Του Κώστα Ράπτη

Η Τουρκία απλώνει τα πιόνια της στη σκακιέρα – στο κέντρο της οποίας βρίσκεται η φιλοδοξία της να ηγεμονεύσει στην ανατολική Μεσόγειο και να αποκρούσει ό,τι θεωρεί ως σχέδιο περικύκλωσής της από την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ.

Σε πρώτο πλάνο βρίσκεται ο αυξημένος ρόλος που σχεδόν αναπάντεχα απέκτησε η Άγκυρα διά της πρόσφατης συμφωνίας του Σαρμ ελ Σέιχ στο Μεσανατολικό και ειδικότερα η υπόσχεση συμμετοχής τουρκικών στρατευμάτων στη πολυεθνική Δύναμη Σταθεροποίησης που προβλέπεται να αναπτυχθεί στη Λωρίδα της Γάζας. Πρόκειται για σενάριο το οποίο αποκρούει ευθέως το Ισραήλ και υπονομεύει περισσότερο διακριτικά η Αίγυπτος, πλην όμως η τουρκική διπλωματία είναι αποφασισμένη, αν όχι να υλοποιήσει, τουλάχιστον να εξαργυρώσει διαπραγματευτικά, με δεδομένη και την επιρροή της στην παλαιστινιακή ισλαμιστική οργάνωση Χαμάς.

Η Χαμάς είναι έτοιμη να παραδώσει τον έλεγχο της Γάζας σε μια επιτροπή που θα αποτελείται από Παλαιστίνιους και θα εκπροσωπεί τη βούληση του πληθυσμού, δήλωσε τη Δευτέρα ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, έπειτα από συνομιλίες στην Κωνσταντινούπολη το Σαββατοκύριακο με αντιπροσωπεία της οργάνωσης, υπό τον κορυφαίο διαπραγματευτή της, Χαλίλ αλ-Χάγια.

Το εν λόγω τεχνοκρατικό σώμα θα αποτελείται από ανεξάρτητες παλαιστινιακές προσωπικότητες από τη Γάζα και θα επιβλέπει τη διακυβέρνηση και την ανοικοδόμηση. Το Κάιρο έχει ζητήσει περίπου 40 ονόματα από τη Χαμάς και την αντίπαλό της Φατάχ, η οποία κυβερνά τμήματα της κατεχόμενης Δυτικής Όχθης, για πιθανή ένταξη, ανέφερε η Washington Post τη Δευτέρα. 

Εν μέσω αυξανόμενων ανησυχιών για την ευθραυστότητα της εκεχειρίας, ο Φιντάν συναντήθηκε τη Δευτέρα με τους ομολόγους του από έξι αραβικές και μουσουλμανικές χώρες (Κατάρ, Σαουδικής Αραβίας, Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, Ιορδανίας, Ινδονησίας και Πακιστάν), για να συζητήσουν τη διαδικασία εκεχειρίας. Ο Αιγύπτιος υπουργός Εξωτερικών, Μπαντρ Αμπντελάτι, δεν μπόρεσε πάντως να παραστεί, λόγω "σύγκρουσης χρονοδιαγράμματος", κατά τον Φιντάν.

Οι αραβικές πρωτεύουσες έχουν εκφράσει επιφυλάξεις σχετικά με τη συμμετοχή τους σε μια Διεθνή Δύναμη Σταθεροποίησης στη Γάζα χωρίς ευρύτερη νομική κάλυψη που θα προστάτευε από πιθανές συγκρούσεις με ισραηλινές δυνάμεις ή Παλαιστίνιους μαχητές. Αρκετές χώρες πιέζουν για μια εντολή του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών για την παροχή πολιτικής νομιμότητας και προστασίας στα συμμετέχοντα στρατεύματα. Ο Φιντάν άφησε να εννοηθεί ότι η Τουρκία ήταν ανοιχτή στην ανάπτυξη στρατευμάτων στη Γάζα, αλλά έθεσε ως όρο τη σύνταξη σχετικής εντολής του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Με άλλα λόγια, ακόμη και χωρίς ορατή προοπτική συμμετοχής της στη Διεθνή Δύναμη Σταθεροποίησης, η Τουρκία κινείται προβάλλοντας ως παράγοντας σταθερότητας και ως "μεσίτης" που θα εξασφαλίσει τη συνεργασία της Χαμάς και τον καθησυχασμό των αραβικών κρατών. 

