Του Γιώργου Σ. Σκορδίλη

Η διεθνής ναυτιλία βρίσκεται μπροστά σε μια από τις πιο κρίσιμες αποφάσεις της σύγχρονης ιστορίας της. Την επόμενη εβδομάδα, στο Λονδίνο, τα κράτη-μέλη του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού θα κληθούν να αποφασίσουν εάν ο κλάδος θα ακολουθήσει ένα ενιαίο, δεσμευτικό πλαίσιο απανθρακοποίησης ή αν θα διολισθήσει σε μια εποχή ρυθμιστικής αβεβαιότητας, με πολλαπλά και συγκρουόμενα συστήματα επιβολής φόρων και περιορισμών.

Το Net-Zero Framework (NZF), που τίθεται σε ψηφοφορία στην Επιτροπή Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος (MEPC 83), δεν είναι απλώς ένα ακόμη πακέτο περιβαλλοντικών κανόνων· είναι η δοκιμασία που θα δείξει αν η ναυτιλία μπορεί να πορευθεί με μία παγκόσμια στρατηγική ή αν θα εγκλωβιστεί σε έναν κατακερματισμένο χάρτη κανονισμών που απειλεί να διαβρώσει την ίδια τη συνοχή του διεθνούς εμπορίου.

Υπέρ του πλαισίου έχουν ταχθεί επίσημα ορισμένες από τις ισχυρότερες ναυτιλιακές ενώσεις στον κόσμο.

Οι ενώσεις πλοιοκτητών της Ιαπωνίας, του Βελγίου, της Ολλανδίας, της Σιγκαπούρης, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Νορβηγίας και της Δανίας υπέγραψαν κοινή επιστολή με την οποία καλούν τα κράτη-μέλη του ΙΜΟ "να γράψουν ιστορία" και να υιοθετήσουν το NZF.

Οι οργανώσεις αυτές εκπροσωπούν περίπου το ένα τέταρτο της παγκόσμιας χωρητικότητας και υποστηρίζουν ότι το νέο πλαίσιο θα δώσει επιτέλους μια ενιαία κατεύθυνση στη μετάβαση της ναυτιλίας. Υπογραμμίζουν ότι πέρα από τις δεσμευτικές μειώσεις εκπομπών, το NZF θεσπίζει έναν παγκόσμιο μηχανισμό τιμολόγησης που επιβάλλει ποινές στην υποσυμμόρφωση και ανταμείβει την υιοθέτηση καθαρών καυσίμων. "Πρόκειται για σαφή, παγκόσμια μέτρα που θα μειώσουν τις εκπομπές, ενώ θα ενισχύσουν το επιχειρηματικό κίνητρο για πράσινες επενδύσεις", αναφέρουν χαρακτηριστικά.

Το σημαντικότερο για τους υποστηρικτές είναι ότι το πλαίσιο αποτρέπει τον κίνδυνο κατακερματισμού. Χωρίς το NZF, λένε, ο κλάδος θα βρεθεί μπροστά σε μια "παράλληλη πραγματικότητα" πολλαπλών περιφερειακών καθεστώτων, όπου κάθε αγορά θα επιβάλλει δικούς της φόρους και υποχρεώσεις. Ένα τέτοιο μωσαϊκό όχι μόνο θα καταστήσει δυσχερέστερη την ενεργειακή μετάβαση αλλά και θα δημιουργήσει σοβαρές στρεβλώσεις στον διεθνή ανταγωνισμό, με αρνητικές επιπτώσεις στο εμπόριο.

Από την άλλη πλευρά, ένα εξίσου ισχυρό μπλοκ μεγάλων διαχειριστών έχει εκφράσει την έντονη αντίθεσή του. Σε αυτό συγκαταλέγονται ο Angelicoussis Group, η Capital Group, η Frontline, η GasLog, η Hanwha Shipping, οι εταιρείες του Γιώργου Προκοπίου, η Stolt Tankers και η TMS Group του Γιώργου Οικονόμου.

Για αυτούς το NZF δεν προσφέρει ισότιμο πεδίο ανταγωνισμού, ούτε διασφαλίζει την πραγματική πρόοδο προς την απανθρακοποίηση. Όπως υποστηρίζουν, το πλαίσιο παραβλέπει τεχνολογίες μετάβασης όπως το LNG, στις οποίες έχουν επενδυθεί δισεκατομμύρια, και επικεντρώνεται αποκλειστικά σε λύσεις που είναι ακόμη σε πρώιμο στάδιο, όπως τα λεγόμενα zero ή near-zero fuels.

Στην πράξη, εκτιμούν ότι το NZF θα οδηγήσει σε ένα σύστημα "pay-to-emit", όπου οι περισσότερες εταιρείες θα συνεχίσουν να εκπέμπουν καταβάλλοντας πρόστιμα, αντί να επενδύουν σε τεχνολογίες με άμεσο αντίκρισμα.

