Η Γάζα δεν θυμίζει σε τίποτα την περιοχή που υπήρχε πριν από την αιματηρή σύγκρουση που ξεκίνησε με την αιματηρή τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ τον Οκτώβριο του 2023. Δύο χρόνια αδιάκοπων βομβαρδισμών και χερσαίων επιχειρήσεων έχουν οδηγήσει σε 66.000 νεκρούς Παλαιστινίους, ενόπλους και αμάχους, τεράστιες καταστροφές σε πόλεις και υποδομές, και μια ανθρωπιστική κρίση που απειλεί την ίδια την επιβίωση των κατοίκων.

Όπως αναφέρουν σε ρεπορτάζ - ανάλυσή τους οι Financial Times, οι δορυφορικές εικόνες του ΟΗΕ είναι αποκαλυπτικές: το 78% των κτιρίων στη Γάζα έχει υποστεί ζημιές, ενώ πάνω από τα μισά έχουν καταστραφεί εντελώς. Ολόκληρες γειτονιές έχουν ισοπεδωθεί, με τα βασικά δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης και ηλεκτροδότησης να έχουν καταρρεύσει.

Η εκπαίδευση έχει διαλυθεί: 90% των σχολείων είναι εκτός λειτουργίας, κανένα πανεπιστήμιο δεν στέκει όρθιο, ενώ οι φοιτητές έχουν χάσει δύο χρόνια μαθημάτων. Μια ολόκληρη γενιά κινδυνεύει να μείνει πίσω.

Στη γεωργία η εικόνα είναι εξίσου ζοφερή: το 98,5% της καλλιεργήσιμης γης έχει καταστραφεί ή είναι απροσπέλαστο. Τα περισσότερα ζώα χάθηκαν, ενώ οι γεωτρήσεις και οι αρδευτικές εγκαταστάσεις δεν λειτουργούν. Ο άλλοτε πλούσιος αγροτικός τομέας της Γάζας, που κάλυπτε το 15% της διατροφής του πληθυσμού και προσέφερε δουλειά σε χιλιάδες ανθρώπους, έχει σχεδόν εξαφανιστεί.

Αναδόμηση από μηδενική βάση και το σχέδιο Τραμπ

Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμούσε ήδη από τον πρώτο χρόνο του πολέμου ότι οι ανάγκες αποκατάστασης ξεπερνούσαν τα 53 δισ. δολάρια. Σήμερα, με τους βομβαρδισμούς να συνεχίζονται, οι απώλειες είναι πολλαπλάσιες.

Για να καθαριστούν τα 54 εκατομμύρια τόνοι ερειπίων και να ξαναχτιστούν οι βασικές υποδομές, θα χρειαστούν δεκαετίες. Όπως αναφέρουν αξιωματούχοι αρωγής, δεν είναι πια εφικτό να "επιδιορθωθούν" υπάρχουσες γειτονιές. Η κλίμακα της καταστροφής απαιτεί αναδόμηση από μηδενική βάση.

Η Ουάσιγκτον έχει προτείνει ένα σχέδιο εκεχειρίας, με τη δημιουργία ενός "συμβουλίου ειρήνης" το οποίο θα εποπτεύει μια παλαιστινιακή επιτροπή για τη διοίκηση της Γάζας. Το σχέδιο περιλαμβάνει σταδιακή αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων, αλλά αφήνει το Ισραήλ σε έλεγχο μιας ζώνης ασφαλείας εντός της Λωρίδας.

Παρότι το σχέδιο αποκλείει ρητά την αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμών, πολλοί Παλαιστίνιοι φοβούνται ότι η καταστροφή υπονομεύει την πιθανότητα επιστροφής. Όπως σημειώνει ο Amjad Shawa, διευθυντής του Δικτύου Παλαιστινιακών ΜΚΟ: "Αισθανόμαστε ότι δεν εκτοπιζόμαστε απλώς, αλλά ξεριζωνόμαστε. Μας περνούν το μήνυμα ότι δεν υπάρχει τίποτα στο οποίο να μπορούμε να γυρίσουμε".

Ανθρωπιστική κρίση

Περισσότεροι από 2,1 εκατομμύρια άνθρωποι συνωστίζονται πλέον σε καταυλισμούς με σκηνές, κυρίως στο κεντρικό και νότιο τμήμα της Γάζας. Οι συνθήκες είναι δραματικές: έλλειψη πόσιμου νερού, ανύπαρκτη αποχέτευση, ελλείψεις τροφίμων.

Ο ΟΗΕ έχει ήδη καταγράψει την εμφάνιση λιμού στη Γάζα και προειδοποιεί ότι η πείνα θα εξαπλωθεί και σε άλλες περιοχές. Η απαγόρευση ή ο περιορισμός εισαγωγής ανθρωπιστικής βοήθειας επιδεινώνει την κατάσταση, καθιστώντας την επιβίωση καθημερινό στοίχημα.

