Του Piotr Buras

Την 1η Ιανουαρίου 2025, η Ουγγαρία, υπό τον πρόεδρο Βίκτορ Όρμπαν, παρέδωσε την προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ στην Πολωνία και τον πρωθυπουργό της, Ντόναλντ Τουσκ. Και οι δύο ηγέτες συγκρούονται ήδη, με την Ευρώπη ως πολιτικό πεδίο μάχης - ο Όρμπαν και ο Τουσκ συμβολίζουν καλύτερα τις ανταγωνιστικές αξίες, συμφέροντα και προσεγγίσεις στο επίκεντρο της σύγκρουσης για την ψυχή της ηπείρου. Αλλά με την ανάληψη της προεδρίας του συμβουλίου από την Πολωνία, η μάχη αποκτά νέα δυναμική.

Ανταγωνιστικά οράματα

Ο Τουσκ είναι διάσημος για την προσήλωσή του στο ρητό του πρώην καγκελαρίου Χέλμουτ Σμιντ: "Αυτός που βλέπει οράματα πρέπει να πάει στο γιατρό". Ο Όρμπαν, από την άλλη, είναι διαβόητος κριτικός και επίδοξος καταστροφέας της Ε.Ε. Ωστόσο, οι αρχικές ιδέες πίσω από την Ευρώπη -αυτές του Ζακ Ντελόρ ή του Γιόσκα Φίσερ- έχουν γίνει εδώ και πολύ καιρό αβάσιμες, συγκαλυμμένες από χρόνια ατελείωτων κρίσεων. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, το τελευταίο προπύργιο των φιλόδοξων σχεδίων για την Ευρώπη, έχει βαλτώσει σε μια πολιτική κρίση χωρίς τέλος. Η Γερμανία, επίσης, κινδυνεύει να γίνει πιο νησιωτική λόγω των εσωτερικών συγκρούσεων και της πιθανότητας η πιθανή επόμενη κυβέρνησή της να είναι λιγότερο πρόθυμη να αναλάβει έναν τόσο κεντρικό ρόλο στην Ευρώπη.

Αυτή η ιδεολογική ανισότητα σημαίνει ότι η περιγραφή του Τουσκ και του Όρμπαν ως οραματιστές της ολοκλήρωσης μπορεί να αποτελεί έκπληξη. Αλλά η ώρα της Κεντρικής Ευρώπης έφτασε.

Ωστόσο, η κλισέ θέση ότι το κέντρο βάρους της ΕΕ μετατοπίζεται προς τα ανατολικά λόγω της μετατόπισης των παγκόσμιων δομών εξουσίας μυρίζει κεντροευρωπαϊκή μεγαλομανία: η Mitteleuropa στην πραγματικότητα δεν κρατά τα ηνία της ΕΕ. Μάλλον, η επιστροφή της Mitteleuropa, όπως συμβολίζεται από την αντιπαλότητα μεταξύ Τουσκ και Όρμπαν, οφείλεται κυρίως στον υπαρξιακό χαρακτήρα των κρίσεων που εκτυλίσσονται σε αυτό το τμήμα της ηπείρου. Και οι δύο πολιτικοί είναι βασικοί παράγοντες: τα δύο επίμαχα ζητήματα είναι ο αγώνας για τη διατήρηση της δημοκρατίας στην ΕΕ και ο τρόπος προσέγγισης του πολέμου στην Ουκρανία.

Η υπεράσπιση της φιλελεύθερης δημοκρατίας

Οι οραματιστές της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης -Ντελόρες και Φίσερ, αλλά και ο Χέλμουτ Κολ και ο Φρανσουά Μιτεράν- διατύπωσαν τα σχέδιά τους σε μια εποχή "επιτρεπτικής συναίνεσης" και με πίστη στο αναμφισβήτητο φιλελεύθερο-δημοκρατικό θεμέλιο της ΕΕ.

Σήμερα, και οι δύο υποθέσεις είναι ξεπερασμένες: η τρέχουσα ευθραυστότητα της δημοκρατικής τάξης είναι το βασικό κεντρικό μάθημα της Ευρώπης των τελευταίων ετών, και εκπέμπεται σε ολόκληρη την ΕΕ. "Η υπεράσπιση των φιλελεύθερων δημοκρατιών μας είναι το πρώτο, το δεύτερο και το τρίτο καθήκον μας", είπε ο Τουσκ το 2018. Αυτό παραμένει το κύριο επιχείρημά του: εάν τα κόμματα υπέρ της δημοκρατίας δεν αντιμετωπίσουν καλύτερα τους φόβους των πολιτών ότι η μετανάστευση, η πράσινη μετάβαση ή η παγκοσμιοποίηση θα διαταράξουν τη ζωή όπως το ξέρουν, παραδίδουν την εξουσία στους εχθρούς και της δημοκρατίας και της ΕΕ.