Στην κριτική αυτή προστέθηκαν και δύο από τους ισχυρότερους νηογνώμονες. Ο διευθύνων σύμβουλος της DNV, Κνουτ Όρμπεκ Νίλσεν, έκανε λόγο για "σοβαρές ανησυχίες" ως προς το ότι το πλαίσιο βάζει εμπόδια στην αξιοποίηση του LNG. Ακόμη πιο κατηγορηματικός ήταν ο επικεφαλής της ABS, Κρίστοφερ Γουιερνίκι, που ζήτησε ουσιαστικά να παγώσει η διαδικασία και να ξανασχεδιαστεί το NZF "από το μηδέν", με τρόπο συστηματικό, ρεαλιστικό και συγκεκριμένο.

Στον αντίλογο, ο καθηγητής Τριστάν Σμιθ από το UCL υπογράμμισε ότι η αντίθεση προέρχεται κυρίως από κύκλους με έντονη επένδυση στο LNG, και πως οι θέσεις αυτές ήταν ήδη γνωστές και ληφθήκαν υπόψη όταν τα κράτη συμφώνησαν επί της αρχής στο πλαίσιο τον περασμένο Απρίλιο.

Κρίσιμο ρόλο στο παζλ παίζει και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Κομισιόν έχει ξεκαθαρίσει ότι θα ευθυγραμμιστεί με τον ΙΜΟ μόνο εφόσον κρίνει ότι οι στόχοι του NZF είναι αρκετά φιλόδοξοι. Σε διαφορετική περίπτωση θα διατηρήσει το δικό της καθεστώς, δηλαδή την εμπορία δικαιωμάτων εκπομπών (ETS) και τον κανονισμό FuelEU Maritime.

Αυτό σημαίνει ότι οι ναυτιλιακές που δραστηριοποιούνται στην Ευρώπη κινδυνεύουν με διπλή επιβάρυνση, θα πληρώνουν ταυτόχρονα στον ΙΜΟ και στην ΕΕ. Το σενάριο αυτό είναι εφιαλτικό για τις ενώσεις που στηρίζουν το NZF, καθώς υπονομεύει την ίδια τη λογική του, που είναι η παγκόσμια ενοποίηση των κανόνων.

Το ενδεχόμενο ρυθμιστικού κατακερματισμού δεν είναι υποθετικό. Ήδη αφρικανικά κράτη, όπως το Τζιμπουτί και η Γκαμπόν, έχουν επιβάλει δικούς τους φόρους άνθρακα, ύψους 17 δολαρίων ανά τόνο CO₂ για το 50% των εκπομπών από και προς τα λιμάνια τους. Η πρωτοβουλία αυτή, υπό τον συντονισμό του Africa Sovereign Carbon Registry Foundation, έδειξε ότι οι περιφερειακές αγορές μπορούν να κινηθούν μόνες τους, εάν δεν υπάρξει διεθνής συμφωνία.

"Οι αφρικανικές χώρες δεν είναι αφελείς", δήλωσε ο γενικός γραμματέας του οργανισμού Αχμέντ Αράιτα Αλί, σημειώνοντας ότι η ήπειρος –η πιο ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή κατά την IPCC– έχει δικαίωμα να απαιτήσει κλιματική λογοδοσία από τους μεγάλους ρυπαντές.

Η Ελλάδα, με τον μεγαλύτερο εμπορικό στόλο στον κόσμο, βρίσκεται αναπόφευκτα στο επίκεντρο αυτής της αντιπαράθεσης. Οι πιο ισχυροί Έλληνες πλοιοκτήτες έχουν ταχθεί δημόσια κατά του NZF, εκτιμώντας ότι το πλαίσιο τιμωρεί τις επενδύσεις στο LNG και δημιουργεί συνθήκες άνισου ανταγωνισμού.

Ωστόσο, ως κράτος-μέλος της ΕΕ, η Αθήνα δύσκολα μπορεί να διαφοροποιηθεί από την ευρωπαϊκή γραμμή, ειδικά εάν οι Βρυξέλλες αποφασίσουν να στηρίξουν το πλαίσιο. Το δίλημμα είναι σοβαρό. Με την υιοθέτηση του NZF οι ελληνικές εταιρείες θα αναγκαστούν να επενδύσουν σε πανάκριβα καύσιμα και τεχνολογίες, ενώ με την απόρριψή του θα βρεθούν εκτεθειμένες σε ένα δίκτυο αντικρουόμενων καθεστώτων, με διαφορετικούς φόρους και υποχρεώσεις σε κάθε θαλάσσια ζώνη.

Η ψηφοφορία στο Λονδίνο, λοιπόν, δεν αφορά απλώς ένα νέο σετ περιβαλλοντικών κανόνων. Είναι μια απόφαση που θα κρίνει το αν η ναυτιλία θα βαδίσει με ενιαίο, διεθνώς συντονισμένο σχέδιο απανθρακοποίησης ή αν θα υποχρεωθεί να λειτουργήσει σε έναν κόσμο γεμάτο αντιφατικούς κανονισμούς. Ένα αποτέλεσμα που θα καθορίσει όχι μόνο τον δρόμο της πράσινης μετάβασης αλλά και τη σταθερότητα του παγκόσμιου εμπορίου στο άμεσο μέλλον.