Η ισραηλινή κυβέρνηση αρνείται τις κατηγορίες περί "γενοκτονίας", υποστηρίζοντας ότι στόχος της είναι η εξουδετέρωση της Χαμάς. Ωστόσο, η κλίμακα των καταστροφών και η δημιουργία εκτεταμένων "ζωνών αποκλεισμού" εγείρουν ερωτήματα: πρόκειται για παράπλευρες απώλειες ενός πολέμου ή για σκόπιμη προσπάθεια αποκοπής των Παλαιστινίων από τη γη τους;

Στην πράξη, το Ισραήλ έχει δημιουργήσει πολλαπλές στρατιωτικές λωρίδες και μια ζώνη ασφαλείας κατά μήκος των συνόρων, που καθιστούν αδύνατη την πρόσβαση σε μεγάλες εκτάσεις. Περιοχές με μακρά γεωργική παράδοση, όπως η Μπεΐτ Λάχια, έχουν πλέον χαθεί.

Οι νέοι της Γάζας αντιμετωπίζουν ένα μέλλον γεμάτο αβεβαιότητα. Η φοιτήτρια οδοντιατρικής Shahd Ghassan θα έπρεπε να αποφοιτά φέτος. Αντ’ αυτού, παλεύει με μια αδύναμη σύνδεση ίντερνετ για να παρακολουθεί διαδικτυακά μόνο θεωρητικά μαθήματα. "Πρέπει να ξεχάσουμε το μέλλον, γιατί όλοι οι δρόμοι είναι κλειστοί", λέει. Το μοναδικό της όνειρο είναι να φύγει με την οικογένειά της από τη Γάζα.

Οικονομικό και γεωπολιτικό στοίχημα

Η ανοικοδόμηση της Γάζας δεν είναι μόνο ανθρωπιστικό ζήτημα· είναι και οικονομικό και γεωπολιτικό στοίχημα. Χώρες της περιοχής, διεθνείς οργανισμοί και χρηματοπιστωτικοί θεσμοί θα κληθούν να αναλάβουν ρόλο. Η συζήτηση για επενδύσεις στην "επόμενη μέρα" συνδέεται με τον κίνδυνο πολιτικής εκμετάλλευσης: κάποιοι στη Δύση και το Ισραήλ μιλούν ήδη για "αναπτυξιακές ευκαιρίες" σε μια κατεστραμμένη γη.

Ωστόσο, όπως σημειώνουν διεθνείς αναλυτές, καμία οικονομική επένδυση δεν μπορεί να σταθεί χωρίς πολιτική σταθερότητα. Οι υποδομές ίσως χτιστούν ξανά, αλλά αν το ζήτημα της κυριαρχίας και της ειρηνικής συνύπαρξης παραμείνει άλυτο, η Γάζα θα κινδυνεύει να ανακυκλώνει τον ίδιο φαύλο κύκλο καταστροφής και αναδόμησης.

Η Παλαιστίνια ποιήτρια Fedaa Zeyad άντεξε όσο μπορούσε στον καταυλισμό Σάτι, στη δυτική Γάζα. Υπέμενε τους εκκωφαντικούς βομβαρδισμούς και το έδαφος που σειόταν κάτω από τα πόδια της, ελπίζοντας σε ένα θαύμα. Όταν οι εκρήξεις έφτασαν στον δρόμο της, αναγκάστηκε να ακολουθήσει το πλήθος που εκτοπιζόταν προς το νότο.

Όπως λέει η ίδια: "Αν ποτέ επιστρέψω, δεν θα είναι η ίδια πόλη που ήξερα. Ήδη μεγάλο μέρος της έχει σβηστεί και διαγραφεί".

Η μαρτυρία της συμπυκνώνει την πραγματικότητα: ακόμη κι αν υπάρξει εκεχειρία, το έργο της ανοικοδόμησης θα είναι πρωτοφανές σε μέγεθος και διάρκεια.

Η Γάζα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια πρωτοφανή πρόκληση. Δεν πρόκειται απλώς για ανασυγκρότηση υποδομών, αλλά για την αναβίωση μιας κοινωνίας που έχει υποστεί μαζικό τραύμα. Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους:

• 78% των κτιρίων κατεστραμμένα ή σοβαρά ζημιωμένα.
   
• 98,5% της καλλιεργήσιμης γης μη διαθέσιμο.
   
• 90% των σχολείων και όλα τα πανεπιστήμια εκτός λειτουργίας.
   
• 2,1 εκατομμύρια άνθρωποι χωρίς πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες.
   

Το ερώτημα είναι πια αμείλικτο: τι έχει απομείνει από τη Γάζα; Και ακόμη πιο δύσκολο: πώς μπορεί να υπάρξει μια νέα αρχή, όταν οι βάσεις της ζωής έχουν ισοπεδωθεί;