Του Vasil Navumau

Μετά την "κατάκτηση¨ του 86,7% των ψήφων σε μη ελεύθερες εκλογές που δεν αναγνωρίστηκαν από την ΕΕ, ο πρόεδρος Αλεξάντερ Λουκασένκο παρέτεινε για άλλη μια φορά τη "βασιλεία" του στη Λευκορωσία. Τοπικοί υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αναφέρουν σημαντικές παραβιάσεις της διαδικασίας κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, συμπεριλαμβανομένης της παρεμπόδισης ανεξάρτητων παρατηρητών, της αναγκαστικής πρόωρης ψηφοφορίας και του εκτεταμένου εκφοβισμού υποψηφίων της αντιπολίτευσης και ακτιβιστών. Απτόητος από πιθανές αντιδράσεις της Δύσης, ο αυταρχικός ηγέτης συνεχίζει να προβάλλει τον εαυτό του ως εγγυητή της σταθερότητας στο εσωτερικό.

Τώρα, ο Λουκασένκο φαίνεται να θέτει τις βάσεις για τη βελτίωση των σχέσεων με τη Δύση μέσω του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ, για τον οποίο έχει εκφράσει συχνά τη συμπάθειά του. Η απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων καθ' όλη τη διάρκεια του 2024 υποδηλώνει ότι ο Λουκασένκο προετοιμάζεται για μια τέτοια προσέγγιση – και το συναλλακτικό στυλ εξωτερικής πολιτικής του Τραμπ μπορεί απλώς να το καταστήσει δυνατό.

Καθώς ο Αμερικανός πρόεδρος εργάζεται για μια συμφωνία για κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία, ο Λουκασένκο θα μπορούσε να παρουσιάσει τη Λευκορωσία ως ουδέτερο χώρο συζητήσεων, θυμίζοντας το πλαίσιο των Συμφωνιών του Μινσκ. Ενώ η Ουκρανία και η Ευρώπη θα το απορρίψουν κατηγορηματικά, ο Λευκορώσος ηγέτης θα μπορούσε επίσης να προχωρήσει σε μερικές κινήσεις, όπως η μείωση της άμεσης στρατιωτικής συμμετοχής της Λευκορωσίας στις πολεμικές προσπάθειες της Ρωσίας.

Η στρατηγική του "εκκρεμές" του Λουκασένκο για εξισορρόπηση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης για να αποσπάσει οικονομικές και πολιτικές παραχωρήσεις και από τις δύο ήταν εδώ και καιρό η στρατηγική του. Και παρόλο που η Λευκορωσία έχει γίνει περισσότερο εξαρτημένη από τη Μόσχα -και έχει απομακρυνθεί από τη Δύση- από τις διαδηλώσεις του 2020 και τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, η επιστροφή του Τραμπ στην εξουσία αλλάξει αυτές τις ισορροπίες.

Ενώ ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν υιοθέτησε μια στρατηγική μέγιστης πίεσης και απομόνωσης προς τη Λευκορωσία, ο Τραμπ είναι απίθανο να δώσει προτεραιότητα στις ανησυχίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή να απαιτήσει ουσιαστικές παραχωρήσεις. Η παγκόσμια προσμονή για μια πιθανή συμφωνία Ρωσίας-Ουκρανίας θα μπορούσε να επισκιάσει τον αγώνα της κοινωνίας των πολιτών της Λευκορωσίας για δημοκρατία, παίζοντας τελικά προς τα συμφέροντα του Λουκασένκο. Εάν ο πρόεδρος των ΗΠΑ επιλέξει να άρει τις κυρώσεις στη Λευκορωσία ως μέρος μιας ευρύτερης συμφωνίας ΗΠΑ-Ρωσίας, θα υπονόμευε σημαντικά τις προσπάθειες της ΕΕ να ασκήσει πίεση στο καθεστώς του Λουκασένκο.

Οι δυσκολίες αυξάνονται για την αντιπολίτευση

Το δραστικό πάγωμα της διεθνούς βοήθειας από τον Τραμπ και το αβέβαιο μέλλον της USAID έχουν θέσει τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης της Λευκορωσίας -τα περισσότερα από τα οποία λειτουργούν από το εξωτερικό- σε μια επισφαλή κατάσταση. Εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από εξωτερική χρηματοδότηση, αυτές οι διεξόδους αγωνίζονται τώρα να επιβιώσουν.

Η ηγέτης της αντιπολίτευσης Σβιατλάνα Τσιχανουσκάγια και άλλες Λευκορώσσες φιλοδημοκρατικές προσωπικότητες στο εξωτερικό είναι επίσης όλο και πιο ευάλωτοι. Ενώ πέτυχαν κάποια επιτυχία στην ευαισθητοποίηση των πολιτικών υψηλού επιπέδου, πρωτοβουλίες όπως οι εκλογές για το Συντονιστικό Συμβούλιο —το αντιπροσωπευτικό όργανο της αντιπολίτευσης της Λευκορωσίας— ή η εισαγωγή εναλλακτικών διαβατηρίων έχουν δεχθεί κριτική όχι μόνο από πολιτικούς της ΕΕ αλλά και από την ίδια τη δημοκρατική αντιπολίτευση.