Πρόσδεση του Ιράκ

Η… "αραβική εξόρμηση" της τουρκικής διπλωματίας εμφανίζει και άλλες σημαντικές πτυχές. 

Σε μια συμφωνία - ορόσημο, η Άγκυρα και η Βαγδάτη δημιούργησαν έναν μηχανισμό για τη διοχέτευση εσόδων από τις εξαγωγές ιρακινού πετρελαίου στην Τουρκία σε έργα ύδρευσης που κατασκευάζονται από τουρκικές εταιρείες. 
Οι διαφωνίες για την κατανομή του νερού έχουν εδώ και καιρό δημιουργήσει εντάσεις μεταξύ Τουρκίας και Ιράκ. Ενώ η Βαγδάτη κατηγορεί την Άγκυρα ότι περιορίζει τη ροή από τις πηγές των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, η Τουρκία υποστηρίζει ότι οι υποδομές ύδρευσης του Ιράκ είναι ξεπερασμένες και σπάταλες.

Η "Συμφωνία-Πλαίσιο για τον Χρηματοδοτικό Μηχανισμό για Έργα Συνεργασίας στον Τομέα του Νερού" υπεγράφη κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Χακάν Φιντάν στη Βαγδάτη την Κυριακή, όπου συναντήθηκε με τον Ιρακινό ομόλογό του, Φουάντ Χουσεΐν. "Θα είναι η μεγαλύτερη επένδυση σε υποδομές στην ιστορία του Ιράκ", τόνισε χαρακτηριστικά ο Φιντάν, ενώ ο Χουσεΐν την περιέγραψε ως μια "πρώτη του είδους της συνεργασία στη διαχείριση των υδάτων" μεταξύ των γειτόνων.

Ο μηχανισμός που συγκροτείται θα διοχετεύει τις πληρωμές από τις τουρκικές εισαγωγές ιρακινού πετρελαίου σε ειδικό λογαριασμό, δήλωσε τουρκική διπλωματική πηγή στο Al-Monitor. Αυτές οι πληρωμές θα χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια για τη χρηματοδότηση έργων ιρακινών υποδομών ύδρευσης που θα υλοποιηθούν από τουρκικές εταιρείες, δημιουργώντας ουσιαστικά ένα σύστημα κλειστού βρόγχου.

Η Άγκυρα χρησιμοποιεί τη διπλωματία του νερού ως εργαλείο για να διατηρήσει την επιρροή της στους Ιρακινούς ιθύνοντες ενόψει των εκλογών της 11ης Νοεμβρίου στη χώρα.

Οι συνολικές εισαγωγές της Τουρκίας από το Ιράκ έφτασαν τα 1,83 δισ. δολάρια το 2024. Το ποσό αναμενόταν να αυξηθεί μετά την επανέναρξη των ροών πετρελαίου από την ημιαυτόνομη περιοχή του Κουρδιστάν προς την Τουρκία τον Σεπτέμβριο μέσω ενός αγωγού που είχε κλείσει για περισσότερα από δύο χρόνια, λόγω νομικών διενέξεων με τη Βαγδάτη.

