αναμενόμενο, γέλασε. Ενώ το αστείο χάθηκε στον αέρα, το μήνυμα έμεινε. Το ετήσια Pride της Βουδαπέστης, που πραγματοποιείται ειρηνικά εδώ και 15 χρόνια, βρέθηκε ξαφνικά στο στόχαστρο του Fidesz.

Μερικές εβδομάδες αργότερα, στις 15 Μαρτίου, εθνική εορτή της Ουγγαρίας, ο Ορμπάν κλιμάκωσε τη ρητορική του, προβλέποντας την πτώση της "καταπίεσης των Βρυξελλών" και υποσχόμενος μια "ανοιξιάτικη καθαριότητα" που θα απαλλάξει τη χώρα από "τα έντομα που επέζησαν του χειμώνα". Δύο ημέρες αργότερα, το ουγγρικό κοινοβούλιο, με γρήγορη ψηφοφορία χωρίς συζήτηση, ενίσχυσε τους νόμους για τις συναθροίσεις. Επίσημα, αυτό έγινε για να "προστατευτούν τα παιδιά". Στην πράξη, ήταν η απαρχή της απαγόρευσης του Pride.

Ο Ευρωπαϊκός Επίτροπος για την Ισότητα καταδίκασε αμέσως την κίνηση, όπως είχε κάνει και όταν η Ουγγαρία ψήφισε τον "Νόμο για την Προπαγάνδα" που περιόριζε τα δικαιώματα της LGBTQ+ κοινότητας στα σχολεία. Και όπως τότε, ο Ορμπάν δεν ενδιαφέρεται. Μάλιστα, ίσως ενδιαφέρεται ακόμα λιγότερο. Οι διαφωνίες μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ τον ενθαρρύνουν στην αναμέτρησή του με τα Βρυξέλλες, ενώ η εσωτερική πολιτική κάνει τη δημιουργία διχασμού ακόμα πιο ελκυστική για τον Ορμπάν. Ωστόσο, παραδόξως, αυτή η τελευταία προκλητικότητα μπορεί να αποτελέσει την απαραίτητη ώθηση για να βρει η ΕΕ τρόπους να σταματήσει να ανέχεται αυτήν την "εκτροπή" του κράτους-μέλους.

Γιατί ο Ορμπάν πολιτικοποιεί το Pride

Κατ’ αρχήν, ο Ορμπάν έχει μετατρέψει το Pride σε πολιτικό πεδίο μάχης απλώς επειδή τώρα μπορεί. Παρά τα χρόνια διάβρωσης των δικαιωμάτων της LGBTQ+ κοινότητας, έπρεπε να προχωράει με προσοχή στην περίπτωση του Pride. Η αμερικανική πρεσβεία και οι διπλωμάτες της ΕΕ παρείχαν ένα είδος προστατευτικής ασπίδας—η καταστολή της πορείας θα θεωρούνταν εμφανής παραβίαση δημοκρατικών δικαιωμάτων. Ο Ντέιβιντ Πρέσμαν, ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ, ένας παντρεμένος ομοφυλόφιλος με δύο παιδιά που ο Ορμπάν δεν δέχτηκε ποτέ επίσημα, παρευρέθηκε πολλές φορές στο Pride της Βουδαπέστης, στέλνοντας ένα σαφές διπλωματικό μήνυμα.

Ο Πρέσμαν έχει πλέον φύγει, και είναι ασφαλές να υποθέσει κανείς ότι διπλωμάτες πλησίον του Τραμπ δεν θα προτεραιοποιήσουν τα δικαιώματα της LGBTQ+ στην Ουγγαρία. Οι πρέσβεις της ΕΕ, που επίσης υποστήριζαν το Pride στο παρελθόν, μπορεί να λάβουν θέση ή όχι. Αν παρευρεθούν, ενισχύουν την προπαγάνδα του Ορμπάν για τον "εκφυλισμένο Δύση", όπου η ισότητα είναι ένα "εισαγόμενο" δυτικό πρότυπο που απειλεί την ουγγρική κυριαρχία. Αν δεν παρευρεθούν, ο Ορμπάν πετυχαίνει μια εύκολη ιδεολογική νίκη. Με κάθε τρόπο, κερδίζει.

