Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την Τετάρτη ένα φιλόδοξο σχέδιο για τη δημιουργία ενός "Στρατιωτικού Σένγκεν", που θα αυξήσει τη δυνατότητα ταχείας μετακίνησης στρατιωτικών δυνάμεων μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Το πακέτο περιλαμβάνει μέτρα στρατιωτικής κινητικότητας και έναν οδικό χάρτη για τον μετασχηματισμό της αμυντικής βιομηχανίας, τα οποία θεωρούνται καθοριστικά για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων απειλών ασφαλείας στην Ευρώπη, ιδιαίτερα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Η πρωτοβουλία επιχειρεί να αντιμετωπίσει ένα χρόνιο πρόβλημα: για δεκαετίες, η δυνατότητα των ευρωπαϊκών ενόπλων δυνάμεων να μετακινούν γρήγορα στρατεύματα και εξοπλισμό εντός της ΕΕ έχει μπλοκαριστεί από γραφειοκρατικά εμπόδια, αντιφατικούς κανονισμούς και παρωχημένες υποδομές. Οι διαφορές στις διαδικασίες κάθε κράτους μέλους καθιστούν τη μετακίνηση στρατιωτικού υλικού αργή, κοστοβόρα και πολιτικά περίπλοκη, περιορίζοντας την ικανότητα της Ευρώπης να ανταποκριθεί αποτελεσματικά σε κρίσεις.

Το στρατιωτικό πακέτο κινητικότητας και ο Οδικός Χάρτης Μετασχηματισμού της Αμυντικής Βιομηχανίας αποσκοπούν να επιτρέψουν την κίνηση σε μεγάλη κλίμακα και ταχύτητα, δημιουργώντας μέχρι το 2027 μια ευρωπαϊκή ζώνη στρατιωτικής κινητικότητας. Με αυτόν τον τρόπο, η ΕΕ πλησιάζει περισσότερο στη σύλληψη του "Στρατιωτικού Σένγκεν", καθιστώντας τη μετακίνηση στρατευμάτων και εξοπλισμού πιο ασφαλή, συντονισμένη και γρήγορη.

Κατάργηση ρυθμιστικών εμποδίων

Η πρόταση εισάγει για πρώτη φορά ενιαίες κανόνες σε επίπεδο ΕΕ για τη στρατιωτική κινητικότητα. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να εγκρίνουν τη διέλευση ξένων στρατευμάτων και εξοπλισμού μέσα σε τρεις ημέρες σε περιόδους ειρήνης και μόλις έξι ώρες σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, ενώ οι τελωνειακές διαδικασίες απλοποιούνται σημαντικά.

Ευρωπαϊκό Σύστημα Ενισχυμένης Ανταπόκρισης Στρατιωτικής Κινητικότητας (EMERS)

Το EMERS δημιουργείται για να υποστηρίζει γρήγορη κινητοποίηση σε περιόδους κρίσεων, παρέχοντας προτεραιότητα πρόσβασης σε υποδομές, οχήματα και βασικές υπηρεσίες. Το σύστημα επιτρέπει παρέκκλιση από τυπικούς τελωνειακούς και μεταφορικούς κανόνες και η ενεργοποίησή του εγκρίνεται μέσα σε 48 ώρες, με δυνατότητα διάρκειας έως ένα έτος. Το EMERS υποστηρίζει επιχειρήσεις που διεξάγονται στο πλαίσιο της ΕΕ ή του ΝΑΤΟ και εντάσσεται στο πλαίσιο της συνολικής ευρωπαϊκής ετοιμότητας.

Ενίσχυση υποδομών

Η πρόταση προβλέπει αναβάθμιση τεσσάρων κύριων διαδρόμων στρατιωτικής κινητικότητας, καλύπτοντας οδικές, σιδηροδρομικές, θαλάσσιες και εναέριες μεταφορές. Έχουν ήδη εντοπιστεί περίπου 500 "κρίσιμα σημεία" (γέφυρες, σήραγγες, λιμάνια, αεροδρόμια) που χρειάζονται βελτιώσεις για να υποστηρίζουν στρατιωτικό εξοπλισμό σύμφωνα με τα πρότυπα του ΝΑΤΟ. Οι υποδομές προστατεύονται και μέσω επενδύσεων σε κυβερνοασφάλεια, ενεργειακή ασφάλεια και ανθεκτικότητα.

Κοινή χρήση ικανοτήτων και ψηφιοποίηση

Η ΕΕ θα δημιουργήσει μια "δεξαμενή αλληλεγγύης στρατιωτικής κινητικότητας", επιτρέποντας στα κράτη μέλη να διαθέτουν τρένα, πλοία ή στρατηγικές αερομεταφορές προς χρήση από άλλα κράτη. Παράλληλα, θα αναπτυχθεί ένα Ψηφιακό Πληροφοριακό Σύστημα Στρατιωτικής Κινητικότητας και η νέα Ομάδα Μεταφορών Στρατιωτικής Κινητικότητας θα συντονίζει την εφαρμογή σε επίπεδο ΕΕ, με εθνικούς συντονιστές σε κάθε κράτος μέλος.

