Παρά τις πρόσφατες αισιόδοξες δηλώσεις αξιωματούχων των ΗΠΑ και της Τουρκίας σχετικά με την πιθανότητα επιστροφής της στο πρόγραμμα μαχητικών F-35, ο Αμερικανός πρέσβης στην Άγκυρα, Τομ Μπάρακ, τόνισε την Τρίτη ότι η Άγκυρα πρέπει πρώτα να τερματίσει την κατοχή του ρωσικού συστήματος S-400 ώστε να προχωρήσει αυτή η διαδικασία. Η δήλωσή του δείχνει μια στασιμότητα στις διαπραγματεύσεις και περιορίζει τις επιλογές της Τουρκίας.

"Όπως ορίζεται από την αμερικανική νομοθεσία, η Τουρκία δεν πρέπει πλέον να λειτουργεί ούτε να κατέχει το σύστημα S-400 για να επιστρέψει στο πρόγραμμα F-35" έγραψε ο Μπάρακ στην πλατφόρμα X νωρίς την Τρίτη το βράδυ. Επέμεινε ότι η θετική σχέση μεταξύ των προέδρων Ντόναλντ Τραμπ και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν οδήγησε "στις πιο παραγωγικές συνομιλίες επί του θέματος εδώ και σχεδόν μία δεκαετία", εκφράζοντας παράλληλα ελπίδες για μια "ρηξικέλευθη λύση τους επόμενους μήνες".

Η δήλωση αυτή ήρθε μετά την αντίστοιχη αισιόδοξη τοποθέτηση του Τούρκου ΥΠΕΞ Χακάν Φιντάν, ο οποίος πριν από μια εβδομάδα δήλωσε στο Reuters ότι το ζήτημα θα λυθεί "πολύ σύντομα". Παρόλα αυτά, αναλυτές παρατηρούν ότι οι δύο πλευρές δεν έχουν ακόμη καταλήξει σε συμβιβασμό. Η Τουρκία διατηρεί το σύστημα S-400 εντός του εδάφους της, αν και μη λειτουργικό, ενώ η Ουάσινγκτον απαιτεί την πλήρη διακοπή κατοχής του.

Πώς φτάσαμε εδώ

Το 2019, κατά την πρώτη θητεία του Τραμπ, η Τουρκία αποβλήθηκε από το αμερικανικό πρόγραμμα F-35 μετά την παραλαβή της πρώτης παρτίδας των αντιαεροπορικών συστημάτων S-400 από τη Ρωσία. Η Ουάσινγκτον διέκοψε επίσης την παράδοση έξι μαχητικών που η Τουρκία είχε ήδη πληρώσει περίπου 1,4 δισεκατομμύρια δολάρια, επικαλούμενη την αγορά των ρωσικών συστημάτων.

Από τότε, η Τουρκία απέφυγε να χρησιμοποιήσει επιχειρησιακά τα S-400, εκτός από κάποιες δοκιμαστικές βολές το 2020, και τα συστήματα παραμένουν αποθηκευμένα σε αδιευκρίνιστη τοποθεσία εντός χώρας.

Λόγω των κυρώσεων που απαγορεύουν μεγάλες αμυντικές προμήθειες από τη Μόσχα, το ζήτημα αυτό παραμένει μία από τις πιο αμφιλεγόμενες πλευρές στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών που είναι σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ. Η Άγκυρα πιέζει για την άρση των κυρώσεων αυτών, στηρίζοντας μέρος της προσπάθειάς της στις καλές προσωπικές σχέσεις μεταξύ Ερντογάν και Τραμπ, που προώθησαν τεχνικές διαπραγματεύσεις από τον Ιούνιο για την επίλυση του ζητήματος.

Οι αμερικανικές κυρώσεις

Η αποπομπή της Τουρκίας από το πρόγραμμα F-35 ήταν συνέπεια μιας απόφασης του Ιουλίου 2019, κατά τη διοίκηση Τραμπ, που εφαρμόστηκε βάσει του νόμου CAATSA (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act) του 2017, ο οποίος επιβάλει κυρώσεις για μεγάλες αμυντικές συναλλαγές με τη Ρωσία. Το 2021, το Κογκρέσο κατέταξε επίσημα την αγορά S-400 της Τουρκίας ως "σημαντική συναλλαγή" στο πλαίσιο του CAATSA μέσω του ετήσιου νόμου National Defense Authorization Act (NDAA), δίνοντας στον Αμερικανό πρόεδρο δικαίωμα να άρει τις κυρώσεις αν η Άγκυρα τερματίσει πλήρως την κατοχή του συστήματος και δεσμευτεί ότι δεν θα το ξαναεπιχειρήσει.