Επιπλέον, όταν η οικονομία παλεύει, οι "πόλεμοι πολιτισμού" αποτελούν καλή απόσπαση της προσοχής για το Fidesz. Ο πληθωρισμός πονάει, τα ελλείμματα του προϋπολογισμού μεγαλώνουν και η κυβέρνηση τρέχει να βρει χρήματα. Για να αντισταθμίσει, το Fidesz προωθεί οικονομικά κίνητρα. Οι μητέρες δύο παιδιών θα απαλλαγούν από τον φόρο εισοδήματος εφ’ όρου ζωής, ένα όφελος που ακούγεται γενναιόδωρο αλλά go live μετά το 2026. Μέχρι τότε, τα χρήματα ίσως μην υπάρχουν καν. Αλλά για τώρα, είναι εξαιρετικές εκλογικές υποσχέσεις. Στο εγχειρίδιο του Ορμπάν, ο συνδυασμός οικονομικών κινήτρων με πολιτισμικούς πολέμους είναι μια δοκιμασμένη μέθοδος για να διατηρεί τους ψηφοφόρους στο πλευρό του.

Η άνοδος του αντιπολιτευόμενου Πέτερ Μάγκιαρ και το κόμμα Tisza

Η εμφάνιση του αντιπολιτευόμενου Πέτερ Μάγκιαρ και του κόμματός του, Tisza, αποτελεί έναν νέο παράγοντα που κάνει την κατάσταση διαφορετική φέτος. Για χρόνια, το Fidesz ανάγκαζε την αντιπολίτευση να πολεμήσει με τους δικούς του όρους, πλαισιώνοντας τις πολιτικές συγκρούσεις ως "Βουδαπέστη εναντίον επαρχίας", "ελίτ εναντίον πραγματικού λαού" ή "προδότες εναντίον πατριωτών". Και για πολύ καιρό, αυτή η στρατηγική απέδιδε.

Ο Μάγκιαρ, ωστόσο, δεν έπεσε στην παγίδα. Αντί να συμμετάσχει σε μια συζήτηση με τους όρους του Fidesz, αναπαλαίωσε το ζήτημα. Ενώ διευκρίνισε ότι προσωπικά δεν θα παρευρεθεί στοο Pride, τόνισε ότι η απαγόρευσή της θα ήταν αντισυνταγματική. Κατά τη γνώμη του, η μόνη λόγος που η κυβέρνηση έβαλε το θέμα στην agenda ήταν να αποσπάσει την προσοχή από το γεγονός ότι 900.000 συνταξιούχοι και παιδιά ζουν κάτω από το όριο της ελάχιστης διαβίωσης. Η προσέγγισή του προσπάθησε να μετατοπίσει τη συζήτηση μακριά από την ταυτότητα πολιτική και πίσω στην οικονομική δυσπραγία.

Αυτή η κίνηση θυμίζει τη στρατηγική του Ντόναλντ Τουσκ στην Πολωνία, όπου ο νέος πρωθυπουργός έχει αποφύγει σκόπιμα τα πολιτισμικά ζητήματα που το δεξιό κόμμα "Νόμος και Δικαιοσύνη" χρησιμοποιούσε για χρόνια για να κυριαρχήσει στην αντιπολίτευση.

Θα απαγορευτεί τελικά το Pride;

Προς το παρόν, οι περισσότεροι Ούγγροι δεν θέλουν την απαγόρευση του Pride. Μια δημοσκόπηση του 2021 διαπίστωσε ότι μόνο το 13% του πληθυσμού υποστήριζε έντονα την απαγόρευση. Αλλά η προπαγανδιστική μηχανή του Fidesz έχει αποδείξει πολλές φορές ότι μπορεί να μετατρέψει μικρά ζητήματα σε εθνικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.

