Του Χάρη Φλουδόπουλου

Η Δευτέρα αναμένεται να αποτελέσει ορόσημο στην ενεργειακή ιστορία της Ευρώπης, καθώς οι υπουργοί Ενέργειας των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ετοιμάζονται να εγκρίνουν επίσημα το πλήρες εμπάργκο στις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου από την 1η Ιανουαρίου 2028. Η απόφαση αυτή θα σηματοδοτήσει το τέλος μιας εποχής εξάρτησης που διήρκεσε δεκαετίες και αποτέλεσε επίκεντρο γεωπολιτικών εντάσεων, ιδιαίτερα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Η θέση που αναμένεται να υιοθετήσει το Συμβούλιο Υπουργών ευθυγραμμίζεται σε μεγάλο βαθμό με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία είχε τεθεί στις 17 Ιουνίου και προέβλεπε σταδιακή απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο ξεκινώντας από το 2026. Η διαφορά είναι ότι οι υπουργοί φαίνεται να προκρίνουν ένα πιο ρεαλιστικό χρονοδιάγραμμα, μεταθέτοντας την πλήρη απαγόρευση για το 2028 – έναν χρόνο αργότερα από τη θέση που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Στόχος της διαδικασίας είναι η οριστικοποίηση ενός κοινού ευρωπαϊκού πλαισίου έως το τέλος του έτους, ώστε η απόφαση να καταστεί δεσμευτική. Η επίτευξη συμφωνίας απαιτεί σύμπνοια ανάμεσα στην Επιτροπή, το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο, με την τρέχουσα δανική προεδρία της ΕΕ να έχει αναλάβει ρόλο συντονιστή για την τελική διαπραγμάτευση.

Παράθυρο για τα κράτη χωρίς πρόσβαση στη θάλασσα

Σύμφωνα με το προσχέδιο της απόφασης, θα υπάρξει μεταβατική περίοδος για ορισμένες χώρες της Κεντρικής Ευρώπης που παραμένουν εξαρτημένες από τον ρωσικό εφοδιασμό μέσω αγωγών, όπως η Ουγγαρία και η Σλοβακία. Οι χώρες αυτές θα μπορούν να συνάπτουν βραχυπρόθεσμα συμβόλαια διάρκειας μικρότερης του ενός έτους έως την 1η Ιανουαρίου 2028, προκειμένου να αντισταθμίσουν την απώλεια των μακροχρόνιων προμηθειών που διακινούνται μέσω Ουκρανίας.

Ωστόσο, ακόμη και για τα βραχυπρόθεσμα αυτά συμβόλαια, θα ισχύει αυστηρός περιορισμός: οι εισαγόμενες ποσότητες δεν θα μπορούν να αυξηθούν, ανεξάρτητα από τυχόν ευέλικτες ρήτρες που προβλέπονται στις συμβάσεις. Οι προμηθευτές θα μπορούν να προσαρμόζουν μόνο τις τιμές, σύμφωνα με τους όρους τιμαριθμικής αναπροσαρμογής κάθε συμβολαίου.

Αντίθετα, η πρόταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δεν προβλέπει καμία εξαίρεση ή χρονική παράταση για τις χώρες αυτές, επιμένοντας σε καθολική και ταυτόχρονη εφαρμογή του εμπάργκο.

Νέο σύστημα ελέγχου και αδειοδότησης

Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται και στη διαδικασία επαλήθευσης της προέλευσης του φυσικού αερίου, προκειμένου να αποκλειστεί κάθε πιθανότητα εισαγωγής ρωσικού καυσίμου μέσω τρίτων χωρών. Προβλέπεται η καθιέρωση ενός μηχανισμού "προέγκρισης" για τους εισαγωγείς, οι οποίοι θα πρέπει να αποδεικνύουν με τεκμηριωμένα στοιχεία ότι το αέριο δεν προέρχεται από τη Ρωσία προτού αυτό διοχετευθεί στα ευρωπαϊκά δίκτυα.

Οι εταιρείες που δεν θα διαθέτουν την αναγκαία άδεια θα αποκλείονται αυτόματα από το σύστημα εισαγωγών, ενώ το νέο πλαίσιο θα προβλέπει ρήτρες συμμόρφωσης και κυρώσεις. Η υποχρέωση αυτή δεν θα ισχύει για κράτη που έχουν ήδη θεσπίσει εθνικές απαγορεύσεις εισαγωγών ρωσικού αερίου ή που δεν διαθέτουν τις τεχνικές υποδομές για τέτοιες εισαγωγές.

Η δανική προεδρία της ΕΕ, η οποία έχει αναλάβει τον συντονισμό των διαπραγματεύσεων, επιδιώκει να ξεκινήσει άμεσα τις τριμερείς συνομιλίες με την Επιτροπή και το Κοινοβούλιο, αμέσως μετά την έγκριση της θέσης του Συμβουλίου τη Δευτέρα. Στόχος είναι να υπάρξει κοινό τελικό κείμενο έως το τέλος του 2025, προκειμένου οι ενεργειακές αγορές και οι εταιρείες να προσαρμοστούν εγκαίρως στη νέα εποχή χωρίς ρωσικό φυσικό αέριο.

Η στρατηγική διάσταση της απόφασης

Η επικείμενη απόφαση δεν έχει μόνο ενεργειακή, αλλά και βαθιά γεωπολιτική σημασία. Η Ευρώπη επιχειρεί να αποδεσμευτεί πλήρως από έναν προμηθευτή που επί δεκαετίες κάλυπτε έως και το 40% της κατανάλωσης της Ένωσης, επενδύοντας πλέον σε εναλλακτικές πηγές LNG και διαφοροποιημένες οδεύσεις από τη Νορβηγία, τις ΗΠΑ, το Αζερμπαϊτζάν και τη Βόρεια Αφρική.

Παράλληλα, η ΕΕ επιδιώκει να προστατεύσει την εσωτερική αγορά από το "γκρίζο εμπόριο" ρωσικού LNG, που φτάνει μέσω τρίτων χωρών με αλλαγμένη σήμανση προέλευσης. Με το νέο πλαίσιο, κάθε κυβικό μέτρο φυσικού αερίου που εισέρχεται στην Ευρώπη θα πρέπει να συνοδεύεται από πιστοποιητικό μη ρωσικής προέλευσης.

Η αναμενόμενη απόφαση των υπουργών Ενέργειας σηματοδοτεί την τελική φάση μιας διαδικασίας που ξεκίνησε αμέσως μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία. Από το 2022 μέχρι σήμερα, η εξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό αέριο έχει μειωθεί δραματικά, από ποσοστά άνω του 40% σε λιγότερο από 10%.

Το 2028 θα είναι, εφόσον όλα προχωρήσουν όπως σχεδιάζεται, το πρώτο έτος στην ιστορία της ΕΕ χωρίς ρωσικό φυσικό αέριο. Μια ιστορική καμπή που θα καθορίσει όχι μόνο την ενεργειακή πολιτική, αλλά και τον γεωπολιτικό προσανατολισμό της Ευρώπης για τις επόμενες δεκαετίες.