Και στο βάθος Eurofighter μέσω Κόλπου

Στις 27 Οκτωβρίου, ο Ταγίπ Ερντογάν και ο Βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ υπέγραψαν συμφωνία 10,7 δισ. δολαρίων στην Άγκυρα για την αγορά 20 νέων αεροσκαφών Eurofighter Typhoon, έχοντας αναβιώσει τις διαπραγματεύσεις που είχαν παγώσει από το 2023. Το Eurofighter, το πιο προηγμένο μαχητικό αεροσκάφος της Ευρώπης, συντονίζεται μέσω μιας κοινοπραξίας Γερμανίας, Ιταλίας, Ισπανίας και Ηνωμένου Βασιλείου, οι οποίες συγκεντρώνουν τις αποφάσεις παραγωγής και εξαγωγής.

Η συμφωνία ακολούθησε μια περιοδεία του Ερντογάν στον Κόλπο κατά την οποία η Άγκυρα προώθησε τις συνομιλίες με το Κατάρ και το Ομάν για την απόκτηση 24 μεταχειρισμένων Eurofighter, δώδεκα από κάθε χώρα, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδίου εκσυγχρονισμού της πολεμικής της αεροπορίας.

Η συμφωνία που επιτεύχθηκε με τον Στάρμερ τερματίζει σχεδόν δύο χρόνια πολιτικού αδιεξόδου. Ένα βέτο του Βερολίνου είχε μπλοκάρει την πρόοδο, παρά την υποστήριξη του Λονδίνου, της Μαδρίτης και της Ρώμης για μια συμφωνία με την Άγκυρα. Μαζί με τη μεσολάβηση του Στάρμερ μεταξύ της Τουρκίας και της κοινοπραξίας, καθώς και μια αλλαγή πολιτικής στο Βερολίνο υπό τον καγκελάριο Φρίντριχ Μερτς το άλλο κλειδί για την απελευθέρωση της συμφωνίας ήταν ο ρόλος των εταίρων της Τουρκίας στον Περσικό Κόλπο στην πιθανή συντόμευση του συνήθους κύκλου εισαγωγής για μια νέα πλατφόρμα μάχης (συνήθως τρία έως πέντε χρόνια), παρέχοντας αεροσκάφη σε υπηρεσία και πρόσβαση στην εκπαίδευση που θα μπορούσε να επιτρέψει στην Άγκυρα να παρατάξει τα αεροσκάφη εντός 12 έως 18 μηνών.

Απάντηση στα ελληνικά Rafale

Οι περιφερειακές δυναμικές έχουν μετατοπιστεί. Η απόκτηση 24 γαλλικής κατασκευής αεροσκαφών Rafale από την Ελλάδα στις αρχές του 2025 και η κυριαρχία του Ισραήλ στον αμφισβητούμενο συριακό εναέριο χώρο έχουν εντείνει την πίεση στην Άγκυρα να εξασφαλίσει μια ισοδύναμη πλατφόρμα το συντομότερο δυνατό.

Για να αντιμετωπίσει αυτό το κενό, ο Ερντογάν επεδίωκε εδώ και καιρό να αγοράσει 40 νέα F-16 Block 70 από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται, με την Τουρκία να προσπαθεί να μειώσει το πακέτο των 23 δισ. δολαρίων και να ανακτήσει πλήρη πρόσβαση σε ανταλλακτικά και κιτ εκσυγχρονισμού, που περιορίστηκαν μετά την αναστολή των παραδόσεων από τις ΗΠΑ σε απάντηση στην αγορά ρωσικών πυραύλων S-400 από την Άγκυρα.

Καθώς η αβεβαιότητα παραμένει στις σχέσεις ΗΠΑ - Τουρκίας, η συμφωνία Eurofighter όχι μόνο καλύπτει ένα πιεστικό επιχειρησιακό κενό, αλλά μειώνει και την εξάρτηση της Τουρκίας από τα αμερικανικά συστήματα, δημιουργώντας μια γέφυρα μεταξύ της εγχώριας βιομηχανίας της και των ευρύτερων ευρωπαϊκών και αμυντικών οικοσυστημάτων του Κόλπου.