Σε λίγους μήνες, δεν θα ήταν έκπληξη αν οι ψηφοφόροι του Fidesz πείθονταν ότι το Pride της Βουδαπέστης αποτελεί σοβαρή απειλή για την εθνική τους ταυτότητα. Η πραγματική ερώτηση είναι αν το Fidesz θα καταφέρει να ξαναγράψει την ιστορία με τους δικούς του όρους ή αν ο Πέτερ Μάγκιαρ θα μπορέσει να κρατήσει τη συζήτηση πάνω σε ουσιαστικά προβλήματα. Το κόμμα Tisza ήδη προηγείται του Fidesz κατά 9%, θέτοντας την πιο σοβαρή εκλογική πρόκληση που αντιμετώπισε ο Ορμπάν εδώ και χρόνια. Αν ένας πλήρης ιδεολογικός πόλεμος και νέες δωρεές σε εκλογικό έτος θα αρκέσουν για να γυρίσει η παλίρροια, θα φανεί.

Το ευρύτερο σχέδιο του Ορμπάν

Ό,τι κι αν συμβεί, η απαγόρευση του Pride είναι μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής—που ταιριάζει τέλεια με τη συστηματική αποδόμηση των ευρωπαϊκών αξιών. Συνδέεται άμεσα με την τελευταία κίνηση του Ορμπάν: να βάλει και πάλι βέτο σε μια κοινή δήλωση της ΕΕ υπέρ της Ουκρανίας.

Η προώθηση του αντiliberal λαϊκισμού του Ορμπάν, με στόχο την κατάρρευση του ευρωπαϊκού συστήματος αξιών, αντανακλά μια βαθύτερη και ευρύτερη δυναμική στην ήπειρο. Και παραδόξως, όπως έχω γράψει στο παρελθόν, ακριβώς από αυτή την κατάσταση η ΕΕ θα μπορούσε, στην καλύτερη περίπτωση, να βγει ισχυρότερη και πιο ικανή για δράση.

Σήμερα, η ΕΕ δεν διαθέτει τους εσωτερικούς μηχανισμούς να αναστείλει ή να αποβάλει ένα κράτος μέλος που συνεχώς αψηφεί τις κοινές αρχές—με την Ουγγαρία ως το πιο εμφανές παράδειγμα. Ως απάντηση, η ΕΕ και τα κράτη μέλη αναζητούν τρόπους να παρακάμψουν το αδιέξοδο. Κάνουν κοινές δηλώσεις χωρίς την υπογραφή του Ορμπάν. Διοργανώνουν συσκέψεις για θέματα ασφάλειας και άμυνας με τη συμμετοχή του Ηνωμένου Βασιλείου—αλλά χωρίς την Ουγγαρία.

Αυτή η διαδικασία έχει ήδη ξεκινήσει σε πολλαπλά επίπεδα. Και δεν είναι απίθανο να οδηγήσει τελικά σε αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί μια "ζομπι-πολιτική" των επίσημων θεσμών της ΕΕ—όπου οι τυπικές δομές παραμένουν, αλλά οι πραγματικές, ουσιαστικές αποφάσεις αρχίζουν να λαμβάνονται αλλού, μέσα σε νέες, πιο αποτελεσματικές διαρθρώσεις.

Το αποτέλεσμα μπορεί να μοιάζει με την πολυσυζητημένη "Ευρώπη δύο ταχυτήτων", αλλά με μια αναπάντεχη τροπή. Δεν θα είναι το προϊόν των πλούσιων δυτικών χωρών που προσπαθούν να απομακρυνθούν από την υπόλοιπη Ένωση για τεχνοκρατική αποδοτικότητα ή ευημερία. Αντίθετα, θα προκύψει ως μια αντίδραση από κάτω προς τα πάνω στην καταστροφική πολιτική μιας μικρότερης, σχετικά φτωχής χώρας—της Ουγγαρίας—της οποίας η εσκεμμένη σαμποτάζ έχει αναγκάσει τους υπόλοιπους να επανεξετάσουν τους κανόνες του παιχνιδιού.