Ξεκίνησε ως μια προσπάθεια παροχής στους Λευκορώσους εξόριστους με μια εναλλακτική μορφή ταυτοποίησης, το σχέδιο διαβατηρίων αντιμετώπισε πολλαπλά εμπόδια, συμπεριλαμβανομένου ενός σκανδάλου διαφθοράς που συνδέεται με τον εργολάβο εκτύπωσης και ανησυχιών για την ασφάλεια σχετικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων (καθώς το καθεστώς του Λουκασενκο έχει ιστορικό πρόσβασης σε ευαίσθητες πληροφορίες που σχετίζονται με την αντιπολίτευση). Η αντίσταση των κρατών μελών της ΕΕ να δεσμευτούν για την αναγνώριση του εγγράφου έχουν θέσει περαιτέρω αμφιβολίες για τη σκοπιμότητα της πρωτοβουλίας.

Από το εσωτερικό της Λευκορωσίας, υπάρχει ελάχιστη ελπίδα για αλλαγή: η καταστολή έχει φτάσει σε ακραία επίπεδα, ενσταλάσσοντας φόβο σε κάθε πτυχή της κοινωνίας και αφήνοντας ελάχιστο χώρο για διαφωνίες.

Η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει την πίεση

Η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει τη σκληρή της στάση απέναντι στη δικτατορία και τον αυτοαποκαλούμενο πρόεδρό της, συμπεριλαμβανομένου του να καταστήσει σαφές ότι η απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων δεν θα είναι αρκετή για την αποκατάσταση των σχέσεων. Θα πρέπει να αναγνωρίσει τις πιθανές συνέπειες μιας προσέγγισης Τραμπ-Λουκασένκο και να λάβει προληπτικά μέτρα.

Η ενίσχυση των δεσμών με την εξόριστη κοινωνία των πολιτών της Λευκορωσίας είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση τυχόν διπλωματικών αλλαγών που θα μπορούσαν να ευνοήσουν τον Λουκασένκο. Εάν οι ΗΠΑ απεμπλακούν από την υποστήριξη των δημοκρατικών κινημάτων της Λευκορωσίας, η Γερμανία, η Πολωνία και τα κράτη της Βαλτικής θα πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους για να καλύψουν το κενό διασφαλίζοντας διαρκή ανθρωπιστική βοήθεια, διευκολύνοντας τη νομική προστασία για τους Λευκορώσους εξόριστους και ενισχύοντας τα ανεξάρτητα Λευκορωσικά ΜΜΕ που λειτουργούν από το εξωτερικό.

Ενώ η Πολωνία έχει υποστηρίξει σθεναρά τις κυρώσεις και τα προγράμματα υποστήριξης για τους Λευκορώσους εξόριστους, η κατάστασή τους στη Λιθουανία έχει επιδεινωθεί πρόσφατα, με πολλούς να αντιμετωπίζουν αρνήσεις βίζας και παρατάσεις αδειών διαμονής ή να θεωρούνται "κίνδυνοι εθνικής ασφάλειας". Πρέπει να ληφθούν επείγοντα μέτρα για την επίλυση αυτού. Η Γερμανία, ως βασικός παράγοντας της ΕΕ, θα πρέπει να αναλάβει ηγετικό ρόλο στη διατήρηση της υποστήριξης των δημοκρατικών δυνάμεων της Λευκορωσίας και να αξιοποιήσει τη διπλωματική της επιρροή για να διατηρήσει τη Λευκορωσία στην ατζέντα εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ.

Εν τω μεταξύ, η ΕΕ θα πρέπει να συνεργαστεί ενεργά με το Κογκρέσο των ΗΠΑ, τους βασικούς φορείς χάραξης πολιτικής και τους διατλαντικούς θεσμούς για να διασφαλίσει ότι η Λευκορωσία παραμένει προτεραιότητα στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Αυτό περιλαμβάνει τη μόχλευση του κοινού συντονισμού κυρώσεων ΕΕ-ΗΠΑ και την ανάδειξη των στρατηγικών κινδύνων που θα επιτρέψει στον Λουκασένκο να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό του ως νόμιμο παράγοντα. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει να τονίσουν στην κυβέρνηση Τραμπ ότι ο κατευνασμός του Λουκασένκο ενισχύει την επιρροή του Πούτιν, έρχεται σε αντίθεση με τα ευρύτερα συμφέροντα των ΗΠΑ για τον περιορισμό του ρωσικού επεκτατισμού.

Εάν οι ΗΠΑ αλλάξουν τις προτεραιότητες, η ΕΕ πρέπει να υποστηρίξει την ανεξάρτητη στρατηγική της για τη Λευκορωσία, εμπλέκοντας βαθύτερα με τους εξόριστους Λευκορώσος πολιτικούς παράγοντες και εφαρμόζοντας στοχευμένους μηχανισμούς οικονομικής στήριξης. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει άμεση οικονομική βοήθεια για ανεξάρτητα λευκορωσικά μέσα ενημέρωσης, επιχορηγήσεις για οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, υποτροφίες και προγράμματα απασχόλησης για εξόριστους και επέκταση των κυρώσεων της ΕΕ σε κρατικές επιχειρήσεις της Λευκορωσίας και ολιγάρχες που συνδέονται με το καθεστώς του Λουκασένκο.

Καθώς το γεωπολιτικό τοπίο αλλάζει, η ΕΕ πρέπει να παραμείνει ενεργή για να αποτρέψει τον Λουκασένκο να εκμεταλλευτεί πιθανά ανοίγματα. Μια σαφής προσέγγιση θα είναι ζωτικής σημασίας για να διασφαλιστεί ότι η Λευκορωσία θα παραμείνει στη διεθνή ατζέντα και ότι δεν θα εγκαταλειφθούν οι δημοκρατικές της δυνάμεις.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου