Όταν τον περασμένο μήνα επιβλήθηκαν οι τελευταίες αμερικανικές κυρώσεις κατά της ρωσικής πετρελαϊκής βιομηχανίας, η Βουλγαρία βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα επείγον πρόβλημα. Μία από τις εταιρείες που στοχοποιήθηκαν, η Lukoil PJSC, ήταν ιδιοκτήτρια του μεγαλύτερου διυλιστηρίου πετρελαίου της χώρας, κληρονομιά των στενών δεσμών με τη Μόσχα.

Η κυβέρνηση αποφάσισε να κατασχέσει τις εγκαταστάσεις της Neftohim κοντά στη Μαύρη Θάλασσα και τα άλλα περιουσιακά στοιχεία της Lukoil. Αφαίρεσε κάθε δικαίωμα από τους μετόχους και διόρισε έναν διαχειριστή για να διαπραγματευτεί μια πιθανή πώληση. Μια κοινοβουλευτική επιτροπή χρειάστηκε μόλις 26 δευτερόλεπτα για να ακυρώσει 26 χρόνια ιδιοκτησίας και να εγκρίνει την κίνηση πριν από την επικείμενη προθεσμία των ΗΠΑ για την εξεύρεση λύσης.

Η απροσδόκητη τροπή των γεγονότων έχει οδηγήσει στο μεγαλύτερο πλήγμα για την οικονομική παρουσία της Ρωσίας στα Βαλκάνια εδώ και δεκαετίες. Η δράση του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ εναντίον των ρωσικών πετρελαϊκών εταιρειών έχει πλήξει τον πυρήνα της εξουσίας του Κρεμλίνου σε μια περιοχή όπου η Ανατολή και η Δύση ανταγωνίζονται για επιρροή εδώ και αιώνες.

Στη Σερβία, η κυβέρνηση εξετάζει το ενδεχόμενο να εξαγοράσει την εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου της χώρας, Naftna Industrija Srbije AD, αναλαμβάνοντας τον έλεγχο από τη ρωσική Gazprom. Ο αμφισβητούμενος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούσιτς προσπαθεί να αποφύγει την εθνικοποίησή της, αλλά πρέπει να πείσει την Ουάσινγκτον για τις προθέσεις του να απαλλαγεί από τη Gazprom, προκειμένου να αποφύγει κυρώσεις που θα μπορούσαν να βλάψουν τη χώρα του.

Στη Βουλγαρία, πολιτικοί και αναλυτές εκφράζουν εδώ και χρόνια ανησυχίες για τη δυσανάλογη συμμετοχή της Ρωσίας στην οικονομία, και ιδίως στον τομέα της ενέργειας. Η Lukoil έχει διαμαρτυρηθεί για πολιτικές πιέσεις να πουλήσει το διυλιστήριο της και τα 220 πρατήρια βενζίνης που διαθέτει σε όλη τη χώρα. Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν έχει συμβεί τίποτα. 

"Ο πυρήνας της επιρροής της Ρωσίας βασίζεται στην κυριαρχία της στον τομέα της ενέργειας μέσω του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, κατάλοιπα της σοβιετικής εποχής που δεν έχουν σπάσει εδώ και χρόνια", λέει ο Ρουσλάν Στεφάνοφ, επικεφαλής οικονομολόγος στο Κέντρο Μελέτης της Δημοκρατίας στη Σόφια. "Πολλά από αυτά έχουν πλέον εξαφανιστεί και γι' αυτό προκαλούν τόση ανησυχία", συμπλήρωσε.

Οι αξιωματούχοι στη Σόφια και το Βελιγράδι συνειδητοποίησαν ότι η παραμονή στην τροχιά της Ρωσίας έγινε αδύνατη μετά την πλήρη εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022.

Η Βουλγαρία είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πρόκειται να υιοθετήσει το ευρώ, ενώ η Σερβία επιθυμεί να ενταχθεί στο μπλοκ. Ωστόσο, δεσμευμένες από την ιστορία και την εξάρτηση από τη ρωσική ενέργεια, οι κυβερνήσεις έδειξαν απροθυμία.  