Οδικός Χάρτης Μετασχηματισμού της Αμυντικής Βιομηχανίας

Η Κομισιόν επιδιώκει να επιταχύνει τη μοντέρνα αναβάθμιση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και να υποστηρίξει νέους "παίκτες" στον τομέα, συνδέοντας κοινότητες deep tech και αμυντικής τεχνολογίας. Προτεραιότητες περιλαμβάνουν: επενδύσεις σε εταιρείες άμυνας, επιτάχυνση νέων τεχνολογιών, διεύρυνση πρόσβασης σε αμυντικές δυνατότητες και ανάπτυξη δεξιοτήτων για τη διατήρηση του τεχνολογικού πλεονεκτήματος της Ευρώπης. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στην ΤΝ, τα drones, τα κβαντικά συστήματα και τις διαστημικές τεχνολογίες.

Χρηματοδότηση και προοπτικές

Η αναβάθμιση υποδομών εκτιμάται ότι θα απαιτήσει περίπου 100 δισεκατομμύρια ευρώ. Στον τρέχοντα προϋπολογισμό, 1,7 δισεκατομμύρια ευρώ διατέθηκαν για έργα διπλής χρήσης μέσω του Μηχανισμού "Συνδέοντας την Ευρώπη". Η Κομισιόν προτείνει 17,65 δισεκατομμύρια ευρώ για την περίοδο 2028-2034, δέκα φορές περισσότερα από την τρέχουσα χρηματοδότηση. Παρά τις αυξήσεις, αναλυτές προειδοποιούν ότι τα κονδύλια μπορεί να μην επαρκούν, ενώ η υλοποίηση απαιτεί ισχυρή πολιτική βούληση και συντονισμό μεταξύ κρατών μελών.

Προκλήσεις και προοπτικές

Η στρατιωτική κινητικότητα και ο μετασχηματισμός της αμυντικής βιομηχανίας αντανακλούν την αυξανόμενη αναγνώριση ότι η Ευρώπη πρέπει να ενισχύσει την αμυντική ετοιμότητα και να αξιοποιήσει τις καινοτομίες στον τομέα. Η εμπειρία της Ουκρανίας έδειξε πόσο γρήγορα εξελίσσονται οι τεχνολογίες άμυνας και πώς νέοι, καινοτόμοι φορείς αλλάζουν τον τρόπο που η Ευρώπη αναπτύσσει στρατιωτικές δυνατότητες.

Ο Επίτροπος Άμυνας και Διαστήματος Άντριους Κουμπίλιους τόνισε ότι "στέρεα υλικοτεχνικά δίκτυα κάνουν τη διαφορά μεταξύ νίκης και ήττας σε πολέμους". Ο Απόστολος Τζιτζικώστας πρόσθεσε ότι η Ευρώπη "δεν προετοιμάζεται για πόλεμο, παρά για τη διαφύλαξη της ειρήνης", ενώ οι προτάσεις αφορούν αποκλειστικά τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ.

Κάλας: Να διασφαλίσουμε ότι οι δυνάμεις της ΕΕ θα βρίσκονται στο σωστό μέρος, τη σωστή στιγμή

"Οι κρίσιμες υποδομές μας χρειάζονται περισσότερη προστασία", τόνισε η Ύπατη Εκπρόσωπος της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, Κάγια Κάλας, μιλώντας την Τετάρτη  σε συνέντευξη Τύπου σχετικά με το "Πακέτο στρατιωτικής κινητικότητας" της ΕΕ, στις Βρυξέλλες.

Η Κάλας εστίασε στην ανάγκη να γίνουν περισσότερες προσπάθειες για να εξασφαλιστεί η "γρήγορη μετακίνηση των ευρωπαϊκών στρατευμάτων" μεταξύ των χωρών.

"Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι οι δυνάμεις μπορούν να βρίσκονται στο σωστό μέρος και τη σωστή στιγμή. Η γρήγορη μετακίνηση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Μπορούν οι δρόμοι, οι σήραγγες και οι γέφυρες μας να αντέξουν το βάρος; Υπάρχουν αρκετές καθορισμένες διαδρομές για τις στρατιωτικές μετακινήσεις; Έχουμε αρκετά βαγόνια με επίπεδη πλατφόρμα και ποια έγγραφα πρέπει να συμπληρώσουμε όταν θέλουμε να περάσουμε τα σύνορα, για εκπαίδευση ή σε περίπτωση κρίσης;", είπε.

Η ίδια συνέχισε λέγοντας ότι "ορισμένες χώρες εξακολουθούν να απαιτούν προειδοποίηση 45 ημερών προτού τα στρατεύματα άλλων χωρών μπορέσουν τελικά να περάσουν από το έδαφός τους", κάτι που, όπως είπε, "απλά δεν είναι αρκετό".

"Η στρατιωτική κινητικότητα αποτελεί κρίσιμη πολιτική [παροχής] ασφαλισης για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Ελπίζουμε να μην χρειαστεί ποτέ να την χρησιμοποιήσουμε στο έπακρο, αλλά το γεγονός ότι την έχουμε στη διάθεσή μας εξασφαλίζει πιο αξιόπιστη αποτροπή και άμυνα", δήλωσε.

Το "Στρατιωτικό Σένγκεν" της Ένωσης, το οποίο προτάθηκε επίσημα σήμερα, επιδιώκει να αντιμετωπίσει ορισμένα από αυτά τα ζητήματα, καταργώντας τα ρυθμιστικά εμπόδια και ενισχύοντας την ανθεκτικότητα των βασικών υποδομών.