Ως εκ τούτου, η πραγματιστική προσέγγιση του Τουσκ στην ΕΕ σημαίνει, μεταξύ άλλων, διευκρίνιση ότι το μπλοκ δεν είναι αυτοσκοπός. Οι πολιτικές και οι αποφάσεις της δεν πρέπει να συσκοτίζουν τον θεμελιώδη στόχο της για την υπεράσπιση της δημοκρατικής τάξης, χωρίς την οποία επίσης δεν μπορεί να επιβιώσει. Ο εναγκαλισμός του με σκληρή γλώσσα για τη μετανάστευση, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας προσωρινής αναστολής του δικαιώματος ασύλου, είναι ένα παράδειγμα αυτής της προσέγγισης.

Ενώ ο Τουσκ θέλει μια ΕΕ που υπερασπίζεται τη φιλελεύθερη δημοκρατία, ο Όρμπαν χρησιμοποιεί το μπλοκ για να οικοδομήσει ένα αυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης: "Εδώ και πολύ καιρό δεν έχω δει μια τόσο καλή ευκαιρία για εθνικές, συντηρητικές, κυρίαρχες και χριστιανικές δυνάμεις να γίνουν κυρίαρχες στην Ευρωπαϊκή Ένωση", είπε τον Μάρτιο του 2024. Ενώ το αποτέλεσμα των εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο του 2024 δεν εκπλήρωσε πλήρως τις ελπίδες του Όρμπαν, η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ θα ενισχύσει την ακροδεξιά Ευρώπη. Ο Όρμπαν τοποθετείται ήδη ως ο κύριος συνομιλητής της Αμερικής στην ήπειρο.

Η επόμενη κίνηση του Όρμπαν

Τα συνθήματα του Όρμπαν για κυριαρχία και συντηρητισμό στηρίζουν ένα όραμα της ΕΕ που αντιτίθεται στον Τουσκ, και τα αξιώματά του για δημοκρατία και ενότητα. Ο Ούγγρος ηγέτης θέλει ένα μπλοκ που θα έδινε σε παρόμοιους αυταρχικούς το ελεύθερο χέρι στη διαμόρφωση της εσωτερικής τάξης των χωρών τους, καθώς και στις σχέσεις τους με τον έξω κόσμο.

Και ο Όρμπαν ποντάρει σε μια "α λα καρτ Ευρώπη". Δεν κρύβει το γεγονός ότι στοχεύει σε μια συνολική αναμόρφωση της ΕΕ, δηλώνοντας ότι "η Ουγγαρία δεν είναι μέλος της ΕΕ λόγω αυτού που είναι, αλλά λόγω αυτού που θα μπορούσε να είναι".

Πριν από αυτό, σε μια ομιλία στο Baile Tusnad τον Ιούλιο, ο Ορμπαν περιέγραψε την ένωση των ονείρων του. Δεν είναι τυχαίο ότι η Πολωνία ήταν ο στόχος της κριτικής του: είναι μια οντότητα που, μαζί με το Λονδίνο, το Κίεβο και τα σκανδιναβικά κράτη, υποτίθεται ότι δημιούργησε ένα νέο κέντρο εξουσίας στην Ευρώπη για να αντικαταστήσει τον άξονα Βερολίνου-Παρίσι. Ο Όρμπαν πιστεύει ότι η Δύση έχει τελειώσει ως κοινότητα αξιών και ως πολιτικό μοντέλο, και ότι η αναπόφευκτη άνοδος της ασιατικής οικονομικής δύναμης κάνει την Κίνα ή την Τουρκία –μίλησε με θαυμασμό για την "ανθεκτικότητα" της Ρωσίας– πρότυπα και απαραίτητους διπλωματικούς εταίρους.

Από την άλλη πλευρά, αν και ο Όρμπαν παρουσιάζει τον εαυτό του ως τον καλύτερο φίλο του Τραμπ, το σχέδιό του για προσέγγιση με την Κίνα και τη Ρωσία (συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας) είναι μια προσφορά στους Ευρωπαίους για μια εποχή χωρίς, ή με λιγότερη, Αμερική. Σε όλη τη μεταπολεμική περίοδο, οι Ηνωμένες Πολιτείες υποστήριξαν την ευρωπαϊκή ενοποίηση — τόσο πρακτικά όσο και ιδεολογικά. Σε περίπτωση απουσίας του, ο Όρμπαν και οι συνεργάτες του θα προσπαθήσουν να αναδιαμορφώσουν την ΕΕ για τους δικούς τους σκοπούς.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου