Του Κώστα Ράπτη

Το σημερινό πρόγραμμα του Βλαντίμιρ Πούτιν περιλαμβάνει κατάθεση στεφάνων στο μνημείο των Κούζμα Μίνιν και Ντμίτρι Ποζάρσκι στην Κόκκινη Πλατεία, απονομή κρατικών βραβείων σε δημόσιους ή θρησκευτικούς λειτουργούς, στελέχη επιχειρήσεων και προσωπικότητες του πολιτισμού από το εξωτερικό, καθώς και επίσκεψη του Ρώσου προέδρου στις εκθέσεις "Ορθόδοξη Ρωσία - Ημέρα Εθνικής Ενότητας", και "Μεγάλη Νίκη: Ρωσία - Η Ιστορία μου", για τη νίκη κατά του φασισμού στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Πρόκειται για ένα μέρος των εκδηλώσεων που σημαδεύουν την 4η Νοεμβρίου ως "Ημέρα Λαϊκής (ή Εθνικής) Ενότητας" της Ρωσίας.

Αλλά η εν λόγω εθνική εορτή είναι καινοφανής. Καθιερώθηκε το 2005, επί της πρώτης προεδρικής θητείας του Πούτιν, με έγκριση της Δούμας (μειοψηφούντος του Κομμουνιστικού Κόμματος) και τις ευλογίες του Πατριάρχη Μόσχας, σε ανάμνηση της υπό τους Μίνιν και Ποζάρσκι εξέγερσης του 1612, χάρη στην οποία εκδιώχθηκαν από τη Μόσχα τα στρατεύματα της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας, τα μόνα που μπόρεσαν να θέσουν υπό την κατοχή τους για ικανό χρονικό διάστημα την ρωσική πρωτεύουσα. Η εξέγερση αυτή, σε μία στιγμή που δεν υπήρχε ενθρονισμένος τσάρος ή πατριάρχης, τερμάτισε την "Εποχή των Ταραχών" από την οποία δοκιμάσθηκε η Ρωσία, μετά την έκλειψη της δυναστείας των Ρουρικιδών και εγκαινίασε την περίοδο των Ρομάνοφ.

Αποτελεί, ωστόσο, κοινό μυστικό ότι αυτό που κατέστησε την 4η Νοεμβρίου θελκτική για την καθιέρωσή της ως εθνικής εορτής ήταν η ημερολογιακή εγγύτητά της προς την 7η Νοεμβρίου, κατά την οποία για δεκαετίες πολλές οι Σοβιετικοί πολίτες τιμούσαν (με το νέο ημερολόγιο) την Οκτωβριανή Επανάσταση των μπολσεβίκων.

Ο Βλαντισλάβ Σουρκόφ, επαίρεται ότι ως σύμβουλος του Πούτιν έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την επιλογή της νέας εθνικής εορτής, προκειμένου να μνημονευθεί κάποιο προεπαναστατικό ιστορικό ορόσημο και να αναδειχθεί ο ρωσικός εθνικισμός και, όπως έχει γράψει χαρακτηριστικά, "να μπορούμε να μιλάμε για την Αυτοκρατορία και την επιθυμία επέκτασής μας, χωρίς ταυτοχρόνως να προσβάλλουμε τα αυτιά της διεθνούς κοινότητας".

Υπ' αυτή την έννοια, η φετινή επέτειος επιτρέπει να βιωθούν πλήρως οι αντιφάσεις του ρωσικού εθνικισμού, εφόσον συμπίπτει με τα νέα της περικύκλωσης των ουκρανικών στρατευμάτων στο Ποκρόφσκ, αλλά και με τα πολλαπλά πλήγματα drones, καταλλήλως συγχρονισμένα με την εθνική επέτειο, σε διυλιστήρια και λοιπές ενεργειακές εγκαταστάσεις βαθιά εντός της επικράτειας της Ρωσίας.

Ούτως ή άλλως, οι αντιφάσεις κατεξοχήν χαρακτηρίζουν την προσπάθεια της μετακομμουνιστικής Ρωσίας να οικοδομήσει μια νέα εθνική ιδεολογία. Από τη μία, διαφορετικές μερίδες του πληθυσμού αποτιμούν την σοβιετική κληρονομιά με αντικρουόμενους τρόπους. Από την άλλη, η "εθνική ιδέα" θα πρέπει με κάποιον τρόπο να ενσωματώνει την πολυεθνοτική και πολυθρησκευτική πραγματικότητα της χώρας.

Ως μητροπολίτης Σομλένσκ το 2004 ο νυν Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος είχε υποστηρίξει ότι υπήρξε ανάγκη για μία λιγότερο διχαστική εθνική εορτή, καθώς, όπως είπε, "Υπάρχουν και κομμουνιστές στο ποίμνιό μας. Αυτήν την ημέρα, Ορθόδοξοι Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και πολλοί άλλοι συμμετείχαν στη σωτηρία της Ρωσίας".

Ας σημειωθεί ότι η σημερινή ημέρα είναι και θρησκευτική εορτή, αφιερωμένη στην εικόνα της Θεοτόκου του Καζάν, υπό την προστασία της οποίας είχαν τεθεί οι εξεγερμένοι του 1612. Ο σχετικός εορτασμός είχε καθιερωθεί για πρώτη φορά το 1648.

Σε κάθε περίπτωση, η μνήμη της πολωνικής εισβολής τονίζει το γεγονός ότι η ρωσική εθνική ταυτότητα συγκροτείται (ήδη από τον καιρό του αξιοποιηθέντος Αλεξάνδρου Νιέφσκι) πρωτίστως με αναφορά στην απόκρουση απειλών εκ Δυσμών. Από την άλλη πάντως η αυτοπροβολή της Ρωσίας (χώρας με εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά εκκλησιασμού, εξαιρετικά υψηλά ποσοστά διαζυγίων και με μεγάλη δεκτικότητα σε κάθε είδους new age νεωτερισμούς) ως "κοινωνίας των παραδοσιακών αξιών" δεν είναι παρά αυταπάτη, εξηγούμενη από την προσπάθειά της να απωθήσει το γεγονός ότι πρωταγωνίστησε σε ένα από τα πιο τολμηρά εγχειρήματα άθεης νεωτερικότητας στην ιστορία.