Μετά από αιώνες στενών δεσμών, η οικονομική δύναμη της Ρωσίας στις δύο χώρες αυξήθηκε το 1999. Η Lukoil αγόρασε τη Neftohim, που είναι σήμερα η μεγαλύτερη εταιρεία της Βουλγαρίας. Η Σερβία, εν τω μεταξύ, βρέθηκε απομονωμένη μετά τη βομβιστική επίθεση του ΝΑΤΟ στη χώρα για να αναγκάσει τον στρατό της να αποσυρθεί από το Κοσσυφοπέδιο, τερματίζοντας τον τελευταίο μεγάλο αιματηρό πόλεμο στα Βαλκάνια. Η Ρωσία έγινε βασικός σύμμαχος στη στήριξη της άρνησης της Σερβίας να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου.

Η αλλαγή οφείλεται εξ ολοκλήρου στην πίεση των ΗΠΑ, καθώς η ΕΕ δεν έχει την απαραίτητη επιρροή, δήλωσε ο Στεφάνοφ. Χωρίς τις κυρώσεις, αυτό δεν θα είχε συμβεί, πρόσθεσε.

Μόλις ολοκληρωθεί, η προσπάθεια να εκδιωχθούν οι ρωσικοί πετρελαϊκοί γίγαντες από τη Βουλγαρία και τη Σερβία θα συμβάλει στην εξουδετέρωση της επιρροής του Πούτιν, σύμφωνα με τον Μάριο Μπικάρσκι, ανώτερο αναλυτή για την Ευρώπη στην ερευνητική εταιρεία Verisk Maplecroft. Αυτό συμβαίνει καθώς "οι ευκαιρίες για άσκηση πίεσης και άλλες μορφές συνεργασίας με τις πολιτικές και επιχειρηματικές ελίτ έχουν μειωθεί", είπε.

Οι δεσμοί της Βουλγαρίας με τη Ρωσία είναι βαθιά ριζωμένοι. Η χώρα απέκτησε την ανεξαρτησία της από την οθωμανική κυριαρχία το 1878 στον ρωσοτουρκικό πόλεμο, ένα γεγονός που τιμάται με εθνική εορτή κάθε 3 Μαρτίου. Οι ντόπιοι εξακολουθούν να αφήνουν λουλούδια σε μνημεία, όπως το άγαλμα του τσάρου Αλέξανδρου Β' στη Σόφια.

Η χώρα ήταν επίσης ο στενότερος σύμμαχος της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια του κομμουνισμού, με το παρατσούκλι "16η δημοκρατία", επειδή ο πρώην δικτάτορας Τόντορ Ζίβκοφ προσπάθησε να ενταχθεί στην ΕΣΣΔ. Ωστόσο, η σχέση αυτή τα τελευταία χρόνια βασίζεται περισσότερο σε συμφέροντα επιχειρηματικού χαρακτήρα παρά στην ιστορία.

Η Βουλγαρία ψήφισε ένα νομοσχέδιο που επιτρέπει την κατάσχεση της Neftohim λίγες ώρες μετά την απόρριψη από το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ της εταιρείας εμπορίας εμπορευμάτων Gunvor ως πιθανής αγοραστής των διεθνών περιουσιακών στοιχείων της Lukoil, χαρακτηρίζοντάς την ως "μαριονέτα του Κρεμλίνου" στις 7 Νοεμβρίου.

Δέκα ημέρες αργότερα, ο διορισμένος από την κυβέρνηση διευθυντής της επιχείρησης, Rumen Spetsov, ανέλαβε επίσημα τα καθήκοντά του. Ο πρώην επικεφαλής της φορολογικής αρχής και πρωταθλητής bodybuilding, ο διορισμός του βοήθησε τη Βουλγαρία να πείσει τις ΗΠΑ ότι καμία χρηματοδότηση από την τοπική επιχείρηση της Lukoil δεν θα επέστρεφε στη Ρωσία.

Αυτό επέτρεψε στη Neftohim να κερδίσει αναστολή για να συνεχίσει τις δραστηριότητές της μέχρι τον Απρίλιο. Εάν το διυλιστήριο δεν αλλάξει ιδιοκτησία, η κυβέρνηση θα ζητήσει άλλη μια εξάμηνη αναστολή, δήλωσε ο πρωθυπουργός Rosen Zhelyazkov. Διαφορετικά, τα χρήματα από την πώληση θα κατατεθούν σε λογαριασμό στον οποίο η Lukoil δεν θα έχει πρόσβαση όσο θα ισχύουν οι κυρώσεις.