Παρόλο που τα επίσημα σχόλια και από τις δύο πλευρές είναι θετικά, η σημασία που δίνει ο Μπάρακ στην "κατοχή" του συστήματος δείχνει ότι οι ΗΠΑ δύσκολα θα συμβιβαστούν, χωρίς την πλήρη παραίτηση της Τουρκίας από την ιδιοκτησία του.

Αναλυτές, όπως ο πρώην πρέσβης της Τουρκίας Σινάν Ουλγκέν από το ινστιτούτο EDAM στην Κωνσταντινούπολη, εκφράζουν την άποψη ότι οι δηλώσεις δεν πρέπει να εκληφθούν ως απόλυτα αυστηρές. Υπάρχουν ενδείξεις προόδου στις συνομιλίες, αλλά η κύρια διαφωνία θα εστιάζει στην ερμηνεία της αμερικανικής νομοθεσίας.

Πέντε πιθανοί δρόμοι για την Τουρκία

Η Άγκυρα έχει περιορισμένες επιλογές ώστε να συμμορφωθεί στις αμερικανικές απαιτήσεις. Αυτές περιλαμβάνουν:

1. Μεταφορά σε βάση στο εξωτερικό: Η Τουρκία θα μπορούσε να μεταφέρει τους S-400 σε στρατιωτική βάση εκτός επικράτειας. Σημειώνεται ότι χώρες όπως το Κατάρ ή η Σομαλία διαθέτουν τουρκικά στρατόπεδα. Οι ΗΠΑ μπορεί να θεωρήσουν ότι έτσι η Τουρκία δεν "κατέχει" πλέον το σύστημα στην επικράτειά της. Η λύση φυσικά των κατεχομένων που προωθούν διάφοροι κύκλοι στην Τουρκία θα προκαλέσει σφοδρές αντιδράσεις.

2. Αποσυναρμολόγηση του συστήματος: Η Τουρκία θα μπορούσε να αποσυναρμολογήσει το σύστημα σε μέρη, όπως τα ραντάρ και να τα αποθηκεύσει ελεγχόμενα, δεσμευόμενη να μην τα χρησιμοποιήσει. Αυτό θα απαιτούσε ελαφρώς πιο ευέλικτη στάση και από τις δύο πλευρές. Μέχρι τώρα, η Τουρκία απορρίπτει αυτήν την επιλογή για λόγους κυριαρχίας.

3. Καταστροφή του συστήματος: Η πιο αυστηρή επιλογή είναι να αφαιρεθούν τα συστήματα από το στρατιωτικό απόθεμα και να καταστραφούν. Η καταστροφή δεν χρειάζεται έγκριση της Μόσχας αλλά ενέχει πολιτικούς κινδύνους για την Άγκυρα, καθώς η τουρκική κυβέρνηση έχει δηλώσει επανειλημμένα ότι δεν προτίθεται να εγκαταλείψει το σύστημα, που συμβολίζει την στρατηγική της αυτονομία.

4. Πώληση σε τρίτη χώρα: Η μεταπώληση σε τρίτη χώρα θα απαιτούσε τη συγκατάθεση της Ρωσίας και θεωρείται η λιγότερο πιθανή επιλογή εξαιτίας της ρωσικής αντίθεσης, ενώ θα μπορούσε να δυσχεράνει την επανείσοδο της Τουρκίας στο πρόγραμμα F-35.

5. Επιστροφή στη Ρωσία: Η Ρωσία πιθανόν θα ήταν διατεθειμένη να πάρει τα συστήματα πίσω, καθώς έχει αυξημένες ανάγκες λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Η επιστροφή ίσως συνεπαγόταν οικονομική διακανονισμό, καθώς η Τουρκία έχει ήδη καταβάλει μεγάλο ποσό και δύσκολα θα λάβει πλήρες επιστροφή χρημάτων.

Ο καθοριστικός παράγοντας για το μέλλον της εμπλοκής της Τουρκίας στο πρόγραμμα F-35 παραμένει η πλήρης διακοπή κατοχής του S-400, αντίφαση που μέχρι στιγμής φαίνεται δύσκολο να γεφυρωθεί χωρίς πολιτικό και στρατιωτικό κόστος.

Π.Κ.