Υποψήφιοι αγοραστές από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τον Περσικό Κόλπο έχουν ήδη εκδηλώσει ενδιαφέρον. Η Lukoil ανακοίνωσε την Τετάρτη ότι λαμβάνει "όλα τα απαραίτητα μέτρα" για την πώληση του διυλιστηρίου Neftohim, του δικτύου πρατηρίων καυσίμων και άλλων περιουσιακών στοιχείων της στη Βουλγαρία.

"Το ερώτημα δεν είναι αν τελικά θα πραγματοποιηθεί η μετάβαση από τη ρωσική ιδιοκτησία — θα πραγματοποιηθεί", δήλωσε ο Ilian Vassilev, ο οποίος έγινε πρέσβης της Βουλγαρίας στη Μόσχα το 2000, αμέσως μετά την ιδιωτικοποίηση της Neftohim. "Το πραγματικό ερώτημα είναι αν η Βουλγαρία θα διαμορφώσει αυτή τη διαδικασία — ή αν θα διαμορφωθεί από δυνάμεις που είναι εντελώς εκτός του ελέγχου της". 

Στη Σερβία, η κατάσταση είναι λιγότερο σαφής. Το ρωσικής ιδιοκτησίας διυλιστήριο της χώρας, NIS, έχασε τον περασμένο μήνα τις προμήθειες πετρελαίου μετά τη λήξη αρκετών εξαιρέσεων από τις αμερικανικές κυρώσεις. Ο πρόεδρος Βούτσιτς ζήτησε από τη Gazprom να βρει αγοραστή για να αποφευχθεί η εθνικοποίηση της εταιρείας. Η Gazprom ζήτησε από τις ΗΠΑ να παρατείνουν την άδεια λειτουργίας της NIS, ενώ προσπαθεί να μεταβιβάσει τον έλεγχο σε τρίτο μέρος. 

Ωστόσο, η NIS διαθέτει αποθέματα πετρελαίου μόνο για περίπου μία εβδομάδα, πριν η κυβέρνηση αναγκαστεί να αντλήσει από τα αποθέματά της ή να αγοράσει αργό πετρέλαιο από άλλες, πιο ακριβές πηγές. Αυτό καθιστά πιο πιθανό το ενδεχόμενο ο Βούτσιτς να προχωρήσει στην κατάσχεση του διυλιστηρίου. Ο ίδιος έχει δηλώσει ότι πρέπει να βρεθεί λύση έως τις 23 Νοεμβρίου.

"Αν δεν συμφωνήσουν σε μια τιμή αγοράς, η πρότασή μου είναι να προσφέρουμε μια καλύτερη τιμή", δήλωσε ο Βούτσιτς στις 16 Νοεμβρίου. "Ό,τι κι αν κοστίσει, θα βρούμε τα χρήματα", προσθέτοντας ότι η κυβέρνηση θέλει να "αποφύγει την κατάσχεση, την εθνικοποίηση".

Και αυτό θα έθετε σε κίνδυνο την επιρροή της Ρωσίας στη χώρα, η οποία αναζωπυρώθηκε από τους Σέρβους εθνικιστές με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Η ισορροπία μεταξύ Ανατολής και Δύσης έχει καθορίσει ηγέτες όπως ο Βούτσιτς, μαζί με την τεράστια εξάρτηση από το Κρεμλίνο για το φυσικό αέριο.

Η Ρωσία μπορεί να προσπαθήσει να ανακτήσει την οικονομική της επιρροή στα Βαλκάνια, αλλά αυτό θα είναι δύσκολο, σύμφωνα με τον αναλυτή Μπικάρσκι. 

"Ακόμη και όταν τελειώσει ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και ενδεχομένως αρθεί η επιβολή κυρώσεων, η Ρωσία θα δυσκολευτεί να ανακτήσει την επιρροή της στις ενεργειακές αγορές της περιοχής, δεδομένου του μεγαλύτερου αριθμού πιο αξιόπιστων προμηθευτών και χωρών-εταίρων", δήλωσε. "Η Μόσχα θα πρέπει να αναζητήσει εναλλακτικούς τρόπους για να διατηρήσει τη γεωοικονομική της επιρροή στην περιοχή".